OFICIOS DOS VECIÑOS (III) MUIÑEIRO

MUIÑEIRO: Persoa que traballa nun muiño. (RAG)

Seguramente os  homes que comenzaron neste oficio comezaron facendo o muiño tipo doméstico, para o seu servizo, máis adiante, co pago dunha cantidade (maquía) acordada comezaron a traballar pra xente dá fora.

Hoxe en día quen non añora aqueles tempos en que vías os muiños funcionando, aqueles muiños centenarios que hoxe en día soamente quedan restos deles ?

Quen recorda de ir ao muiño e atoparche coas mulleres lavando no río ? Aquelas mulleres que en pequenos grupos se arremoliñaban e falaban dos dimes e diretes do día ? Quen non recorda pasar pola vella pontella que soportaba o paso dos carros e das xentes camiño das leiras ?

Recordo ir ao moiño do Cañoto, sendo un neno co meu pai diante cargado co saco cos grans para moer, quizáis sería a principios dos anos setenta, días atrás uns cantos veciños arranxaran o vello muiño, puxérano de novo a funcionar, para min foi algo especial, estiven tamén axudándolles dentro das miñas posibilidades claro. Por iso que o día que se puxo en marcha foi para min unha festa. Sempre me gustaba ir o Cañoto, o meu pai botaba o gran e mentres se ía moendo aproveitaba para traballar a leira que temos a uns metros do muiño, cada certo tempo mandábame ir ver si estaba funcionando correctamente, e logo máis tarde baixaba él e no mesmo saco metía a fariña.

Cando baixaba da nosa leira a presa quedaba á miña esquerda, a corredoira levaba directo ao muiño e seguía máis adiante en dirección ao río Rons, dun lado a auga da presa baixaba con forza para mover os engranaxes e así facer virar a roda que molía, logo da súa función a auga volvía ao río onde estaba a zona destinada ás mulleres que ían lavar, un pouco máis abaixo os nenos tiñamos unha zona que utilizabamos daquela como piscina, algunhas veces a corrente tennos levado a roupa, unha vez a miña non fun capaz de atopala e tiven que ir para casa totalmente espido, jajaja, imaxinarvos a min, espido desde a casa de Digna ata a miña , tapándome coas mans as miñas partes máis íntimas jajajaja, mentres os coches que pasaban me pitaban, aínda para máis inri, que vergoña !


Aínda que aparentemente o oficio de muiñeiro era fácil, tiña os seus inconvenientes, tiñan que estar permanentemente en contacto co auga, todo o ano, vendo a presa, desatascando o saetillo, tanto no verán como no inverno. Tiña que estar metido nun habitáculo que en épocas de inverno había que idear para non pasar frío e ademáis respirando continuamente fariña, era un ambiente de humidade e con po, algún muiñeiro tivo a enfermidade de neumoconiosis, debido á inhalación das partículas do po. A Fariña segundo saía da roda, daba tres calidades: a que quedaba máis preto da maquinaria era o óleo que era a máis fina e branca, a que caía ao lado cara a fóra era a «míllara», que non era tan fina, e para rematar nos bordes saía o relón, que era a máis basta, como salvado, tamén ao cribar na peneira era o que quedaba nela.

O oficio, tradicionalmente pasa de pais a fillos, ou entre os familiares máis achegados, desde que nace, o fillo do muiñeiro  xa vai aprendendo o oficio, vai colaborando nas faenas que conleva a molienda.

Así é que habitualmente entre a familia tíñanse os coñecementos necesarios para solucionar calquera avería , excepto naqueles arranxos que había que recurrir aos canteiros cando había que seleccionar unha pedra adecuada ou para cando necesitaba un picado a pedra que se estaba usando na moenda.

A maioría dos muiños adoitaban ser dunha planta, aínda que algúns estaban pegados á casa do muiñeiro, outros tiñan cociña debido a que o dono pasaba moitas horas nel, pois había épocas do ano en que se utilizaban de vivenda temporal.


Encontramos documentos antigos donde aparecen nomes de veciños que tiñan coma oficio o de muiñeiro :

Año de 1691, Baltasar Melón 

Ano de 1752, Manuel Fernández, natural de PUENTEBEÁN 

Ano de 1752, Alexos de Parada, natural de PIDRE, ademáis era labrador.

Ano de 1752, Francisco Álvarez, natural de PIDRE, tamén era labrador.

Ano de 1752, Benito Melón, natural de PIDRE, tamén era labrador.

Ano de 1842, Domingo Piedras (59anos)

Ano de 1845, Juan González (52anos) do lugar de PIDRE, vive coas súas fillas Teresa (24 anos) e María Luz (22 anos), tamén eran molineras.

Año de 1880, Manuela Arcos Rodríguez vendelle a José Benito Gomez Solla, un MUIÑO no lugar de San Caetano.

NO INTERROGATORIO DO MARQUÉS DA ENSENADA, ( Según o Catastro do Marqués da Ensenada, entre 1750 e 1754 na parroquia de Cerponzóns atopábanse a pleno rendemento 18 muíños de auga ao longo das canles dos regatos de O Castrado e Acibal .) RECOLLEN OS DATOS SEGUINTES REFERENTES OS MUIÑOS :

MOLINOS QUE NO SON DE MAQUILA

Uno llamado ORZERA situado en el río que viene del Acibal propio de Francisco Falcón y de Ignacio Tilve de la misma vecindad es de piedra negra muele siete meses.

Otro del mismo nombre y en dicho río de una piedra negra propio del dicho Francisco Falcón, Alberto Gómez, Domingo de Castro, herederos de Juán Cancela, vecinos de Alba Juan Magdalena, Benito de Lores, Alberto Gomez Justo, y Tomás Alonso, Benito Blanco, Manuel Falcón de esta vecindad y Benito de Lores de la de Lerez, muele 7 meses.

Otro del mismo nombre y en el referido río piedra negra, muele siete meses propio de Nicolás do Freixo, Ignacio Toibal, gerónimo Rulibal, Antonio da Vila, Domingo de Castro, y Joshep Sartal vecinos de dicha feligresía.

Otro llamado Bouza del Rey situado en dicho río del Acibal piedra negra, muele siete meses propio de los herederos de Pedro Gomez, Domingo de Tilve y Miguel Gomez de esta dicha feligresía.

Otro en dicha Bouza del Rey y río Acibal piedra negra, muele siete meses propio de Francisco Gomez. Pedro Blanco, Antonio Perez, Ignacio Solla, Benito Gonzalez, Domingo Cancela, Pascual de Tilve, y Benito Bieites, vecinos de dicha feligresía.

Otro llamado Caeiro, sito en dicho río de piedra negra, propio de los herederos de Gregorio Fontecoba, los de Fernando de Souto, Benito de Castro vecinos de dicha feligresía, muele siete meses.
BATÁN; Uno en el río referido Acibal propio de Francisco Falcón de las misma vecindad.


MOLINOS DE MAQUILA


Uno llamado PIÓN, situado en el río de Acibal de una piedra negra y de maquila muele siete meses al año, propio de Juana Martínez, vecina de dicha feligresía.

Otro llamado A BALEA, sito en dicho río propio de Benito Melón vecino de la dicha feligresía y de una piedra negra y de maquila, muele lo mismo siete meses.

Otro del mismo nombre de A BALEA sito en dicho río, de piedra negra, propio de Francisco Alvarez, de la misma vecindad muele siete meses es de maquila.

Otros dos del referido nombre de A BALEA sito en dicho río cada uno de una piedra negra, maquileros propios de Casimiro Melón de la misma feligresía.

Otro del citado nombre, y en dicho río, de piedra negra, propio de Alexos Parada, Juana da ¨Fonte, Alberto Fontenla, vecinos de dicha feligresía y Patricio Cancela de la de Alba.

