JUAN A. LOSADA BARREIRO, NOVO MONTAXE DO BELÉN, ANO 2021
De novo Juan A. Losada Barreiro volveu realizar o Belén. Unha montaxe que lle leva máis de tres días facelo, feito a conciencia, non lle falta detalle como podedes observar.
Este ano 2020 debido ao que estamos pasando o Belén de Juan A. Losada non se puido realizar.
Aínda así non quixo deixar en branco este ano e enviounos este fermoso Belén realizado encima dun pé dun hórreo.
Biri Biri promete que para o próximo ano será espectacular.
Esta foi a conversa que fixemos con Biri o Domingo 29 de Decembro 2019 :
Lugar : Casa de Juan (Salcedo), no seu museo con unha botella de viño e unha empanada.
Con motivo da montaxe do BELÉN na súa casa de Salcedo, quixen ir ata xunto BIRI BIRI, meu amigo de toda a vida, e ollar o traballo que leva realizando dende fai máis de dezasete anos.
Os que fomos os seus amigos máis íntimos coñecemos a Juan A. Losada Barreiro como “BIRI BIRI” ( corría o ano 1973 cando o Sevilla C.F. fichaba a Alhaji Momodo Nije, coñecido no mundo do fútbol como BIRI BIRI, nacido en Gambia, considerado como un dos mellores futbolistas gambiano de todos os tempos), Juan tiña un parecido co futbolista e no Chan do Monte bautizámoslle con este alcume.Aínda que BIRI leva moitos anos vivindo en Salcedo, o seu agarimo pola parroquia está por encima de todo, aínda que non vive en Cerponzóns leva no corazón o seu amor por este lugar. Así que cada vez que pode vémolo en moitas ocasións entre nós, oxalá moitos dos que viven na parroquia fosen como él, participando e colaborando en muitos dos eventos que se fan na nosa querida terra.
Juan naceu no lugar da Baléa, fillo de José e Obdulia, un matrimonio que constituíron unha das familias numerosas que habitaron Cerponzóns, chegando a ter oito fillos.
Nas épocas do Nadal, a casa dos Losada Barreiro celebrábase ao grande, e o Belén sempre estaba presente, naquel salón da casa onde estaba situado devandito Belén terminábanse as noites, despóis de cear, cantando villancicos ao redor del.
José, o pai de BIRI, era un home moi dicharacheiro, deseguido convencía aos seus fillos de que tiñan que cantar os villancicos e alí se arremoliñaban todos e cantaban os once de casa ( os oito fillos, o matrimonio e a súa avóa), a veces, tamén se sumaban a cantar os Fariña, os veciños que vivían á beira súa.
Unha das tradicións que desde moi pequeno quedáronlle a Biri foi a de facer o Belén, e así mo confirmaba :
BIRI- Si, o Belén foi unha das cousas que máis me gustaron desde pequeno, unha porque en casa sempre se fixo, outra porque tamén na Igrexa de Cerponzóns tíñase por costume realizar, e eu como durante unha época fun sacristán pois colaboraba na súa montaxe, sempre tiven esa ilusión.
JJ- Hoxe en día segues facéndoo, pero que pensas do día de mañá ? Os teus fillos seguirán a tradición ?
BIRI- Eu penso que si, por exemplo moitos dos meus irmáns seguen facendo o Belén, tamén teño sobriñas e sobriños que o fan, na miña casa, tanto o meu fillo Borja como Víctor bótanme unha man ano tras ano, penso que seguirán a tradición, e seguro que o farán moito mellor ! Cada vez que o facemos son os meus fillos os que me corrixen en canto ven que algunha cousa non a poño como cómpre, gústalles a perfección e intentan que quede o mellor posible.
JJ- BIRI, todo isto que vexo, toda esta montaxe, falo ti ?
BIRI- Si, excepto as figuras que as fun comprando aos poucos, porque prefería unhas boas figuras que fosen de calidade, estas que ves son de terracota, o demáis o fixen eu, costaronme muitos cartos, pero quería ter unhas boas figuras.
(A terracota é unha terra cocida que designa tanto a arcilla modelada e endurecida ao forno, como o produto cerámico resultante, en especial as estatuillas de barro cocido que se usan para o montar o Belen).
JJ- E canto tempo lévache facelo ?
BIRI- Pois entre unhas cousas e outras son tres días completos o que nos leva.
JJ-Polo que vexo, non lle falta de nada…
BIRI- Jajajajaja, intento que teña de todo un pouco, as figuras que representan oficios, o muiño, as pontes etc. Tamén temos a horta, onde plantamos allos, patacas, lentellas, como ves algunhas destas especies están xerminando….
JJ- BIRI, isto é moi traballoso, merece a pena ?
BIRI- Claro que si ! Eu fágoo con todo o agarimo e para min é unha tradición que non quero que se perda.
JJ- Algunha vez participaches nalgún concurso de belens ?
BIRI- Si, houbo varios anos que desde o Concello fixeron concurso e participéi neles.
Recordo na prensa que en canto a premios, que eu sepa, BIRI obtivo o 2 de Febreiro de 2004, xunto a Emilia López Fernández, o primeiro premio na modalidade de belens tradicionais.
No seguinte ano, 2005, recibiu un segundo premio.
Un dos galardons acadados por BIRI.
Que sepades que si algún día queredes achegarvos a casa de BIRI, con moitísimo gusto recíbevos, as portas da súa casa están abertas para os veciños de Cerponzóns, para él e un pracer.
Este traballo realizado cunha gran ilusión, sae da man e da mente de BIRI, él e o responsable dun universo de 23 metros cadrados , é de aplaudir e agradecer polo seu labor ao longo de tantos anos, as miñas felicitacions e desexo que siga facendo o BELEN toda a súa vida.
As construcións que podemos observar, foron moldeadas por BIRI, estás foron cambiando de tamaño ao longo do tempo, intentando mellorar as anteriores.
Fai apenas uns días viñeron velo algunhas veciñas da parroquia, e hoxe mesmo, no momento en que eu me ía, chegaban uns familiares da súa dona, residentes en Barcelona, e que por nada do mundo pérdense de ir ver o Belén, así o fan todos os anos.
E todos os que visitan o Belén lévanse a sorpresa de que a obra está diferente á do ano anterior, e sempre lle din que cada ano está moito mellor que o anterior. Encontramos figuras de todo tipo, realizando distintas faenas, ademáis podemos encontrarnos con este home, que non pode faltar no Belén:
Así que xa sabedes, o que queira visitar o Belén pode contactar con BIRI, e quedar un día para ir visitalo, eu mesmo pódovos pasar o seu teléfono.
Comparto a Conferencia que ofreceu o historiador Xosé Manuel Pereira Fernández.
Cerponzóns 15/12/2019
PONTE BEÁN: RECUPERACIÓN DUN TOPÓNIMO ESQUENCIDO E UNHA PONTE SOTERRADA
PONTE BEÁN: RECUPERACIÓN DUN TOPÓNIMO ESQUENCIDO E UNHA PONTE SOTERRADA
PONTE BEÁN NA NOITE DOS TEMPOS
A primeira referencia documental de Ponte Beán pérdese na noite dos tempos. Posiblemente por ela pasou Xelmírez en 1102 cando, despois de descansar varias xornadas en Guxilde á espera da preparación dos grandes fastos de recibimento en Compostela, reiniciou a marcha cara a Santiago ao seu regreso de Braga despois de realizar o Pío Latrocinio. Por Ponte Beán tamén pasou o Barón de Rosmithal na súa viaxe por España de 1457. Tal vez puido ser nela, ou no seu entorno, onde tiveron lugar os incidentes que fixeron refulxir as espadas segundo recolle o texto da citada viaxe. Do seu paso por Ponte Beán nas dúas viaxes a Galicia en 1745 e 1754-55 deixou constancia escrita o Padre Sarmiento.
PONTE BEÁN NOS SÉCULOS MODERNOS
A mediados do século XVI atopamos o topónimo na documentación notarial. A modo de exemplo, o 3 de xaneiro de 1551, ante o notario Pedro Agulla, comparecen “Maçias González de Leborey, labrador vezino de la feligresia de San Biçenso de Çerponçons” e o mercador pontevedrés Fernando Teixo. A causa, formalizar a venda por parte do primeiro ao segundo da “miña herdade do Bean questa o longo de otra do mosteyro de Lerez e o longo de otra de Juan de Casas e entesta en o camiño françes en la parte de bayxo no rio”. Dez anos despois, o 11 de febreiro de 1561, ante o mesmo Pedro Agulla o párroco de San Bartolomeu de Pontevedra, Rodrigo de Patiño, arrendaba a Pedro Bello de Alba e a María Fonso Sigigueira de Campañó “los sus molinos que tiene abaxo de la Puente Bean con sus dos ruedas y con sus casas y con todo lo a ellos anexo e pertenesçiente para que cada uno dellos tenga e posea una rueda del dicho molino con su casa y los dos biban e moren por tienpo y espaçio de seys años”.
Nas actas dos Libros de Consistorio do Concejo de Pontevedra ten Ponte Beán un destacado protagonismo no tramo final do século XVI. Nese período temporal abundan as lagoas documentais no referido á documentación municipal, consecuencia da perda dunha serie dos citados libros. A anomalía non permite unha perfecta visualización dos feitos. Aínda así sabemos que o 26 de xuño de 1586 as obras de reedificación realizadas na Ponte Beán desembocaran nun preito que nesa data atopábase na Coruña na Real Audiencia, o máximo órgano de xustiza de Galicia. Causa do contencioso foi o repartimento realizado para pagar o importe das obras. Ao non solucionarse nesa instancia, a controversia saltou á Corte. Así o recolle a acta capitular do 9 de marzo de 1591. Información máis relevante para un mellor coñecemento dos feitos contén a do 7 de xuño dese ano de 1591. Na citada data, un desesperado Pedro López -debeu ser o canteiro, principal responsable da obra- fai ver aos munícipes que a obra rematara facía case dúas décadas e aínda non cobrara. Os traballos da denominada documentalmente reedificación de Ponte Beán deberan rematar entón cara a 1570. Ao bo de Pedro López atopámolo na documentación en múltiples ocasión, nalgúns casos incluso na Coruña demandando unha solución ao problema xerado pola morosidade institucional.
A situación seguía sen solución nos primeiros anos do século seguinte. Ponte Beán aparece no punto noveno da “Intruçion de los negoçios” que o rexedor, licenciado e avogado pontevedrés Bartolomeu Vega e Cruu levaba o 5 de setembro de 1602 para solucionar na Real Chancelería -o Supremo da época-, daquela en Medina do Campo, e nos “Consejos de su Magestad”, entón en Valladolid. Descoñecemos o resultado final do preito, pero a solución debeu contentar a todos ou case todos os sectores, pois o protagonismo de Ponte Beán decae durante o resto do século XVII, pero sen desaparecer na súa totalidade. Se en 1678 pola “quarta parte del lugar de Ponte Bean” preitean Antonio de San Martín, veciño de Pontevedra e Xacobe Douteiro de “San Bicente de Serponssos”, no 1690 é o alférez Miguel Cabaleiro quen se querela contra Baltasar Melón e a súa dona, Inés do Souto, veciños de San Visensso de Serponsons, pola “pressa de agua que se dise da Balea çita en dicha feligresia de Seponsons con la qual se riega el lugar da Boussa de Ponte Bean”.
A IRRUPCIÓN DE SAN CAETANO
O 31 de decembro de 1676 dona Xacinta Antonia de Andrade da poder ao seu irmán o licenciado don Xerome Carrera e Andrade, reitor da freguesía de Santa María de Alba e Comisario do Santo Oficio, para outorgar o seu testamento “segun y en los terminos que le tenia comunicado, a causa de la grave enfermedad que estaba padeciendo”. O testamento redáctase o 31 de xaneiro de 1677. Nel, dona Xacinta Antonia unía as dúas lexítimas que lle correspondían por herdanza dos seus pais don Xerome de Carrera e dona María Ares de Andrade e creaba un vínculo, cedéndollo á súa irmá dona Mariana Carrera e Andrade, casada co rexedor perpetuo de Pontevedra don Fernando de Saavedra Presedo e Aldao.
Don Fernando de Saavedra Presedo e Aldao renuncia ao cargo de rexedor e redacta o seu testamento o 12 de febreiro de 1688. Ao non ter fillos, e de acordo coa súa muller dona Mariana Carrera e Andrade, deciden crear unha Obra Pía e vincular a ela as propiedades de ámbolos dous. Entre as de dona Mariana estaban as que lle cedera a súa irmá dona Xacinta Antonia. Como testamentarios e cumpridores das últimas vontades de don Fernando de Saavedra quedan a súa muller, dona Mariana e o párroco de Alba don Xerome Carrera e Andrade.
Dúas décadas despois, o 4 de abril de 1709, é o rector de Alba e cargo da Inquisición don Xerome Carrera e Andrade quen aparece ante notario. Faino para redactar testamento e outorgar poder como testamentarios ao seu irmán o licenciado don Antonio Carrera e Andrade, reitor da freguesía de San Martiño de Liñaio, e ao licenciado don Ventura de Arauxo, avogado da Real Audiencia do Reino de Galicia. No documento, don Xerome declara que a súa irmá dona Mariana Carrera de Andrade lle encargara a edificación dunha capela na honra de San Caetano “en la parte que le pareciese”. A capela, indica, a construíra “en el sitio que llaman la Puente Bean”. Como única herdeira, testamentaria e patroa de San Caetano deixa a súa sobriña dona María Xosefa Carrera e Andrade. Aos dous testamentarios antes citados indícalles que se el en vida non puidese rematar a capela de San Caetano a acabasen eles. Por un documento notarial redactado o 14 de maio do citado 1709 por don Antonio Carrera e don Ventura de Arauxo sabemos que don Xerome Carrera morrera, sen especificar a data, no antes citado mes de abril.