Otro llamado PUENTEBEÁN sito en la dicha feligresía y río de Acibal, de piedra negra, y maquila propio de Juan Fernandez de dicha feligresía muele dichos siete meses.

Otro en dicho PUENTEBEÁN y en referido río, de piedra negra, y de maquila, propio de Josepha López viuda de la misma vecindad, muele siete meses.
Otro en dicho río, de piedra negra, y de maquila, propio de Manuel y Lucas Fernandez de la misma vecindad, y muele dichos siete meses.

Estos son os muiñeiros qué máis están no noso recordo : O señor José Fuentes, o señor Francisco Louzao Sobral, o señor Eladio Sartal…..

Nestes días un grupo de veciñas e veciños reuníronse para tratar sobre a recuperación dun muiño da parroquia,  é unha magoa que un exemplo destacable da arquitectura popular como son os nosos muiños, téñanse totalmente abandonados e prácticamente en estado de ruínas así están a maioría dos que temos en Cerponzóns, oxalá se poida chegar a realizar a súa recuperación, os nosos antepasados alá onde estean agradeceránvolo.

9- AS TROPAS FRANCESAS PASARON POR CERPONZÓNS 

O PASO DAS TROPAS DE NAPOLEÓN POR CERPONZÓNS 

Foron só seis meses os que estiveron as tropas francesas en Galicia, o motivo deste pouco tempo era que ao ser unha rexión periférica non era estratéxicamente de interese para o emperador Napoleón.

O seu paso por esta rexión era dirixirse cara a Portugal, este país si que era un obxectivo primordial e así sufriu desde a nosa terra unha gran embestida.

É no mes de Xaneiro de 1809 cando os franceses diríxense dirección Portugal comandados polo Mariscal Soult ( Nicolas Jean de Dieu Soult (1769-1851), entraron por Astorga, de aí chegaron a Lugo o 9 de Xaneiro, despois dirixíronse a Santiago, Caldas e Pontevedra, era o 20 de Xaneiro cando pasaron por Cerponzóns, seguramente encontraron o Camiño Real no seu esplendor, dado que se rematou no 1804.

Foi neste día do patrón da cidade, cando os veciños de Cerponzóns viron pasar aos soldados da cabalería francesa, procedían de Caldas, a súa función era unha misión de observación.

Eran anos en que a Igrexa e os grandes señores tiñan o control das aldeas, pobos e vilas, foron os que encabezaron de facerlle frente as tropas inimigas, fai un tempo atopei unha referencia nun libro que falaba do Camiño dos Franceses o seu paso por Cerponzóns, poida que teña que ver co paso do Mariscal Soult e as súas tropas.

Que pasaría na nosa parroquia cando pasaron por ela os soldados de Soult ?

Cantos dos nosos veciños sufrirían saqueos ?

Sábese que en moitos libros parroquiales están cheos de testemuños de terror, de mulleres violadas, de homes destripados, casas incendiadas, esnaquizaban as viñas, os hórreos e os alpendres eran saqueados, as plantacions desfeitas…por onde pasaban as tropas francesas non deixaban nin un gran, ata se levaban as olas que utilizaban os nosos paisanos para facer a comida.

Eran miles de soldados os que acompañaban a Soult e tamén ao outro Mariscal, de nome Ney, moitos dos soldados estaban doentes,feridos, incapacitados…pero intentaban que ao seu paso a xente non se decatasen, para non dar síntomas de debilidade, aínda así eran muitísimos os que estaban sans, eran os que ían facendo unha horrorosa matanza e carnicería polos pobos e aldeas de Galicia o seu paso en dirección a Portugal, non é de estrañar que ao pasar polo noso Camiño Real, casa que houbese preto do camiño, casa que sufriría todas estas atrocidades.

Os escritos que fan referencia, como dixen antes, do paso das tropas francesas indícannos que foi o 20 de Xaneiro cando se viron por primeira vez aos franceses, foi unha partida de cabalería que procedía de Santiago, a súa  función era explorar o estado de Pontevedra, no mesmo día volven de novo para o punto de onde partiran.


Despois foi a principios de Febreiro cando pasa o Mariscal Soult con todas as súas tropas camiño de Portugal, ao chegar a Pontevedra deixa na vila unha forte guarnición composta por cabalería e infantería.

Con leste despregue aseguraba a súa comunicación cos outros lugares onde estaban situados os seus homes, Coruña, Santiago e Ferrol.

As guarnicions que quedaron en Pontevedra distribuíronse en columnas con tropas de cabalería e infantería, fóron ocupando todas as parroquias e pobos próximos. Situados nestes lugares obrigaban aos paisanos a que lles entregasen de todo, a gandería , os grans, forraxes… ata diñeiro, deixáronos sen nada.

O día 3 de Febreiro as tropas francesas instalaran un reximento  de dragons imperiales no convento de San Francisco, como se lle había morto un cabalo, decidiron facerlle unhas sacrílegas exequias no mesmo templo.

Para iso valéronse das imaxes que representaban a última cea e algunha outra máis do altar maior, esparciron  os refugallos do animal sobre elas. Para acompañar o festexo os gabachos habían saqueado a bodega dos monxes, cincuenta moyos de viño, outros tantos xamons, touciños e demais viandas que atoparon.

Non deixaban nada en pé, arrasaban por onde ían.

Encontro nun exemplar dedicado ás efemérides de pontevedra varias anotacións, entre elas unha do 15 de Febreiro onde os franceses envían desde Pontevedra uns cantos destacamentos, compostos cada un por vinte e cinco homes, a varias parroquias, a súa única misión era a de facer tropelías .

O 19 de Febreiro e unha data señalada, o convento estaba convertido nun hospital, debido ás guerrillas que viñan sufrindo os gabachos tiñan moitos efectivos malferidos, ademáis tamén trouxeran a peste con eles. Calcúlase que na horta do convento, situada entre as rúas que hoxe en día coñecemos por Aduana e Rúa do Naranxo, enterráronse uns oitocentos homes.

Os veciños estaban aterrorizados, metidos nas súas casas, pero chegou o momento en que decidiron pasar ao ataque, hai unha data sinalada, éste 19 de Febreiro, cando se arman e levántanse contra os franceses, na parroquia de S. Xurxo de Sacos estaban ocupando os franceses a casa do cura, alí comezan as guerrillas…

O método de loita de guerrillas foi mui eficaz, era unha fórmula mui efectiva para poder desgastar os franceses. Para levar a cabo esto constituíanse grupos de pouca xente, que coñocían mui ben o terreo que pisaban, así, hostigaban con rápidos golpes de man as tropas francesas, despois disolvíanse inmediatamente e desaparecían polos montes.

O día 20 son os franceses os que atacan, as guerrillas eran continuas, nos Baños de Cuntis, de Peñaflor i Coto de Amil os veciños por medio das campás e bocinas vanse agrupando e facéndolle a vida imposible aos homes de Soult.

Ese mesmo día en San Jorge de Sacos os paisanos pasan a coitelo aos franceses que estaban naquel lugar, sendo tirados ao río Lérez. En Tenorio e Borela, outro tanto do mesmo, só se salva un gabacho, pois pasou toda a noite nun palleiro, facendo o amor coa criada dun tal Juan Barros.

O 28 de Febreiro é un dos días con accións moi sanguentas, por unha banda os paisanos de Caldevergazo, Cotobade, Mourente, Marcón e Pontevedra, atacan na Porta de Trabancas, mentres que os veciños das parroquias que se atopan polo Camiño Real que leva a Santiago, xunto cos paisanos de Geve, Amil e Peñaflor, penetran pola Ponte do Burgo.