Quen pilotou a dirección de San Caetano non foron os dous testamentarios citados de forma repetida, senón a sobriña do párroco don Xerome, dona María Xosefa Carrera e Andrade, casada e axiña viúva de don André Osorio Galos. Outro Osorio Galos, don Xosé, foi párroco de Cerponzóns e o seu anexo de Berducido. Faleceu o 4 de decembro de 1711. O seu testamento consta de 84 folios. Debeu ser un home culto e de lectura, pois a relación de libros da súa propiedade ocupan máis dun folio. Se regresamos a dona María Xosefa, o 8 de agosto do mesmo ano de 1709, pouco máis de tres meses despois do pasamento do seu tío aparece ante notario redactando a escritura de Fundación da Capela de San Caetano. No documento afirma que a mesma fixérase en Ponte Beán porque ao ser “a la continua de mucho concurso de xente causa y causara mayor debozion”. Igualmente indica na súa comparecencia notarial que para o remate da capela unicamente faltaba a construción do coro e xa facía dous anos celebrábase misa nela. Tres anos despois, o 13 de xuño de 1712, dona María Xosefa concértase co canteiro de Gatomorto, Pablo Solla, para facer a capela maior de San Caetano.
A documentación permite una perfecta visualización do poder e capacidade económica acadada por San Caetano a partir de comezos da década dos anos vinte do século XVIII. A partir de entón convértese nun relevante centro fiduciario emisor de censos redimibles ao quitar segundo a terminoloxía da época. Dito doutro xeito, a capela de San Caetano emite préstamos a quen llos solicite, sempre e cando teña propiedades propias que o abalen. Como os solicitantes van ser labregos con problemas de liquidez, estes non van poder pagar os intereses a devengar e as propiedades rematan en mans da capela de San Caetano. As consecuencias desta estratexia tradúcense en varios folios de propiedades á altura de 1832, segundo informa documentación depositada no Arquivo Histórico Nacional da Nobreza de Toledo. O protagonismo e importancia de San Caetano tamén é visible nos testamentos e o progresivo aumento do número de persoas que ordenan a celebración de misas na súa honra nos documentos de últimas vontades.
DE PONTE BEÁN A SAN CAETANO
A construción do Camiño Real e o Real Plantío por parte do Arcebispo Malvar no século XVIII modificou radicalmente a conexión viaria de Pontevedra con Santiago de Compostela. Se durante séculos Ponte Beán foi unha especie de quilómetro cero da mesma, como recolle o Catastro de Ensenada e a documentación depositada no Arquivo da Deputación de Pontevedra, co novo vial Ponte Beán queda completamente lateralizada. Segundo a documentación municipal, en 1788 atopábase “avierto y estar perfeccionando el Camino Real desde Puente Abalga hasta la entrada de esta villa”. A intención municipal era “para el proxsimo año seguir en romper desde la salida de esta repetida villa hasta el Puente San Payo”. Nembargantes un sector da sociedade, os peregrinos, deberon seguir empregando a vía tradicional que durante séculos pasaba por Ponte Beán e chegaba a Santiago de Compostela. Así o recolle o testamento redactado en 1813 por Benito Castro, veciño de Campañó. Ente as súas últimas vontades manda ao seu herdeiro “…con la obligacion precisa y no sin ella de que el sobredicho interin que viva ha de dar posada a los pobres peregrinos y de comer, y para dormir paja y cubierto, a imitacion de como lo hago…”.
Ponte Beán e a relación nominal das persoas que vivían no lugar aparecen no Catastro de Ensenada como pertencentes á freguesía de Cerponzóns a mediados do século XVIII. Sen embargo, un século despois, en 1845, Ponte Beán non aparece no Dicionario de Madoz e o seu lugar é ocupado por San Caetano. Ao mesmo tempo, o espazo físico que dende as primeiras constancias documentais sempre pertencera a San Vicente de Cerponzóns é propiedade de Santa María de Alba. A documentación notarial, do mesmo xeito que mostra en múltiples ocasións a Ponte Beán como lugar de reunión para a redacción de acordos, tamén permite explicar o paso de Cerponzóns a Alba. Conforme nos adentramos no século XVIII e a capela de San Caetano acada maior identidade, en función de a quen corresponda o protagonismo no documento o espazo físico corresponderá a Alba ou a Cerponzóns. Se no protocolo notarial aparece un relixioso, entón a pertenza corresponde a Santa María de Alba. No caso de seren unicamente parroquianos os responsables da redacción documental, afirmarán pertencer Ponte Beán e o seu entorno a San Vicente de Cerponzóns. Curioso e sorprendente resulta o posicionamento dos paisanos nas súas comperecencias ante notario, pois mesmo na segunda metade do século XIX, cando na terminolóxia oficial Ponte Beán forma parte indiscutible de Alba, eles seguirán mantendo a súa pertenza a Cerponzóns. Máis ainda, daquela, institucionalmente Ponte Beán xa fora substituido por Ponte de San Caetano.
O SOTERRAMENTO DE PONTE BEÁN
Ponte Beán sofre unha profunda modificación no entorno de 1853. O 22 de outubro don Xosé García Limeses asina un informe para a Deputación Provincial de Pontevedra indicando a conveniencia de derrubar a antiga ponte e construír unha nova. O documento describe a ponte antiga. Tiña un único arco semicircular xerador de fortes rampas de subida e baixada. Gardaría entón similitude coa ponte orixinal de Ourense e, con esas características, posiblemente fose unha ponte romana ou alto medieval. Coa nova ponte buscábase eliminar as pendentes e conseguir un trazado horizontal. Constaría de tres arcos e construiríase ex novo a poucos metros da antiga. Algo semellante no desprazamento sucedeu coa actual Ponte do Burgo.
Unha fotografía de Lorenzo Novás Rarís podería documentarnos sobre a imaxe da nova Ponte Beán, para don Xosé García Limeses xa Ponte de San Caetano. Segundo Xosé Manuel Pidre Novás, neto de Lorenzo Novás Rarís e a quen agradezo a deferencia de facilitarme a foto, a mesma está datada en 1910 e corresponde a Ponte Beán. Pola contra, como posterior postal presenta a nomenclatura de Ponte Cabras. Esa era a versión oficial ata a localización fai uns días do informe de don Xosé García Limeses. Sen embargo, difícil resulta enmarcar a ponte de tres arcos no espazo ocupado por Ponte Cabras e que fose a ponte de pedra derruída cando se construíu a Cross en 1954-56.
Ata o presente non sabemos a data exacta do soterramento de Ponte Beán ou Ponte de San Caetano. Soterrada aparece nunhas fotografías facilitadas a Xoán Xosé Esperón e datadas en 1951. O topónimo de Ponte Beán tamén perdeuse co paso do tempo. ¿Cantos veciños de Santa María de Alba ou San Vicente de Cerponzóns emprégano na actualidade ou saben identificalo sen dificultade? Posiblemente sexan moitos, pero eu tardei máis de vinte anos en localizar a un capaz de dicirme onde estaba a Ponte Beán que con tanto protagonismo e tan repetidas veces aparecíame na documentación dos séculos XVI ao XVIII. Aconteceu a comezos deste verán e foi o párroco de Cerponzóns don Manuel Míguez Redondo quen lle puxo localización grazas á pregunta de Xosé Manuel Pidre Novás, a quen agradezo a mediación. Sen esa información, hoxe non estaríamos aquí.
Listado de curas que hubo na parroquia de Alba.
Ata o presente non sabemos a data exacta do soterramento de Ponte Beán ou Ponte de San Caetano. Soterrada aparece nunhas fotografías facilitadas a Xoán Xosé Esperón e datadas en 1951.