 Producese na ponte do Burgo un duro enfrontamento, onde os caudillos D. Jacobo Varela e D. Apolinar López estaban ao mando dun pequeno exército de homes, a maioría campesiños, por tres veces houbo ataques, onde o caudillo Varela cae mortalmente ferido na contenda, aproveitando dese feito, os franceses emprenden a súa saída da cidade e esténdense pola campiña, matando a todos os campesiños que foron atopando.

Plano de Pontesampaio

Tamén merece facer mención o que encontrei en outra Documentacion, foi o seguinte :

El 4 de Marzo pasó por Caldas un gran carruaje escoltado por 400 hombres de las tropas del mariscal Soult y dos partidas mandadas por el valiente Cadete Literario D. Benito Godoy y Araujo ( muerto después delante de Tuy) han hecho en el Puente-Varosa un terrible estrago al enemigo; a quien han muerto más de 30 hombres, y herido muchos. Todas estas ventajas eran nada para el Señor Brandaris, que deseaba otras de mayor consecuencia y se hubieran verificado si tuviese a sus ordenes 100 soldados de línea que las hiciesen respetar.


O día 7 de Marzo os franceses están tan asustados polos acontecementos,  deciden volver a Santiago en busca de reforzos. O 12 de Abril volven pasar pola nosa parroquia, esta vez veñen con tres mil homes. Por onde pasaban arrasaban, en Campolongo e Ponte Bolera os paisanos fixéronlles fronte, tendo moitas baixas, pero pouco despois os franceses vingáronse, sobretodo en Salcedo, onde saquearon as casas e despois queimáronas.

O 15 de Abril parte das tropas retornan de novo a Santiago, viñan de Tui e o día anterior foran recibidos a base de disparos desde o máis alto de San Cibrán e ata chegar a Pontevedra, alí os franceses resgárdanse no campo de San José. Ao día seguinte marcháronse cedo, ían recollendo ás partidas que estaban apostadas nos lugares habituais, xa tiñan desde o amencer de novo detrás deles aos nosos paisanos, os gabachos largaban dirección Santiago, foron perseguidos ata Padrón, con Morillo á cabeza, sufrindo moitas baixas.

Nos documentos daquela época dicíase que desde a Ponte do Burgo víase moito sangue ao longo do Camiño Real en dirección a Santiago.

Máis tarde, no mes de Xuño, os días do 7 ao 9 de Xuño foi onde se determinou a gran derrota francesa.

Encontramos en unha revista especializada na guerra contra os franceses o seguinte :

24 de Febrero de 1809
Las acciones victoriosas de los maestros en todas las salidas que los franceses osaban hacer fuera de las murallas de la villa , promovieron , buscando una actuación más continuada y económica y la evitación de sorpresas , a la constitución de unas juntas organizadoras , con campañas y batallones estructurados , al mando jerarquizado de cabos , sargentos , oficiales y tres comandantes en cada alarma , uno principal y dos subalternos – ” comandante uno de tres ” , llámanles los papeles de la época -. También en cada una había un grupo de tiradores , que disponían de las pocas armas de fuego disponibles. El resto de los integrantes se contentaban con garrotes , hoces , guadañas y demás instrumentos susceptibles de inferir daño.

Esos eran los medios para contener la intrusión y para expulsar a los ejércitos que pasearan la victoria por toda Europa. Y – milagro de heroísmo- se logró. Con todas armas se formó cerco completo a la villa : por el Levante , desde la altura de Canicouba a la de Berducido y Portela ; por el poniente , desde la Barca de Poyo hasta las inmediaciones de Curro ; por mediodía, desde Marin de arriba a Campolongo. 

La posteridad debe conocer los nombres de los principales dirigentes locales . Don Gregorio García Cordero , alcalde mayor y juez merino , Don Francisco Antonio García , escribano y Don Hilario Martínez , en Cotobad; Don Domingo Suárez , Don Benito González, Don Manuel Fernández y el escribano Don Lucas do Val , en Caldevergazo ; Don Alonso de Soto Y Varela , Don Jacobo Miguez Vortes y Don Luis Camiña , en Montes ; Don Juan Juan Gago , ex-capitán corsario , Don Manuel Alarcon , en Morrazo , con cordones en Salcedo y Lourizan; Don Benito Varela , Juez de Geve ; en Peñaflor , y Coto de Amil ; Don Juan Alsor , abogado en Mourente y Marcon; el franciscano P.Pego en Baños de Cuntis; y DON JOSÉ BENITO ESPERON y el presbítero Don Domingo Freixo , en Campaño.

Ademáis de empuñar un arma, DON JOSÉ BENITO ESPERON, tamén fai unha extensa crónica :

5 de Octubre de 1809 EL IMPERIO NAPOLEÓNICO SE TAMBALEA !

Veciños de GEBE, BORA, TENORIO, SAN JORGE DE SACOS, CAMPAÑÓ, MOURENTE, MARÍN, CANGAS, MOAÑA, BARRO, MORAÑA, CERDEDO, COTOBAD, etc., promueven un

¡ LEVANTAMIENTO !

Contra el pérfido ejército francés !

Crónica en exclusiva del primer reportero de guerra de Galicia.
Carta escrita al redactor del periódico EL SEMANARIO! de A Coruña, y publicada el día 5 de Octubre de 1809, en que se detallan los primeros sucesos de armas de los habitantes de Pontevedra contra los franceses, por D. José Benito Esperón, vecino de Campañó ( Pontevedra ).

Por certo, seguro que todos oístes nalgún momento chamar a un can polo nome de nome Ney, pois foi debido ao mariscal francés. Para os paisanos galegos daquel tempo os franceses invasores eran cans.

Máis Informacion : 

http://www.patrimoniovilagarcia.com/relacion-circunstanciada-de-lo-acaecido-en-villagarcia-desde–el-dia-12-de-mayo-de-1808—periodico-compostelano—17-de-agosto-de-1809_ws190140.wsbl

Museo de Pontevedra

Revista El Centinela

OFICIOS DOS VECIÑOS (II) AUGADOR

AUGADOR

O Dicionario da Real Academia Española define Aguador(a) á persoa que ten por oficio levar ou vender auga.  

Na nosa parroquia de Cerponzóns hai anos tivemos uns cuantos veciños que o seu oficio foi o de augador , un oficio moi popular que estivo expandido durante séculos por toda España e que co paso do tempo foi desaparecendo cando se comezou a fornecer a auga corrente nas casas, falaremos de estos veciños…..pero antes :

UN POUCO DE HISTORIA 

O oficio de augador procede daqueles azacanes mouros que prestaron o seu oficio en varias cidades españolas, para realizar este oficio servíanse de cabalerías ou de carros de mans, téñense referencias diso desde o ano 1500 aproximadamente.

Foi Madrid orixe de asentamentos musulmáns, onde foron os precedentes dos azacans/aguateros, dicíase naquela época en Madrid : que non vaian correndo cos asnos, porque acaece topar e derrubar moitas persoas e hazer moitos danos, so pena de estar dez días na cadea.

O termo azacán deriva dunha voz árabe que significa augador, e como estes adoitaban estar moi afanados, aplicouse o seu nome para expresar unha persoa que está moi cargada de negocios e que estes o teñen continuamente ocupado, de aí a frase ESTÁS FEITO UN AZACÁN.

Durante moitos anos deste oficio podíase vivir, eran anos en que non había unha instalación que levase a auga ás casas, por iso, era necesario diariamente este servizo. Un servizo que era usado por aquelas familias máis podentes, mentres que as máis pobres tiñan que servirse das fontes, regatos etc.