Procesión pasando por Ponte Beán, ano 1951. Procesión, ano 1951 Banda de Música e Gaitas, diante da Capela de San Caetano, ano 1951
O topónimo de Ponte Beán tamén perdeuse co paso do tempo. ¿Cantos veciños de Santa María de Alba ou San Vicente de Cerponzóns emprégano na actualidade ou saben identificalo sen dificultade? Posiblemente sexan moitos, pero eu tardei máis de vinte anos en localizar a un capaz de dicirme onde estaba a Ponte Beán que con tanto protagonismo e tan repetidas veces aparecíame na documentación dos séculos XVI ao XVIII. Aconteceu a comezos deste verán e foi o párroco de Cerponzóns don Manuel Miguez Redondo quen lle puxo localización grazas á pregunta de Xosé Manuel Pidre Novás, a quen agradezo a mediación. Sen esa información, hoxe non estaríamos aquí.
FOTOGRAFÍAS ANOS 1970
Capela de San Caetano, anos 1970
NOTA :
Xosé Manuel Pereira Fernández e licenciado en Xeografía e Historia, becario do Ministerio de Educación e Ciencia, da Consellería de Educación e Ordenación Universitaria da Xunta de Galicia e do Departamento de Historia Moderna da Facultade de Xeografía e Historia da Universidade de Santiago de Compostela.
Entre os seus logros podemos destacar a consecución do primeiro posto acadado no III Premio Ferro Couselo de Investigación, cun traballo titulado A Pontevedra de Felipe II.
Entre as súas publicacións podemos destacar : A Pontevedra de Felipe II e O Balneario de Lérez. A aventura termal de Casimiro Gómez.
Son innumerables os seus artigos e conferencias en diversos medios e foros, dende o ano 1995 ten unha publicación semanal de opinión no Diario de Pontevedra.
DIARIO DE PONTEVEDRA 3/01/2020
Desde a Asociación de Veciños O CHEDEIRO queremos darlle as grazas por vir ata a nosa parroquia milenaria e contribuír coa súa conferencia aos actos que desenvolvemos durante todo este ano con motivo do noso milenario.
AGRADECEMENTOS :
( Grazas a A. Tejedo, por contribuir coas fotos do ano 1951)
Ás veces cando estou enfronte ao ordenador fago un repaso de todo aquilo que fun publicando durante este últimos anos. Publicacións que en moitos dos casos son máis que nada unha fotografía e un pequeno texto referíndose aos que saen nela e pouco máis.
Hai uns días quédeime ollando unha foto de unhas nenas que no ano 1987 representaron unha obra de teatro, era pola época da festividade do Corpus.
Contactei con protagonistas e falamos telefonicamente sobre este evento que sucedeu fai máis de trinta anos…….
JJ….Ola veciñas, que recordos vos traen esta fotografía, este momento ?
…Uf ! Son uns momentos inesquecibles, parece que foi onte e xa van máis de trinta anos, trinta e dous, exactamente.
JJ…A quen se lle ocorreu a idea de facer representacións de teatro ?
Veciña 1…Todo saía de D. Manuel, o noso cura, a súa chegada á parroquia foi algo fantástico, sobretodo para os que eramos uns nenos naquel momento, él comezou a desenvolver unha serie de actividades que nos enganchou de tal forma que estabamos encantados. As excursións, xunto as alfombras florais, o teatro e moitas cousas máis, fixeron que a nosa mocidade fose unha época que nos quedou gravada por todo o ben que o pasamos.
JJ….Porqué creedes que decidiu facer obras de teatro ?
Veciña 2…Eu creo que a D. Manuel en principio tiña que gustarlle esa actividade, senón non a faría, penso eu, e despóis porque a actividade de teatro é unha maneira onde o neno goza vendo teatro, o neno sinte cómo están contandolle unha historia que él mismo está vivindo en directo, e fai que neses mismos momentos desarrolle a súa atención, dase conta que hai unhas normas básicas de comportamento ou experimenta o poder poñerse no lugar do actor.
JJ….Entón D. Manuel, segundo vos,mirou unha forma de aprendizaxe de valores a través do teatro ?
Veciña 2….Si, eu penso que si. Todas as cousas que se fixeron naqueles anos partían de D. Manuel, as súas ansias por facer cousas, o interese que lle poñía, o poder traer cultura á parroquia, é unha persoa que sempre quixo enriquecer á parroquia con esta serie de actividades.
D. Manuel sabía que os nenos necesitaban dun adulto déselle unha funcionalidade ao que estabamos a facer, só así sabía que nos iamos a implicar. Porque facendo teatro gozabamos e de paso desenvolviamos aspectos de moita importancia, aspectos como a linguaxe, valores de respecto cara aos demais, o coñecemento da contorna a través da historia que representabamos nese momento….resumindo, que o pasabamos xenial e de paso esa actividade foi para nós moi importante no noso desenvolvemento cultural e persoal.
JJ….Que lembrades máis deses días ?
Veciña 1…A ver, a miña memoria non é mui boa que digamos……pero lembro que iamos todas as semanas a ensaiar, estabamos a desexar que chegase o día para ir ensaiar, jajajaja.
Tamén lembro que o día da estrea estabamos cunha tensión polas nubes, D. Manuel tranquilizábanos, dábanos seguridade e confianza en nós mesmos, e todo foi saíndo de marabilla.
JJ…E despois de trinta anos, que vos queda de recordo ?
Veciña 2…Quédame todo o bo que pasamos naqueles anos marabillosos, mira, non fai moito eu levei unha grata sorpresa. D. Manuel fíxome un agasallo, chamoume e doume un cartafol, nese cartafol estaban todos os guións das obras de teatro que se fixeron na parroquia, tíñaa gardada como ouro en pano.
Para min foi unha alegría enorme, que tivese ese detalle comigo é de agradecer.
JJ….Algo máis que engadir ?
Veciña 1…Que che vou a contar máis ! Quizáis que calquera das outras nenas e nenos pódenche dicir máis cousas, xa sabes o que che dixen, teño pouca memoria. Seguro que algúns dos protagonistas lembran moitas máis cousas que eu.
JJ…Grazas veciñas pola vosa colaboración por lembrar aqueles momentos.
Grazas a ti JJ.
QUEN SE ACORDA DE ESTE MOMENTO ?
CORRIA O ANO 1987
Ana . Ursula . Bea. Celeste. Silvia. Gemma. María Dolores y Monica
Lugar : Bar A Cañota, unha caña, un corto é un café cortado.
Fai uns meses que comecei a ter contacto con Jesus, nun momento determinado contestoume a unha publicación que eu fixera no grupo de San Vicente de Cerponzóns, a súa contestación foi : EU BAUTICEIME NESE LUGAR.
Así foi como nos coñecemos, o meu interese por saber de Jesus foi inmediato, conectei con él, e fomos coñecéndonos, ao pouco tempo Jesus xa estaba incluído no grupo de wasap que temos daquelas persoas que teñen relación coa parroquia e viven noutro lugar fora da provincia de Pontevedra.
Cando Jesus díxome que estaba en Pontevedra púxenme inmediatamente en contacto con él, quedamos de vernos ao seguinte día , fun buscalo a casa da súa irmá, no lugar de Casaldorado, de aí achegámonos a casa do meu primo Darío, o de Ponte Cabras, que casualidade, resulta que son cuñados.
Cantas cousas en común temos Jesus e eu e sen sabelas ata este día….
OS INICIOS
Jesus é fillo de José Docampo e Perfecta Díaz, os seus pais eran orixinarios de Orense e por motivos de traballo o pai de Jesus veu destinado a Pontevedra, era Policía Nacional.