E aínda que despois de comezar a instalarse o servizo de auga en todas as casas e empresas, o oficio de augador aínda estivo durante anos ao pé do canón, eles ofrecían a súa auga máis pura e saudable, moito mellor que aquela que corría por depósitos e tubaxes.

Non sabemos exactamente como desenvolveron o seu traballo os nosos veciños que se dedicaron a este oficio. Temos referencias de que algúns deles fóronse a traballar a Portugal, quizáis debido a que alí gañasen máis cartos, porque ademáis de servir auga pura, había quen servía auga con diversos sabores, a auga era mesturada con anís , azar, canela, guindas, limón, cebada etc.

Corría o ano 1845 e no padrón realizado neste ano da parroquia de Cerponzóns,  indicábanos sen exactitude, que entre os lugares de BIGARIO, BRAVO e A COSTA, viviron uns veciños que tiveron o oficio de augador.

Vivía a  familia de Agustin Crespo, él contaba naquel momento 54 anos, estaba casado con Dª…..González, de 52 anos, este matrimonio tiña unha filla, de nome Juana Crespo, de 22 anos.

Agustin marchouse para Portugal a traballar de augador, mentres a súa dona e a súa filla quedaron na casa, onde á parte de realizar os labores do fogar, estaban como labradoras no devandito padrón.

Pero tamén vivía nestes lugares, Nicolás Martinez, solteiro, de 26 anos.

Nicolás tiña catro irmáns, todos eles labradores, vivían cos seus pais José Martínez, que contaba 52 anos e á súa nai Benita Fontecoba de 56 anos.

Nicolás tamén figura no padrón dese mesmo ano como augador en Portugal, ou mellor foi o seu veciño Agustin quen lle dixo que se fose con él, que había choio para os dous.

Quen sabe !



Fose dunha maneira ou doutra este oficio tiña as súas dificultades, dado que había moitos clientes que non podían esperar á cola, pois podían ter cargas familiares ou por motivos laborables, ou quizáis porque era xente maior ou porque non podían cargar pesos etc. etc. muitas das veces había que subir e baixar escaleiras, cargados coas garrafas.

Dificultoso tamén era o realizar este traballo nos días chuviosos ou posteriores, debido que os lugares por onde tiñan que pasar non estaban acondicionadas para poder desprazarse co carro ou a burriña, lugares practicamente cheos de barro por todas as partes.Por iso os augadores tiñan daquela moita clientela que era xa fixa.

Podemos decir dos nosos veciños que profesaban este oficio que naqueles tempos había por estos lares dous tipos de augadores : fixos e ambulantes.

Os primeiros tiñan a garrafa de auga de tamaño grande e montada encima de unha mesa. Os ambulantes usaban unha garrafa máis pequena, e levanna o lombo, andaban polo medio da xente, ofrecendo a súa mercadeiría, e dicindo ” Auga de limón fría e doce…!, era o máis habitual.

A garrafa consistía nunha vasixa cilíndrica, e por fora estaba cubierta con cortizas de sobreira, con un billote na base é para estar por riba dunha mesa, tamén tiña unha correia de coiro para botar o lombo.

Tamén poñianlle encima da cortiza unhas ramas e fento, desta forma a auga estaba máis fresca. O augador levaba na man unha cesta grande de lata, chea de auga, nela levaba os vasos pra darlle de beber a xente.

Nas festas a donde acudían, solían levar tamén auga preparada con zucre e limón, ou a veces tamén usaban esencias mercadas na botica, xa que resultaban máis baratas.


Por certo, un dos azacanes/augadores máis ilustres  foi o personaxe literario O Lazarillo de Tormes.

10- GEORGE BORROW, O SEU PASO POLO CAMIÑO REAL.

GEORGE BORROW PASOU POR CERPONZÓNS 
Hai un tempo que caeu nas miñas mans un libro titulado Cuentos Municipales, con prólogo de Enrique Gil, unha serie de personaxes escriben o seu paso por varias cidades españolas. Referente á nosa cidade de Pontevedra, no libro aparecen dous personaxes, un era Ramón María del Valle-Inclán e o outro, George Borrow, máis coñecido por *Jorgito el Inglés*.

George Borrow naceu en 1803, fillo de militar, pasou a súa infancia entre Inglaterra e Escocia.

Desde moi pequeno douselle moi ben os idiomas, así que ao morrer o seu pai decidiuse por facer carreira en Londres como tradutor, pero a fortuna non lle acompañou.

Con 30 anos, a súa vida dá un xiro, un pastor da Sociedade Bíblica británica, indúceo a que difunda o Novo Testamento por varios países. A súa inusitada capacidade para os idiomas, a súa mocidade , xunto á súa excentricidade e as ganas de aventura que tiña lanzárono a percorrer primeiramente Rusia e despois a España no ano 1836 ata o 1840.

Percorreu aqueles camiños de todas as formas posibles, dilixencia, sobre un cabalo, unha mula, un borrico….Na súa biografía acredita que era un pouco raro, que tiña unha gran capacidade para os idiomas é excepcionais dotes de observación, así o reflicte tempo despois a súa obra La Biblia en España. O escritor Julio Llamazares, tamén viaxeiro, afirmaba hai pouco tempo que George Borrow é “o escritor inglés que máis fondo e detido percorreu os camiños españois ao longo do século XIX”.

Os españois daquela época sempre lembraron con agarimo a Don Jorgito el Inglés, cargado cos seus Novos Testamentos, para ir deixándoos polas librerías por onde pasaba.

Na súa etapa por Galicia, recollín estas anotacións :

Tras quince días en Santiago, Borrow viaxa a Vigo. Pernoita en Padrón e, ao día seguinte, Caldas de los Reyes, ateigada de xente que acudía a curarse coas augas.

Cualifica Pontevedra de cidade monumental. A pesar da suntuosidad dos seus edificios públicos e da riqueza da terra contigua, estima que a cidade está en gran decadencia; quéixase da sucidade, da miseria e do mal xenio da posadera, ademais a pousada era unha miseria, o compañeiro de George, de nome Antonio, queixouse á posadera da calidade dalgúns dos comestibles que lles servía, a posadera na lingua do país, a única que sabía falar, comezou a maldicirlle violentamente e ameazoulle : como tentes producir desorde na miña casa, bótovos á rúa, a ti, aos cabalos e ao teu amo.

En Pontevedra vende os seus Testamentos o notario señor García, un patriota entusiasta da cidade e crítico cos vigueses, que aspiraban a arrebatarlle a capitalidade: unha capital de provincia non ten necesidade de bahía, senón de bos edificios públicos onde poidan reunirse os deputados provinciais a tratar dos seus asuntos, edificios dos que carece Vigo…..

Recolle nas súas anotacións Jorgito que a maior parte dos pobos eran un conxunto de miserables chozas, con teitume de bálago ( Palla longa dos cereais que queda despois de quitarlles a espiga), empapada de humidade e cuberta frecuentemente de vexetación silvestre. Había cheas de esterco diante das portas e abundaban os charcos e lameiras. Como podedes ler, as súas primeiras impresións son case repugnantes.

Ademais, aqueles camiños, especialmente os que unían as capitais do norte de Galicia, estaban en mans de despiadados bandoleiros que non dubidaban en degollar ás súas vítimas. Contra eles, o goberno mandaba aos migueletes, unha especie de Garda Civil (aínda non fora creada) que tiñan tan malas maneiras como os mesmos delincuentes.

Na súa referencia a Pontevedra, comentaba Jorgito, que deixaban atrás a cidade de Caldas de los Reyes, ateigada de xente naqueles días que acudía a curarse coas augas dos mananciais que alí había. Como lle dicían que por este traxecto non había ladróns, viaxaban sós e sen escolta. Refírese ao Camiño Real, que construíra en gran parte o Arcebispo Malvar, como pintoresco e belo, aínda que algo solitario, sobretodo despois de deixar Caldas.

Seguía Jorgito falando sobre o seu paso despois de Caldas : é un camiño montuoso e canso, tivemos moita calor, e as nubes de moscas, unha das pragas de Galicia, molestaban tanto aos nosos cabalos que nos obrigaron a cortar ramas de árbores para protexerlles a cabeza e o pescozo contra os atormentadores aguillóns daqueles insectos sedientos de sangue.

Xa lle advertían que naquela época do ano recomendábanlle que para viaxar en cabalo por Galicia era bo levar unha rede fina para defensa do animal, era un remedio seguro e cómodo, en Galicia este remedio era completamente descoñecido polo que observara, con todo, Jorgito, cría que quizais fose o país do mundo en que máis se necesitaba usar dita rede.

Jorgito ía recollendo a inimizade que había entre Pontevedra e Vigo, a de Santiago coa Coruña, a desconfianza da xente, a superstición, as estradas infestadas de bandidos e moita miseria….

Antes de irse en dirección a Vigo, o notario señor García seguíalle demostrando a gran fobia que tiña cara á veciña cidade de Vigo. «Dígolle a vostede, amigo, que me importaría moi pouco que ardese Vigo con cuantos mentecatos e bribons  encerra.

En Vigo atópase unha cidade vital, cuxas rúas estaban abarrotadas e todo era ruído e xolda, a súa estancia non foi moi afortunada, non dou vendido ningún exemplar do Novo Testamento e ademáis foi tomado por espía cando ascendeu o monte do Castro para ver a ría desde unha perspectiva privilexiada.
Ref. Cuentos Municipales  é La España de las  aventuras de George Borrow (Ana Moreno)

NO DIARIO DE PONTEVEDRA, O 16/08/1975, X. PORTO MATALABOS, PUBLICABA O SEGUINTE:

CANDO XORXE BORROW PASOÚ POR CALDAS.

Un dos nosos persoaxes inesquecibres é aquel albino inglés de barba roiba e fillo de militar, que se chamóu Mister George Borrow, autor de varios libros interesantes, sobre de diversos temas, pero, de forma concreta, de un, verdadeiramente delicioso, titulado “The Bible in Spain”, con prólogo de propio autor. na da- ta do 26 de mes de Santos do ano de gracia de 1842, e traducido o castelán “La Biblia en España”-, coa firma de Manuel Azaña. o home de Priego de Córdoba nue chegaria a Presidente da República, na “Nreliminar”, cáseque oitenta anos despois de e salira de aquel obradoiro londinense, a primeira edi- ción de tan singular e suxestiva obra, que ben merecería a distinción de “episodio nacional”.

Dos seus 57 capítulos, nos que se divide o libro, dez de eles dendes do 24 6 34-, fa- lan de Galicia. Pero hai un concretamente, o 28, no que Caldas de Reis participa, como etapa lóxica que foi sempre e decote, no des- cansado camiño compostelán a Pontevedra, polo que Xorxe Borrow viaxóu “solo e sin es- colta”, despois de “estar uns quince días en Santiago”, pasando por Padrón, que é “un pe- queno porto situado nunha ría”.

“O camiño e belo e pintoresco-conta o noso amigo-, ainda que algo solitario, sobre todo despois de que deixamos atrás á peque- na cidade de Caldas”. E sigue escribindo que: “Caldas ten. o parecer, moi ben posto o seu nome, pois álzase nunha confluencia de ma- nantios e cando pasamos por ali, estaba atei- gada de xente que acudía a curarse con aque- las augas

A prosa de Borrow non se complica a vida e vai contando as cousas como si é que estu- vese falando co seu palafreneiro. Asi di: “Nos. meus viaxes puden darme conta que sempre hai vestixios de volcáns preto dos manantios de augas quentes, xa sea montañas fendidas ou grandes penedos que emergullen isolados polas chalras ou polas encostas. como si os fitáns houbesen estado xogando ós bolos. E este derradeiro risco é o que domina en Cal- das, tendo en conta que a vertente sur da montaña está cubert de inmensas pedras de granito, espulsadas, r’e alounha vedraña erup-

ción, das propias entos da terra.” Tales cousas come ha Don Xerxe Borrow, aucl inglés que non a “sir” fai agora 113 anos xurios, cand des sinue esperan- Algo máis da Adiministración que todo

aquelo que xa leva conseguido, dendes dos pasados tempos das “aquas coelonis” do itine- rario antoninense, que haberia de elevala a vila forte, pra chegar a ser berce-có permiso dos cambadeses de Castrelo, de aquel Rei de tan azarosa xuventude como foi Alfonso VII, chamado Emperador, pra honra e alcurnia de Galia, donde lle prestaron vasallaxe un cento de Condes casteláns e máis os propios Reis de Portugal, de Aragón e de Navarra, despois de ser coroado e unxido, con grande suntuo- sidade e pompa, na propla Basilica do noso Señor Santiago.

“Dendes de Caldas a Pontevedra -prosi- gue Borrow-o camiño é montesío e cansa- do; tuvemos molto calor e as nubens de mos- cas, unha das calamidades de Galicia, moles- taban tanto ós nosos cabalos que nos obliga- ron a cortar algunhas ramas de carballo, pra poder protexerlle as testas e o pescozo, con- tra os atormentadores aguillóns de aquelcs bl- chosos sedentos de sangue.”

Pero todo esto sucedéu en tempos idos, posto que hoxe, si é que Xorxe Borrow vol- vera a pasar por Caldas, no seu empeño de dl- fundir as Escrituras evanxelistas por estas te- rras, non haberia de vivir familiarmente con campesiños, pastores e arrieiros, de quen che- góu a comer o pan e o bacallau, nin haberia de vir montado no seu pobre xumento de ferra- duras as catro patas, ronzal e albarda, sinón que circularia nun elegante “Rolls Royce”, poida que amarelo, con “roulotte” e volante a man dereita, ou, polo menos, por aquelo de gardar as formas, no democrático “Castro- mil” da Cruña a Vigo, xa que coidamos que o “auto stop” no lle iría ben pra o seu traballo, nin o tren do “The West” lle serviría de moito, entre rapazas novas de vislumeantes bikinis, monxas de solemnes rezos, preiteantes de augas ou serventias, quintos de Figueirido ou mariñeiros, xentes de ben, emigrantes e contri- buintes, cregos, turistas ou, simpremente, man- tidas.

Do que estamos seguriños é que si o tal Xorxe Borrow, volvera a pasar por Caldas, cal- quera día, camino de Perdecanai e da encos- ta longa de San Antoniño, non habería de cru- zar a ponte do río que ven da Graña de Umia, sin antes probar o viño novo do “Mui- ño.”

CITAS LITERARIAS (23) O CAMIÑO REAL, O MÁIS BELO, SEGÚN LUGIN.

Alejandro Pérez Lugin fala do Camiño Real.
Hai pouco lin un artigo firmado por Lucindo-Javier Membiela e Matias Membiela Pollan, que falaba do escritor e xornalista Alejandro Pérez Lugín (Madrid 1870/A Coruña 1926), autor das novelas La Casa de la Troya é Currito de la Cruz.

O seu nome completo era Alejandro María de las Mercedes Pedro Pérez García Lugín.

En 1883 trasládase cos seus pais a Santiago de Compostela, onde os seus pais instalarían unha céntrica e luxosa camisería chamada «El Buen Gusto».

No ano 1891 ingresa na Universidade de Santiago de Compostela para facer a carreira de Dereito, todas as vivencias na súa etapa de estudante serviríanlle para ser a base da súa primeira novela, La Casa de Troya (1915), a cal é a novela con maior número de edicións despois de El Quijote.