A familia de Jesus viviu ao longo dos anos en varios lugares, por exemplo, recién chegados a Pontevedra estiveron vivindo nunha casa que era coñecida por LAPAMPA, fai anos foi unha taberna que había no lugar de Alba, alí naceu a súa irmán Sinda. Esta taberna para situala é ben fácil, é a segunda casa que hai logo de pasar a de LAPARUZAS, en dirección á vía do tren.
Despóis viviron no lugar de Leborei, na casa onde viviu Suso O Mariñeiro, foi donde naceron os demáis fillos de José e de Perfecta, por aquel lugar tamén vivían os padriños de Jesus, José Luís e Clara.
Jesus cos seus irmans, e cos fillos dos seus padriños.
Non son moitos os recordos que ten da súa estancia na nosa parroquia, pois aos cinco anos foise a vivir a Lérez e é alí foi onde pasa gran parte da súa mocidade.
Jesus non chegou a estudar en ningún colexio da parroquia, aos cinco anos vaise toda a familia Docampo Díaz a vivir a Lérez, vivindo nun piso que no seu baixo estaba unha empresa de viños de nome Bodegas Rofer, alí é onde estuda, recorda perfectamente que o primeiro colexio en que estivo era un que había logo de pasar a farmacia, e ao comentar isto vénlle tamén á memoria que debaixo da farmacia había un zapateiro, de nome Ramiro (era o meu tío de Campañó), Jesus xunto co seu irmán tiñan moita confianza co meu tío Ramiro, pois daqueles tempos que non había unha peseta no peto, eles os fins de semana ían para a zapatería e limpaban os zapatos que xa estaban arranxados, por ese traballo recibían entre tres e cinco pesetas e para eles era fenomenal, pois ese diñeiro utilizábano para poder comprar algún caramelo, chicle ou unhas pipas.
Pero un dos recordos que quedoulle gravado na súa mente foi a dunha morte…….
Os padriños de Jesus tiñan dous fillos, Cholo e Mª Elena, e a señora Clara dera a luz a un terceiro fillo, pero no parto faleceu.
Jesus recorda no mesmo patio da casa dos seus padriños, que entre Cholo, Mª Elena, o seu irmán Manolo e él mesmo, colleron aquela caixiña pequena, de cor branca, por medio duns cordóns que tiña dita caixa en cada esquina, desde a casa dos seus padriños foron en dirección ao cemiterio, levando aquel anxeliño a enterrar.
Nunca se puido borrar eses momentos da súa mente, momentos que para uns nenos de tan curta idade causoulles moita tristeza, dor e bágoas.
Volvendo a Lérez recorda que cando estaba no tempo de facer a primeira comuñón había dous curas en Lérez, un era D. Manuel e outro D. Samuel.
Jesus rise cando comeza a dicirme que D. Samuel preguntáballes o catecismo cando os nenos estaban xogando ao fútbol, naquel campo que hai situado á beira do monasterio, onde case todos nós chegamos a xogar algún que outro partido amistoso contra os de Lérez na Festa da Mocidade.
D. Samuel andaba detrás deles e dicíalles que si non sabían o catecismo non poderían facer a Comuñón, así que co balón por medio, íalles preguntando o catecismo.
Tamén ten en mente aquel ano cando un camión de reparto de gaseosas atropellou ao seu irmán Manuel, foi un accidente moi grave, deixándolle graves secuelas para toda a vida a Manuel, corría o ano 1959.
A vida transcorría entre os estudos, os partidos de fútbol, onde Jesus comezaba a destacar, as horas na Zapateria do meu tío Ramiro Esperon, e tamén os seus momentos de monaguillo. Recorda perfectamente os toques de campá que se usaban daquela dependendo para que, enterros, festas,incendios etc. Nesa época cando por exemplo viñan dende O Burgo acompañando un entierro, os nenos que llevaban as farolas cobraban 15 pesetas, Jesus sempre era o que iba coa cruz, como pesaba máis a él dabanlle 25 pesetas.
Despóis de un tempo vivindo en Lérez o seu destino e Ourense, o pouco tempo volven a vivir en Alba, esta vez en un piso propiedade da familia Toval, situado encima do bar O Mirador de Alba, e de novo volven a Lérez, parando en outra casa, propiedade de Marcial e Clara. Nesta casa estivo vivindo ata os 18 anos que e cando se vaia vivir para Barcelona.
Jesus aos catorce anos ponse a traballar, eran tempos duros e facían falta ingresos, así que consigue traballo en Talleres Catoira, unha empresa de reparacion de chapa e pintura, que había na carretera de Marin, comenzou con un sueldo de 200 pesetas a semana. No taller comenzou con muita ilusión, pero ao pouco tempo tivo que deixalo, a súa alerxia a un compoñente que levaba a pintura, fixo que tivese que ir traballar a outro lugar.
Foi preto de onde vivía , no lugar da Ferreira, unha gran fábrica que se montou alí ábrelle as portas, Jesus comeza con 15 anos a súa aventura en Gonzatilve, estivo ata cando cumpriu os 18 anos, o seu traballo era a de tapicero, e cando se marchou da empresa o seu soldo á semana era de 2.500 pesetas, ainda se recorda do seu amigo inseparable, Santiago Losada, ( que casualidade da vida, antes falou de meu tío Ramiro, agora do meu compadre Santi).
Dime Jesus que sempre andaban xuntos, coñociannos por O Moreno é O Rubio.
O FÚTBOL, A SÚA PAIXÓN.
Na época de traballar en Gonzatilve, compaxinaba o seu traballo co fútbol, comezou nos xuvenís do Lérez, pois naquela época non había equipo na parroquia onde vivía, a de Alba. Recorda que tiña de adestrador un señor que o coñecían por Rianxo.
Un equipo donde aparece Rianxo, entrenador de Jesus.
Ao ano seguinte ficha polo Alba, por fin hai equipo na parroquia, presídeo Ramón, O LAPARUZAS.
Pero en pouco tempo de estar no Alba, Jesus comeza a estar en boca dos seguidores de fútbol e pronto se fala no mundillo do fútbol de un extremo rapidísimo que xoga no Alba, e que mete unha media de dous ou tres goles por partido.
Equipo do ALBA C.F. Donde aparece Jesus. Ano 1972/73, nostalgias no Diario de Pontevedra.
É cando o Pontevedra C.F. chámao, e dille que vaía a adestrar co seu filial, o Atl. Pontevedrés, entrenado por aquel entonces polo que fora un dos compoñentes do Hai que roelo, o mítico Ceresuela.
Así o fai, e co permiso do xefe da fábrica, pode ausentarse dúas tardes á semana para poder ir adestrar. O Pontevedra , logo de velo xogar durante unhas semanas decide fichalo, Jesus vaise ao seu equipo, o Alba, para pedir a baixa e fichar polo equipo da cidade, o’presidente non quixo darlle a baixa, non quería que a súa estrela fósese a xogar co At. Pontevedrés.
Entón sigue un tempo no Alba, a contra gusto, pero sigue entrenando con gañas e ilusión, estaba esperando cumplir os 18 anos, o seu destino BARCELONA, era o ano 1974.
Cando chega a Barcelona instálase nun pobo de nome CASTELLBISBAL, alí é onde comeza a súa nova vida, onde coñece á súa muller, cásase e ten dous fillos.