O seu fervor por Galicia fíxolle organizar expedicións de viaxeiros madrileños que acudían no ferrocarril para comprobar as belezas desta terra que o gran xornalista eloxiáballes de forma incesante.

Neste artigo que comento, Lugín evoca a antiga estrada a Pontevedra, a que hoxe en día é coñecida por N 550, considerada por algúns viaxeiros do S.XVIII e do XIX, entre os que se atopa o xeneral francés Soult e o escritor inglés George Borrow ( coñocido por Don Jorgito el Inglés), como a máis bela do mundo, unha estrada denominada Camino Real por aquela época e onde era frecuentada por viaxeiros dacabalo con montura de caza, galega e xerezana ou en mula de albarda, en dilixencia ou en calesa propia.

Lugín viña de Santiago admirando o Camiño Real, ao chegar a Pontevedra ten unha anécdota moi curiosa ….

Así foi coma recollin o artigo :

Lugín, viajero impenitente y gastrónomo voraz, conocía las mejores fondas y casas de comidas desde Galicia a Andalucía y desde Vasconia a Cataluña, sin olvidar Asturias y también el Levante pues con una de cuyas nativas se casó. Esta afición, que ya procedía de sus tiempos de estudiante en la que los viajes de la tuna a Coimbra, Oporto, Lisboa, Oviedo y Valladolid son una referencia a seguir, la desarrolló plato a plato y posada a posada durante la época en que tuvo que recorrer la península a cargo de la empresa de explosivos en la que trabajó.
Con cierto intimismo y respecto a la bella Pontevedra, don Alejandro escribe: «[…]  echas al filo de la una el ancla en la pontevedresa Plaza de la Herrería. Parada y fonda. Y si tienes la buena ocurrencia de […] ir a comer a casa de la famosa doña María, me guardarás eterna gratitud. Como que yo estoy dudando […] el caldiño, las ajadas, las menestras, el arroz con leche y las torrijas con que la esclarecida señora regala a sus epicúreos huéspedes». Lugín, aunque no era un señor de ideas fijas, o por la mejor no muestra un ciento de ideas fijas, tenía esta incontrolada afición que le acompañó durante toda la vida y le llevó a hacerse amigo de Puga y Parga, Picadillo. Nuestro don Alejandro estaba por el vino abundante y la comida bien condimentada y a fuentazos. Este penúltimo fraseo lo escribe y reescribe, casi-casi hasta que el aroma de la vainilla, el del pimentón, el de la ensalada, el del caldiño, el del cocidiño, el de la merluza a la romana y el del cordero asado invade su mente y la página se le torna babero.

RECETA : ENSALADA DE ESCAROLA A LA PONTEVEDRESA.

En este punto doy la receta de la Ensalada de escarola a la pontevedresa que fue muy frecuente y tuvo que ser degustada por nuestro amable autor. Hay una receta para la ensalada en un libro del siglo XVIII que se extiende sobre las reglas de la buena mesa y que está en la biblioteca de Fembiella Art’s. Creo que alguna vez aludí a la misma, pero en todo caso la receta que publicaré en su momento ya fue transcrita por algún periodista en los diarios de Madrid y Barcelona. En ella se dice, que para que la ensalada de lechuga salga en su punto se necesita un generoso para el aceite, un justo para la sal, un avaro para el vinagre y un tonto para menearla. Pues bien, finalizo. La Ensalada de escarola Pérez Lugín es más de lo mismo, con el añadido de que al final del meneo se le espolvorea pimentón.

CONTOS NA LAREIRA (34) O TROLE

RECORDANDO O TROLEBÚS 

Imaxinádesvos o duro que sería ir andando cunha carga na cabeza desde a nosa parroquia ata o centro de Pontevedra ?

Imaxinádesvos ás nosas nais e avoas ir andando con choiva, vento, frío , calor etc…cargadas de cousas, tanto de ida coma de volta  ?

Naqueles anos unhas das necesidades que máis botaban en falta os nosos antepasados non cabe dúbida que era o medio de transporte, lograr que chegase o máis preto posible o tranvía , máis tarde o trolebús e despois o autobús sería sempre una das peticións máis demandadas…..
 Nos anos 20, os veciños de Cerponzóns reclamaban que o tranvía da época chegara máis cerca da nosa parroquia para que as comunicacións con Pontevedra fosen mais doadas, recordade que nesas datas non habia moitos coches particulares, e os nosos veciños cada vez que tiñan que ir a capital moitos deles iban andando, o cal supoñia perder todo o dia…

COPIA DO ARTÍCULO QUE SE REFIRE Ó TEMA:

ORZAN; AÑO XI Nº3226; 21 DE OCTUBRE  DE 1928

AMPLIACIÓN DEL TRANVÍA:

Firmada por los presidentes y secretarios de las Sociedades Agrarias de las parroquias de Campañó, Alba y Cerponzons, los curas párrocos de las mismas y los maestros de las dos últimas, se dirigió una instancia al presidente del Consejo de Administración de la Compañía “tranvías eléctricos de Pontevedra”, pidiendo se lleve hasta el empalme de la carretera de Santiago con la de Cambados,  la línea del tranvía eléctrico cuya concesión está hecha actualmente hasta el lugar de La Ferreira.

Se alega en la instancia que las importantes parroquias de San Pedro de Campañó, Sta. María de Alba ,  San Vicente de Cerponzóns, Curro, Portela…, etc, tiene en su afluencia a la capital, como punto de necesaria convergencia, el empalme citado y se considera que el nº de viajeros desde el referido punto a Pontevedra habría de ser considerado dado el crecido número de personas que diariamente circulan por el referido empalme ya descendentemente hacia la capital, ya ascendentemente hacia ferias tan importantes como las de Mosteiro, S. Antoniño etc.”

Anos máis tarde, xa funcionando o trolebús, e con parada en Alba, pídese por parte da Asc. De Veciños O Chedeiro unha ampliación de paradas que teñan como destino a parroquia de Cerponzons, o 30/12/1995 dase conta na Asamblea ordinaria de que desde as empresas CASTROMIL e GARRIDO opoñense a concesión de ampliación do percorrido Alba/Hermida, que se encargaba a empresa Autobuses de Pontevedra S.A.
Foi no mes de Marzo do 1996 cando a Asociación presenta un recurso ordinario na Conselleria de Obras Públicas contra a resolución denegatoría dos Autobuses de Pontevedra S.A. para poder ampliar o seu percorrido ata o lugar da Hermida.

Desde a Asociación hai un socio ( Ramón Iglesias Barreiro) que solicita que se acuda o Concello para que apoíe a iniciativa solicitada.

Encontrei varios artigos relacionados co trole  :

DIARIO DE PONTEVEDRA. 

Trolebús: Ómnibus de tracción eléctrica, sin carriles, que toma la corriente de un cable aéreo por medio de un trole doble. La definición de la RAE aparece un poco más detallada en la Wikipedia: también conocido como trolley o trole, no hace uso de vías especiales o rieles en la calzada, como el tranvía, por lo que es un sistema más flexible. 

Y los defensores de las energías verdes añaden que es «silencioso, cómodo, rentable, limpio y respetuoso con el medio ambiente».

El 15 de diciembre de 1943 se inauguró la línea de trolebuses entre Pontevedra y Marín, de ocho kilómetros de longitud. Habían instalado el tendido eléctrico los empleados de la empresa Lago de Vigo y el billete costaba 60 céntimos.

Acto de bendición, Decembro de 1943

Los seis primeros vehículos fueron adquiridos en Londres gracias a las gestiones realizadas por el duque de Alba, entonces embajador en la capital británica. Se trataba de unos Leyland de un solo piso que se conocían como ‘chinos’, porque su destino original era la ciudad oriental de Cantón.

El éxito de aquel sistema de transporte fue tal que una década después, en 1955, se puso en marcha una segunda línea entre el centro urbano y la parroquia de Lérez; dos años después se prolongó hasta A Ferreira y en 1962 Alba se convirtió en fin de trayecto.
Los ‘chinos’ se vieron reforzados en 1961 con una partida de ocho trolebuses de dos pisos (BUT, Q1), de segunda mano, aquiridos a la London Transport tras una operación no exenta de contratiempos de la que también se benefició la ciudad de Valencia.

Llegaron al puerto de Marín el 25 de febrero a bordo del buque alemán Ana Oldefor y tanto su desembarco como su posterior puesta en funcionamiento se convirtieron en todo un acontecimiento. Eran muy distintos a sus predecesores, más altos, más modernos, más molones…

Con el paso del tiempo, los troles acabaron convirtiéndose en un símbolo. No se entendía una visita a Pontevedra o Marín sin viajar en ellos e incluso se organizaban excursiones ex profeso desde ciudades limítrofes para admirarlos y disfrutarlos.

La compañía que explotaba las líneas de trolebuses, TEP, fue absorbida en 1977 por Transportes La Unión. Ese mismo año fueron comprados a Valencia 17 vehículos para sustituir a los ingleses de dos pisos.

EL ADIÓS 

Pero el material fue envejeciendo y el mantenimiento se redujo a la mínima expresión (la apuesta de futuro eran los autocares a gasoil) y en 1988 se suprime la línea plaza de Galicia-Lérez-Alba. Al año siguiente, el 31 de agosto de 1989 el trolebús número 102, modelo BUT-Macosas, entró en las cocheras de Mollavao y nadie volvió a saber de él. Fue el último trolebús de España.

Con él no acabó el servicio (empezaron a funcionar los autobuses) pero sí un recorrido sentimental de los últimos 46 años por Pontevedra, una ciudad que hizo del trole casi una seña de identidad para tres generaciones. El periodista Manuel Jabois recordaba en 2009, coincidiendo con el vigésimo aniversario del adiós, que en el trole «fue donde se hizo famoso el grandísimo John Balan, improvisando su espectáculo en la parte trasera del vehículo para deleite de un público entregado. Fue, su lenta desaparición, uno de los últimos resquicios de la Pontevedra de la posguerra que se conservaba entre postales de blanco y negro».

Héctor Poderoso García es un coruñés de 41 años apasionado por los trolebuses, hasta el punto de que a finales de los ochenta se desplazo a propósito hasta Pontevedra para fotografiarlos y viajar en ellos.

No siempre nos queda claro que para cambiar las cosas no es necesario perderlas. Algo así volvió a pasarle a los pontevedreses hace ahora 25 años, cuando el trolebús 102, azul con techo blanco, realizó su último viaje a las cocheras. Unos saludaron la extinción de lo que consideraban sinónimo de avería y tardanza. Los menos hasta participaron en una manifestación que encabezó el político Camilo Nogueira en defensa de un transporte colectivo ecológico, silencioso y rentable.
En los años ochenta Pontevedra era ya la última ciudad de España en contar con este sistema de transporte.

FARO DE VIGO :

Ya entonces, como recuerda el estudioso de los trolebuses Héctor Poderoso García, “había una conciencia entre la población a favor de la conservación del medio ambiente y en defensa de transporte que no produce contaminación acústica; a los pontevedreses no se les dio ninguna explicación de por qué fueron retirados”.

Más aún, el experto explica algo que debió hacerse público en su momento: unos meses antes de la supresión la empresa recibió una oferta que parecía irrechazable, “unos fabricantes extranjeros le propusieron renovar la flota de troles clásicos por trolebuses modernos y articulados con plataforma a nivel del suelo para el acceso de carritos de compra, de bebés, personas con movilidad reducida etc”, explica el investigador.

Esta más que generosa oferta se rechaza, sencillamente, por oscuros intereses económicos que alguien se encargará de probar algún día. Por el momento, los expertos indican que “lo que si está claro es que los políticos de la época se empeñaron en decir que estaban viejos, que eran muy antiguos, que exigían mucho mantenimiento”.

La disculpa final fue un cambio de sentido del tráfico en una calle… Y a la ciudadanía no se le contó jamás la oferta de los fabricantes extranjeros, que habría hecho que Pontevedra fuese hoy una de las cerca de 230 ciudades europeas que cuentan con este sistema de transporte.

¿Cómo sería hoy el trolebús capitalino? Un buen ejemplo son los 6 troles de diseño futurista que TVR Castellón acaba de encargar a la compañía checa Skoda Electric: vehículos de 12 metros con un frontal que evoca un tranvía, con nuevos estándares de confort interior y baterías de alimentación independiente para que puedan circular por trayectos sin tendido.

“En Europa se les conoce como trolebuses híbridos o bimodales”, destaca Héctor Poderoso, “son vehículos de última generación que llevan acopladas unas baterías por si acaso se avería el motor eléctrico o se va la luz puedan seguir funcionando convertidos en autobuses”.

Esta batería acaba precisamente con dos de los principales problemas del trole a los que aludían sus críticos: la necesidad de estar permanentemente conectado a la catenaria o la interrupción del servicio en caso de un parón del suministro.

O Trole visto dende a Cafeteria Las Torres.

Eran, conviene reconocerlo, episodios bastante frecuentes desde que el 15 de diciembre de 1943 se había inaugurado la línea 1, Pontevedra-Marín. 

La adquisición de los mismos no había sido fácil e intervino Francisco J. Sánchez Cantón ante el duque de Alba, entonces embajador de España en Londres, para cerrar la operación. “La dificultad procedía de que se consideraba que los chasis de los trolebuses eran material de guerra”, indicaba en 1994 el catedrático José Ángel Fernández Arruty, cuyo abuelo paterno, José Fernández Tafall, fue jefe de estación.

Finalmente, la Compañía de Tranvías Eléctricos de Pontevedra recibió los 6 primeros trolebuses, que eran de color blanco y se les apodó “chinos” porque en un principio estaban destinados a la ciudad de Cantón.

Cada 15 minutos salía un trole para Marín y tardaba en llegar a su destino 20 minutos, nada que ver con los tiempos cada vez más cortos que emplean los modernos trolebuses. 

Como ejemplo, recordar que la compañía alemana Siemens ha sido contratada para electrificar un tramo de 30 kilómetros de la autopista que comunica el puerto de Long Beach, en Los Ángeles, con la estación ferroviaria. La previsión es que esta lanzadera esté operativa en julio de 2015 y permitirá que 35.000 trolecamiones conectados a la red recorran a diario el tramo transportando mercancías.

Otra de las claves en la mejora de los tiempos en los trolebuses son los interiores más amplios y cómodos de los nuevos vehículos, que acortan los periodos de acceso y descargas, promoviendo un flujo de ocupación más ágil.

La segunda línea, hasta Lérez, se inauguró en 1955 y siete años después se extendió hasta Alba. Por lo que respecta a los vehículos, Héctor Poderoso detalla que “en 1957 tres nuevos trolebuses fueron carrozados en los talleres de la propia compañía TEP y en 1961 la empresa compra a Londres ocho troles de dos pisos, los BUT Q1, que llegaron al puerto de Marín el 25 de febrero de ese año”.

Tenían capacidad para 70 pasajeros sentados y 25 de pie.

Estos nuevos troles “llamaron enormemente la atención”, indica José Ángel Fernández Arruty, y fue tal el grado de aceptación del transporte que “incluso se especuló con la posibilidad de implantar los trolebuses entre Pontevedra y Sanxenxo”, aunque finalmente no llegó a concretarse el proyecto.