Por suposto que unha das primeiras cousas que fai é a de ir ao equipo de fútbol do pobo e pedir si podía xogar no equipo.
Ao pouco tempo ten que facer a mili, entra no sorteo co reemplazo de Pontevedra e o seu destino é Alacante, e logo da Xura de Bandeira tócalle ir para Lorca.
Cando levaba seis meses de servizo militar, danlle un permiso, vaise a Barcelona e alí , xogando ao fútbol, rómpese a tibia e o peroné, nese momento para Jesus acábase a mili e o fútbol, pasa oito meses no Hospital Militar, con infinidade de operacións na súa perna, daquela as infeccións e os malos coidados, fixeron que pasase un inferno durante todo ese tempo.
Volvo de novo a preguntarlle por cousas da nosa parroquia….
Jesus, recordas algo das festas ?
Si, as festas de San Vicente, claro que recordo, ademáis dáse a casualidade que o meu pobo ten tamén de patrón a San Vicente.
Recordo que sacaban en procesión aos tres, San Vicente, San Antonio e Sta. Lucía, eu era asiduo ás verbenas da parroquia, ata que me fun para Barcelona, tamén me acordo de xogar cos fillos do caseiro do cura, alí no patio que tiñan fronte á súa casa tivemos moitos momentos de xogos.
Co paso do tempo os pais de Jesus volveron vivir en Cerponzóns, xusto na subida onde están as instalacións de Carro, alí en fronte, na casa que lle chamaban a do Rato.
Jesus, cos seus pais, cando vivían en Meán.
Jesus ten unha espiña cravada, cando a súa nai faleceu, el non puido vir ao seu enterro, pois estaba ingresado no Hospital Militar, aquela perna estáballe dando mil rompedeiros de cabeza, tivéronlle que facer naqueles días varios raspados no óso dada a infección que tiña.
Jesus traballou durante máis de 40 anos nunha empresa concesionaria da traída de augas, estivo desde moi xoven, nada máis chegar o seu pobo, moi implicado nas actividades culturais e festivas, a súa maior satisfacción é o poder colaborar cos seus veciños en que as tradicións síganse mantendo ao longo de todos estes anos.
Agora xubilado vén con máis frecuencia á súa terra, a xunto a súa familia, e visita o cemiterio de Cerponzóns, onde está enterrada a súa querida nai.
30 NOVEMBRO 2022, DESDE A UNESCO, COMPARTIMOS A BOA NOVA :
El toque manual de campanas
Inscrito en 2022 (17.COM) en la Lista Representativa del Patrimonio Cultural Inmaterial de la Humanidad
A lo largo de los siglos, el toque de campanas ha servido como medio de expresión y comunicación en España, cumpliendo una serie de funciones sociales, desde el intercambio de información hasta la coordinación, la protección y la cohesión. Los mensajes codificados que se transmiten a través de los distintos tañidos son reconocidos por las distintas comunidades y contribuyen a estructurar la vida local. Existe una gran variedad de sonidos determinada por las técnicas (repique, volteo o medio volteo) combinadas con las habilidades de los campaneros y las características físicas y propiedades acústicas de las campanas, torres y campanarios. Estos elementos convergen para crear un profundo y rico repertorio tanto en el ámbito religioso como en el cívico para marcar distintos momentos del día, alertar a la población de acontecimientos naturales, como incendios o inundaciones, o de cortejos fúnebres, y anunciar decretos y otras noticias. Los toques de campana son también una parte central de los eventos, celebraciones y espectáculos locales. La práctica se transmite de los campaneros a las generaciones más jóvenes y a través de grupos u organizaciones de campaneros que, además de documentar e investigar la práctica, también tocan, transmiten, instruyen y difunden el arte del toque tradicional de las campanas. La mayoría de las personas que transmiten estos conocimientos son a su vez jóvenes que intentan reclutar nuevos entusiastas para continuar la práctica.
recollemos parte do artigo que fixo referente as campás:
1688_1690: La Cofradía de S. Roque ayudó en el pago de la campana.
1713-1715: Se pagan por la Cofradía de S. Roque, 66 reales a Simón González, campanero de Pontevedra, para ayuda de una de las campanas (1713), hay, por lo tanto, dos campanas.
1714, se aportan otros 43 reales.
1715, hay otro gasto de 62 reales, quizás antes de estas fechas hubiese solo una campana y ahora se haga otra que se paga en tres años.
1746-1766: Se refunden y amplían las dos campanas, la mayor cuesta 1961 reales, que se paga así:
Cofradía de S. Roque: 580 reales
Cofradía de El Santísimo: 605 reales
Cofradía de S. Antonio: 397 reales
Fábrica: 379 reales
1789: La Cofradía de S. Roque aporta 635 reales para el aumento de la campana.
Parece que 23 años antes o no se amplió una de las campanas o, si se hizo, se consideró conveniente volver a hacerlo después.
Para esta misma campana la Cofradía del Santísimo aportó 599 reales y la de S. Antonio 698 reales, además 111 reales para los herrajes, en total 2043 reales, cifra semejante a la de los 23 años anteriores.
ÚLTIMAS NOVAS DO 23 de DECEMBRO DO 2020:
UNHA GRAN NOTICIA NESTE NADAL.
O Consello de Patrimonio Histórico aprobou por unanimidad, a proposta do Ministerio de Cultura, que o Goberno de España inicie os trámites para que o Toque Manual de Campás sexa declarado pola Unesco Patrimonio Inmaterial da Humanidade.
Como sabedes non é o primeiro paso que se dá para conseguir a desexada declaración, pero é o máis importante.
Desde este momento, os impulsores da iniciativa comezarán a solicitar estudos e anexionarse a países que teñan en común o toque manual de campás. Desta forma, a declaración que se persegue terá carácter internacional.
O traballo que se levará a cabo será a de estudar a existencia do toque manual de campás noutros países :
«O toque manual de campás en España está en perigo de extinción», explican os impulsores da solicitude de declaración. «Agora, a intención de seguir traballando intensamente, xunto co Ministerio de Cultura, na elaboración dun expediente para presentalo á Unesco no que estea reflectido a gran riqueza dos toques.
Esta iniciativa arrincou o 21 de abril de 2018, cando tres entidades culturais, con motivo de celebrar o ano Europeo do Patrimonio Cultural, organizaron un gran concerto simultáneo en diversos puntos de Europa.
Por parte da Asociación de Veciños O Chedeiro estaremos apoiando esta iniciativa en todo o que pola nosa banda sexa posible.
ANO 2019:
Un impactante estallido de campás co que se comezaba un proceso que pretende culminar co recoñecemento do toque manual de campás como Patrimonio Cultural da Humanidade por parte da UNESCO ( Hispania Nostra).
As Campás de Cerponzons son unha Manifestación Representativa do Patrimonio Cultural Inmaterial. ( Cerponzons, 1001 anos de historia).
O 17 de Abril do 2019 celebrouse Consello de Ministros, a proposta do ministro de Cultura e Deporte, José Guirao, declarouse o 17 de abril o ‘Toque Manual de Campás’ como Manifestación Representativa do Patrimonio Cultural Inmaterial. Nun comunicado o Ministerio de Cultura e Deporte di que o Toque Manual de Campás é unha “linguaxe sonora”, que funcionou ao longo dos séculos como un medio de comunicación, debido a que “cumpre as funcións sociais de informar, coordinar, delimitar o territorio e protexer”.