Reportajes de televisión, documentales, alguna película (caso de Botón de Ancla) y numerosas postales convirtieron a los troles en una de las imágenes más simbólicas de la ciudad.


Los trolebuses de doble planta desaparecieron en 1977. “Transportes La Unión estaba absorbiendo a Tranvías Eléctricos de Pontevedra”, indica a este respecto Héctor Poderoso, “y compra la recién clausurada red de Valencia, 17 troles que años antes ya habían funcionado en Barcelona”.

¿Cómo es que Pontevedra puede heredar troles tan antiguos? La explicación está en la mayor longevidad de estos vehículos: “El motor eléctrico tiene una vida media de 30 años”, explica el experto, “mientras que los autobuses al utilizar motores diesel de gasoil tienen una vida media de entre 10 y 12 años, además de emitir todo tipo de gases contaminantes, mientras que los trolebuses no contaminan absolutamente nada y son cómodos, silenciosos y más rentables que el autobús”.

Son precisamente los argumentos de la ciudad de Viena, con 227 kilómetros de tranvía y tendido eléctrico, para sumar 12 nuevos troles con capacidad para 40 personas, adquiridos al fabricante italiano Rampini. La tecnología de recarga más barata permitirá reducir en un 25% los costes de mantenimiento y combustible.

En el caso de Colonia, el objetivo de sus nuevos 8 troles de 18 metros es transmitir una visión futurista de la ciudad, un empeño que ha de conseguir la compañía UDL Bus & Coach con sus diseños.

Puertas amplias, imagen de vanguardia, indicadores que permiten que el viajero siempre tenga un listado actualizado de las rutas para darle opción a cambiar… Nada que ver con aquellos troles que hubo que tunear y modificar las puertas, dado que en Reino Unido se circula por la izquierda, o el pobrecito anciano que aparece en una foto de 1981 desvencijado, esforzándose por llegar silenciosamente a Marín. No debimos perderlos, no hacía falta para cambiar las cosas.


LA VOZ DE GALICIA

Comienza el año en Pontevedra con una subida del billete del trolebús a Marín y a Lérez de más del 12 %, paralelamente al incremento general de todos los transportes públicos. El precio del viaje de Pontevedra a Marín quedó establecido en 37 pesetas y el trayecto Pontevedra- Lérez en 31 pesetas.«La subida sorprendió a los usuarios de este medio de transporte interurbano que, lógicamente no la acogieron con agrado», publicaba La Voz el 11 de enero de aquel año. «Ya han comenzado a surgir las primeras opiniones que reclaman un mejora del servicio de forma que se mejoren las condiciones en las que actualmente se presta», continuaba la noticia.

Los trolebuses, cuya historia está plagada de anécdotas que se recuerdan en los anales de la historia pontevedresa con cierta nostalgia, lejos de ser considerados una reliquia del pasado se habían revalorizado como transporte libre y sostenible, hasta el punto de que por entonces ciudades como Madrid se planteaban su restablecimiento. En Pontevedra se habían implantado en 1943 y se suprimieron definitivamente en 1989.

Era o 03-01-1960 cando se publicaba unha critica pola falta de viseras nas paradas :

VISERAS DONDE RESGUARDARSE LOS USUARIOS DEL TROLE

Pontevedra.-A pesar de todo lo proyectado por la compañía de autobuses de Pontevedra continúan sin construirse “las viseras” donde puedan cobijarse los usuarios de los trolebuses a Marin.

Más de una vez hemos visto como, pese a la lluvia, los usuarios tienen que guardar cola de forma estoica para coger el “trole”. Y al día siguiente tienen que coger cama para curarse del resfriado o de la gripe.

Creemos sinceramente que el que paga tiene derecho a un mínimo de comodidades, y más teniendo en cuenta a las criaturas de pocos años y a los venerables ancianos. Al menos con la perra chica que han aumentado en los billetes debido a la desaparición oficial de los 2 céntimos, podrían construirse uña viseras que, aunque fuesen de lona, evitarían coger el ” trole” hecho un pingajo.

Fai uns anos varios veciños e veciñas comentamos os nos os recordos, estos son algúns:

1-Eu tamén iba no trole a Pontevedra, pero na outra línea porque eu son de Marín. Era un transporte mais ecolóxico que os actuais autobuses e viñan sempre puntuais, bueno, menos cando se lle soltaba o cable que os unia á linea eléctrica e tiña que baixar o conductor a recolocalo. Tiña o seu encanto este trole co seu revisor que che viña a pedir o ticket, pero o mellor do mellor era o que tuña dous pisos e cando eramos cativos sempre nos gustaba ir no piso de arriba

2-Eu sempre me alegraba cando viña un de dous pisos a línea de Alba , por soposto ia para o piso de arriba !

3-Tendrian que volver a ponerlo, que ahora es un asco 😕

4-O q mais me acordo son dos asientos de madeira

5-O que mais me lembro é do traballo que pasaba o conductor cando se lle saían as pértigas do cable, e de como pringaba as mans na graxa. De cando quedaba sen corriente e saías a correr cara ó instituto porque non chegabas a tempo. Son moitas lembranzas!!!!

6-Quen se lembra dun conductor que cando viña el xa sabíamos que chegariamos tarde ? Por certo un bo home , pero lento de carallo……

7-Eu recordo estar nel e marchar a luz e ter que esperar a que volvese para arrancar.

8-Eu recordo que non tiñan pesetas para dar a volta e dábanche un tique polo valor dela..jajaja

Enlaces relacionados : https://www.diariodepontevedra.es/articulo/pontevedra/la-ultima-parada-del-trole/201909282003501054093.html

No blog CARRIOLA DE MARIN  :

Con el recuerdo de los “troles” nos viene a la memoria muchos de sus operarios, conductores, cobradores y revisores. Graña, los hermanos Dapena, Blanco… eran los que iban al volante pisando por puntos el acelerador y teniendo mucho cuidado en las curvas que no se soltaran las pértigas de la corriente, o tendrían que salir al exterior, armarse de paciencia, y tirar de las cuerdas hasta conseguir conectar de nuevo a los cables paralelos que alimentaban la energía para mover los coches. Con ellos los cobradores e incluso las cobradoras que se incorporaron en los últimos años a aquel puesto de trabajo. Durante mucho tiempo los cobradores empezaban al principio del “trole” con una carterita en la mano e iban cobrando a los viajeros que permanecían sentados o de pie en las plataformas y el pasillo central aunque estaba prohibido. Cobraban por tramos, no como ahora que es igual ir a Pontevedra que a Cantodarea. Con el tiempo se les instaló una mesita con su asiento en la “popa” del coche y cobraban sin moverse del sitio a los viajeros que entraban por la puerta de atrás, y se iban moviendo hacia adelante con el recibo de su billete pagado en la mano. Y el revisor, aquel uniformado que, sorpresivamente, subía en cualquier parada del medio del recorrido y, con un aparatejo en la mano, iba picando los billetes de los presentes para comprobar que ninguno se había colado por la cara. Hoy, los mastodontes buses que los sustituyeron llevan un conductor que también es cobrador y hasta revisor, y los clientes entran por delante y se van moviendo hacia el centro y la parte trasera del vehículo. Todo al revés.

Prohibido hablar al conductor”. “Prohibido fumar y escupir en el vehículo” “ Prohibido cruzar por delante del trolebús, puede ser atropellado por otro vehículo que Vd. no ve” y junto a estos carteles de prohibición los anuncios de los comercios de Pontevedra y Marín animándote a que compraras sus productos incluso aquel que aconsejaba la visita a un determinado médico para que te consultara las almorranas.