“Os toques de campás foron os encargados de organizar a vida comunitaria, de delimitar o tempo e o espazo laboral, diario, festivo e de duelo”, sinala o Ministerio.
Segundo destaca o departamento que dirixe Guirao, por iso existe, tanto no ámbito relixioso como no civil, un amplo repertorio cunha gran diversidade de formas e técnicas que anunciaron incendios, tormentas, rogativas, horas e acontecementos do ciclo vital, e regularon diferentes aspectos da vida festiva, ritual, laboral e cotiá. Entre os motivos desta declaración, destaca que, aínda que o toque manual de campás deixou de executarse en moitos lugares, aínda non se perdeu o seu coñecemento e moitas torres e campás atópanse aínda en situación de poder ser recuperadas.
A Asociación de Veciños O Chedeiro de Cerponzons, que estivo levando a cabo o Milenario da Parroquia, quere facer chegar o noso recoñecemento aos campaneiros da Parroquia de Cerponzons, polo seu labor ao longo de tantos anos tocando a campana e así poder conservar esta ” linguaxe sonora “, unha tradición de séculos.
OS SACRISTANS
Coñécese ao sacristán por ser o cuidador da igrexa e do que engloba esta, o oficio de sacristán vén de moi antigo, aínda que non estivo recoñecido ata o século XIII cando o Papa Gregorio IX no seu escrito “De officio sacristae” recoñéceo como un oficio honroso e renumerado, un pouco máis tarde definiu as súas funcións e prescribiu que fose un sacerdote quen realizase esa función.
Nas nosas parroquias o sacristán tiña entre as súas funcións o tocar as campás a oficios, festas, reunións, lume, desastres etc. En moitos lugares ata tocaba as campás no verán para intentar romper as nubes e evitar o granizo con fortes repiques.
Normalmente este oficio de sacristán exercíao unha familia da parroquia, era un traballo que se ía transmitíndose de xeración en xeración e polo xeral tiñan que ser varóns. Aínda que o toque manual de campás deixou de executarse en moitos lugares, a nosa Parroquia de Cerponzons, segue mantendo este Patrimonio Cultural.
Dado que a paulatina mecanización producida desde mediados do século XX, que ademais substituíu en ocasións moitas das campás por gravacións, nos esperamos que non chegue á nosa Parroquia e desexamos que siga realizándose manualmente por muitos anos máis.
SACRISTANS : OS IRMÁNS BARRAGANS : MIGUEL (sacristán nos anos 1956/57), ROGELIO ( sacristán nos anos 1961/62) e JOSÉ LUIS (LIS) ( actualmente ) veciños de Tilve, IRMÁNS LOSADA BARREIRO : ALBERTO, JAVIER, JUAN, SANTIAGO e JOSÉ (anos 60/70) veciños de A Baléa, tamén IRMÁNS FERNÁNDEZ IGLESIAS : ANGEL, ANTONIO e RAMÓN ( anos 60/ 70) veciños de Tilve, JOAQUÍN UCHA ( Veciño de Tilve) VALENTIN COCHÓN ( Veciño de Tilve) LUIS PIEDRAS (Veciño de Pidre) e SECUNDINO DUARTE PÉREZ (1953/54) veciño do Cunchido.
Desde HISPANIA NOSTRA falan sobre as Campás :
Las campanas son los únicos instrumentos antiguos que conservan su sonido original: suenan como cuando se construyeron, oímos las mismas sonoridades que se oían hace quinientos años. Y cada una tiene una sonoridad específica para ser oída en solitario, en compañía o en contraposición a otras.
Son instrumentos complejos que se componen de campanario y campana, es decir, son en parte bienes inmuebles que gozan de la protección legal que tenga la iglesia donde esté el campanario, y son en parte bienes muebles que pueden estar o no catalogados; aunque la tener en su mayoría una edad que supera los cien años, gozarían ya de una protección legal.
Para su protección y disfrute por generaciones futuras, campanarios y campanas necesitan ser usados; requieren ser tocadas de manera adecuada por campaneros conocedores de su oficio; y deben ser mantenidas y restauradas por profesionales, ateniéndose a un proyecto de restauración previamente aprobado y seguido por técnicos: cualquier intervención afecta a la sonoridad del instrumento, ya que en cada época, lugar o según el destino de las campanas, éstas se fabricaban de maneras diferentes e individuales.
El repique de las campanas es un lenguaje que antes era entendido por todos los vecinos de una población y su comarca y, que como todo lenguaje, obedecía a una sintaxis bien establecida y reglada en libros capitulares y consuetas en el caso de festividades religiosas e incluso cívicas (el misterio de Elche, por ejemplo). Con otros toques quizá no escritos pero trasmitidos oralmente y entendidos por toda la población: muerte, alarma, “al arma” o llamada a las armas a la población civil, fuego, mercado, asamblea …, y que servía para trasmitir información a las poblaciones circundantes.
Los grupos humanos menores pero con intereses comunes (comunidades religiosas, militares, colegios, fábricas, dehesas o trabajos agrícolas) también han usado el lenguaje de sonoro de las campanas, más límpido en sus notas y de un alcance adaptable al tamaño de la comunidad, para señalar los tiempos de los diferentes tipos de trabajos, el ocio, la oración, la comida, las visitas, la salida o la entrada,… teniendo incluso en comunidades reducidas toques especiales que designaban a personas concretas. Aunque parcialmente en desuso, todos estos toques son todavía reconocibles por las personas que los han usado.
Los relojes públicos, algunos con antiguas maquinarias que forman parte de la historia de la ciencia, supusieron un adelantado servicio público al marcar las horas para una ciudadanía con obligaciones diversas y relojes personales. Las campanas y sonoridades de los relojes es una exitosa mecanización de algunas de las funciones de las campanas.
Hoy el lenguaje a distancia ha ido siendo sustituido por el telégrafo, el teléfono, Internet,… e incluso la megafonía. Pero carecen del alcance del lenguaje de las campanas que son, además, instrumentos músicos, usados y financiados en buena medida por la población. Como sucede con la propia lengua, con la música y con las costumbres locales, hay variantes de repiques, variantes de campanarios y campanas que conforman la riqueza patrimonial de cada localidad y de cada comarca y conforman su identidad. Una identidad compartida, en sus líneas generales, por todas las poblaciones occidentales europeas que también tienen sus diferentes toques de campanas.
Forman parte de un patrimonio inmaterial asociado a una colectividad que debe ser respetado y protegido en tanto que bienes inmuebles, muebles, y patrimonio inmaterial relacionado con el lenguaje y la música.
En la antigüedad el ruido y sonidos innecesarios molestaban tanto como molestan hoy y los repiques de campanas estaban regulados como deben seguir estándolo de acuerdo con una normativa general de protección del Patrimonio y con las costumbres locales.
Debe protegerse y promocionarse el uso civil y profesional de los campaneros, generalmente asociaciones locales orgullosas de su tradición que, como las bandas de música, trabajan de manera dedicada en su tiempo libre. Los campaneros, como los músicos, entienden a sus instrumentos, disfrutan extrayendo a cada campana sus sonidos y concertándolas entre sí, trasmiten el disfrute colectivo sonoro y un lenguaje musical muy antiguo, intuitivo y de una gran belleza.
El toque electrificado de campanas debe estar sometido a unas reglas relacionadas con las técnicas, los usos y costumbres, diferenciando los repiques según la ocasión siguiendo las normas tradicionales; no debiendo hacerlas sonar por sonar y fuera de norma como es el caso de las campanas electrificadas que solo tocan un mismo repique sea la circunstancia que sea.
Debe también estimularse el estudio y conservación de los instrumentos (campanarios y campanas), de los repiques y la investigación de los antiguos libros, consuetas y otros registros y vestigios asociados a ellos.
Debe estimularse los inventarios y catálogos sistemáticos de los instrumentos (campanarios y campanas) y los inventarios de los diferentes repertorios sonoros que son sorprendentemente amplios.
Tratábase, como di Risco, de ” unha obra de caridade e de boa veciñanza”, xa que grazas a este toque especial, os veciños se poñían a rezar para que o parto chegase a bo porto.
Fraguas indica na Galicia Insólita que os campaneros tocaban a petición da familia interesada. O toque consistía en dar nove campanadas, repetindo dous ou tres veces conforme o estimasen necesario. Pero aos poucos o costume foi perdéndose.
En Santiago, en 1841, prohibiuse o tañer das campás. O etnógrafo de Cotobade reproduce a orde integra : ” Sin embargo de que este Ayuntamiento respeta y acata las prácticas piadosas y que, como católico, reconoce el influjo que los fieles tienen para adquirir remedio en los males y aflicciones de sus prójimos […], no ha podido menos de atender también […] la costumbre atender a parto, para que los fieles dirijan al cielo sus plegarias para el feliz alumbramiento de la que en tal trabajo se encuentra. Esta costumbre, aunque sabida de todos, produce en el ánimo de otras que se hallen en igual lance o a él próximo, un cierto terror que, abatiendo su ánimo, tal vez hace difícil lo que de suyo era sencillo o acarrea complicaciones de funestas consecuencias. En esta atención […]esta municipalidad […] tuvo a bien acordar :
‘” Queda prohibido que se toque a parto en ninguna de las parroquias, conventos o santuarios de esta ciudad, aún cuando sea pedido por la persona que se halle en semejante trabajo. Los curas párrocos serán responsables bajo la multa de 20 ducados, de cualquier infracción de este mandato, que ocurra, no sólo en sus respectivas iglesias sino en cualquier santuario situado dentro de sus parroquias”.
Recollo de Xosé Antonio Fidalgo Santamariña, o que comenta no seu libro sobre os campaneiros ou fundidores de campás:
Son aqueles especialistas na fabricación de campás para as igrexas. Sería en van determina-la época na que nace este oficio. Na antiga China, Macedonia, Gracia, Roma, fabricábanse para darlle múltiples usos. Os cristiáns seguiron a antiga tradición ata que a partir do século IV, semella que o seu usó se xeneraliza para reuni-los fieis ou os relixiosos na igrexa. Tocante á nosa Galicia, toda a vida dos parroquianos estivo rexida por elas ata ás últimas décadas que comenzaron a enmudecer.
Antigamente, estos campaneiros eran ambulantes e a fundación da campá efectuábana no lugar, preto da Igrexa, coa colaboración dos parroquianos. Tamén algúns deles se asentaron en pequenas localidades rurais, e hoxe en Galicia aínda contamos na localidade de Arcos da Condesa ( Cuntis, Pontevedra), cun destes obradoiros artesáns no que os irmáns Ocampo continúan practicando a especialidade, empregado as técnicas que recibiron dos seus devanceiros.
Primeiro fan os moldes das campás, de barro amasado reforzado con cánabo e arame fino. Despóis estes moldes entérranse na terra, cubríndoos con sucesivas capas de terra apisoada concienzudamente por estes fundidores de campás. Máis tarde, o día da fundición quentan o forno o cobre e estaño nas proporcións axeitadas. No interior do crisol pódese ver un caldo incandescente branco fluído coma auga. Entón procédese a saca-las caparuzas de barro que cobren os respiradoiros dos moldes e vertense axeitadamente neles o bronce fundido ata enchente-los moldes das campás. Dous días despois desta operación desentérranse as campás, límpanse, púlense e próbaselle-lo son. Unha vez transportadas ó campanario da igrexa para a que foi feita, será bautizada segundo o rito pontificial romano, que lle practica o cura que a consagra.
O traballo destes fundidores de campás sempre conservou un carácter artesanal moi marcado, ata o punto de que semella ser técnicamente imposible que estes artesáns fabriquen dúas campás iguais. Polo demais, todas se identifican cos sinais do artesán e do obradoiro onde se fundiron.
DENDE HISPANIA NOSTRA NOS DICEN AS MOTIVACIONS QUE LEVAN A PEDIR O RECOÑOCEMENTO :
El proyecto considera que el toque manual de campanas constituye un patrimonio inmaterial valiosísimo por ser un lenguaje musical muy variado y rico, peculiar de cada localidad, región y país formando parte de su identidad; y por ser, además, un lenguaje común europeo exportado a toda América. Un lenguaje asociado a las creencias religiosas y a la sociedad civil que sufragó, campanas y campanarios y, las tocaba para comunicarse.
Considera que la música de las campanas es la más antigua de Europa que conserva la sonoridad del momento en que la campana se fundió. Es el único instrumento músico, formado por la unidad del campanario y las campanas, que puede retrotraernos a un pasado común y dar unidad al futuro.
Considera que el instrumento, campanario, campanas, sus diversos toques, los libros de registros y otros vestigios asociados, deben ser estudiados y conservados.
Considera necesario estimular los inventarios y catálogos sistemáticos de los instrumentos y el inventario de los diferentes repertorios de sus registros sonoros.
VISITA A CERPONZÓNS DA ASOCIACIÓN DE CAMPANEROS D’ALBAIDA ( VALENCIA)
Lunes día 19 de Agosto do 2019.
Lugar: Igrexa de Cerponzóns.
A Presidenta da Asc. de Veciños xunto con directivas, un veciño que fora campaneiro é os representantes de C. D’Albaida.
PETICIÓN A UNESCO
A asociación de protección do patrimonio Hispania Nostra pretende que a Unesco declare o son das campás tocadas a man como Patrimonio Inmaterial da Humanidade, xunto a Hispania Nostra vai da man neste proxecto a Asociación de Campaneros D’Albaida (Valencia) e do Museo Internacional de Campás MitMac.
O luns día 19 de Agosto de 2019, unha representación da Asociación de Campaneros D’Albaida, composta por Jordi Pons e Manuel Ramos, estivo xunto con directivos da Asociación de Veciños O CHEDEIRO de Cerponzóns, visitando as campás da parroquia milenaria.
Jordi Pons e Manuel Ramos, no adro da Igrexa de Cerponzóns.
Cerponzóns foi unha das tres parroquias de toda a comunidade galega que se sumou a esta petición xunto con Bastavales e Mondoñedo.
A Asociación de Veciños O Chedeiro, xunto á colaboración do cura párroco D. Manuel Miguez, decidiu sumarse a esta iniciativa, que está dentro das actividades que estivo levando a cabo con motivo da celebración do milenario da parroquia.
Un dos galardons acadados por BIRI.
O Roque de Cerponzóns 