Cando nalgún momento preguntamos cómo nacería o nome da nosa parroquia, encontrámonos varias versións, hai quen nos di que procede debido á forma do Río Rons, outros nos comentan que foi debido a que o lugar estaba invadido de serpes, outros que foi debido a unha tribu, en fin, que non sabemos exactamente si foi debido a un trazo físico do lugar, ou ben si estabamos invadidos de ofidios, ou si houbo un grupo de habitantes que viviron fai muitísimos anos por estes lares é seica recibían o nome de Saefes ou Sefes. Imos ver…
Un pouco antes do Século VI a.C. na nosa terra estaban situadas unha serie de tribus que se coñecían como os oestrimnios de Iberia, nun momento determinado houbo un desprazamento de pobos nesa época, foron desprazados por unha “praga de serpes” que os expulsaron. Esta ” praga de serpes” eran os pobos celtas, encarnados nos Cemposos, Saefes, Lucis e Draganos, que foron botando aos oestrimnios, renombrando as terras como Ofiusa (terra de serpes).
Os Saefes foron os que se instalaron en Galicia e Portugal, traendo consigo a cultura de ter como animal totémico á serpe.
D. Manuel Miguez, cura da parroquia de Cerponzóns, escribía polo ano 1997 en relación a procedencia do nome da parroquia, o seguinte :
El origen es claramente latino . El verbo ” Serpo ” significa ” serpear , reptar ” . De ahí el nombre de ” Serpiente ” . Por tanto el nombre de la Parroquia está asociado de algún modo con el tema ” serpiente ” . Sería aventurado deducir una conclusión más concreta , si bien cabe hacer especulaciones en relación con este asunto y ciertos pueblos del Noroeste de España en la época preromana .
Conocemos el nombre de un grupo celta denominado ” Sefes ” , derivado luego en ” Serpes ” , pero no es seguro que el nombre existe al menos desde la época romana y que identifica a un territorio concreto y a sus pobladores , ” Los Serpentiones ” , distinguiéndolos de sus vecinos con esa denominación. Los Serpentiones eran por tanto el grupo humano que poblaban esta comarca y dieron su nombre a la misma. En el terreno de la hipótesis cabe pensar que podían proceder de un antepasado famoso : ” Sepentius ” , o quizá que la Serpiente era el animal totémico de este grupo ; sin excluir la posibilidad del citado pueblo celta de los ” Sepes ” .
Investigando sobre os “Sefes” fun encontrando varios artigos, un deles escrito por Javier Torres, publicado en Celtiberia :
Los Saefes fueron un pueblo de la edad del hierro que habitó el sur de Galiza y Portugal. La primera referencia acerca de la presencia de los Saefes en Galiza la hallamos en el poema de Rufo Festo Avieno, ora maritima, en concreto cuando hablando de los Oestrymnios (loca et arva Oestrymnios habitantibus), narra como éstos fueron expulsados de sus tierras por una invasión de serpientes.
Las tribus que en la edad de bronce aparecen en la región del Rhin y Suiza, cuya cultura se conoce como la de los campos de urnas, debido a la incineración de los cadáveres y la colación de las cenizas en urnas que eran enterradas en fosas sin túmulo, comienzan a invadir el valle del Ródano y ocupan el centro y sur de Francia. Estos pueblos de la cultura del Hallstadt llegan a España alrededor del 900 a. de. J.C. a través de los Pirineos, lo que se atestigua por la presencia de restos de necrópolis de urnas en Catalunya, que se han atribuido a los Belendi y Beribraces.
El profesor Bosch Gimpera mantiene que existió una oleada que, en siglo VII a. de. J.C., trae a la península un tipo de cerámica decorativa cuyos restos se hallaron en el valle del Ebro. Terminada la primera edad del hierro, surge la segunda en el período de La Téne. Las tribus célticas del sur de Alemania, con sus armas de hierro, vencen a sus vecinos y comienzan a expandirse hacia el sur llegando hasta la Galia, Britania y la Península Ibérica.
Hacia el 600 a. de. J.C , los Saefes llegan al convento bracarense, a ambas márgenes de la cuenca del río Miño en Galiza y Portugal, zona con una población de unos doscientos setenta y cinco mil habitantes. A partir de ese momento, Oestrymnia pasó a ser denominada Ophiusa y la cultura del bronce de los pueblos que habitaban Galiza, dió paso al desarrollo de la metalurgia del hierro. Por otra parte, comienza un proceso de mezcla con la población indígena surgiendo así diversas tribus y clanes diferenciados, que según Plinio mantenían frecuentes luchas entre ellos, produciéndose un gran número de bajas debido a la elevada densidad de población.
Los Saefes deben su nombre a los romanos por tener a la serpiente como animal totémico, la cual representa su poder guerrero y dios nacional. En Portugal vivían los Lubaeni (Monçao), Turodi y Nemetati (Chaves y Braga), Luanci (Tras os Montes) y los Caelerini (Beira Alta). Entre las tribus saefes gallegas destacan los Grovios, que habitaba desde Tui hasta la costa sur de la ría de Arousa, los Narbasios, que vivían en Ourense, los Bibali de Viana do Bolo, los Limici de A Limia y los Quacerni de Baños de Bande.
La existencia de cultos ofiolátricos en los castros galáico-portugueses viene atestiguada por las representaciones de serpientes en varios castros saefes, como el de Baldoeiro en Tras os Montes (Portugal), las del castro de Penalba, en Campo Lameiro (Pontevedra), o la serpiente en posición heráldica del castro de A Troña, en Ponteareas (Pontevedra), habitado este último desde el siglo IV al II a. de J.C (existen dataciones con carbono 14).
Cuenta Estrabón que los celtas galáico-portugueses adoraban a un dios sin nombre al que veneraban en noches de luna llena cantando delante de sus casas. Según este autor, los lusitanos eran grandes adivinos y decía Estrabón que había leído a los autores antiguos que los celtas que poblaban Galiza eran ateos y que adoraban a las fuerzas de la naturaleza.
Sin embaro, autores romanos hablan de más de un panteón galáico de más de sesenta dioses, destacando dos deidades supremas: Candiedo y Decertios, ambas de carácter solar. Otro dioses eran Cariociecus o Bodus (Dios de la guerra), Cosus, Aernus, Edovius (dios de las aguas termales de Caldas de Reis), Tameobrigus, Banduaetobrigus, Poemana (diosa adorada en Lugo), y Bandua, nombre casi idéntico a Bandia, la Dama Blanca de las mitologías indoeuropeas.
Este carácter indoeuropeo de la cultura castreña gallega se aprecia también en los motivos solares como trískeles, tetraskeles y esvásticas, destacando entre las representaciones de esvásticas y tetraskeles los del castro portugués de Briteiro, los de Santa Tegra y A Troña, y el grupo de petroglifos de Portela da Laxe, en Cotobade.
Outra referencia :
El Camino de Santiago es una ruta muy anterior al cristianismo. No podemos saber cuándo comienza a recorrerse, pero sí conocemos algunos pueblos de la antigüedad que lo hicieron. Contamos con el testimonio de Rufo Festo Avieno, que en su “Ora marítima”, cuenta cómo los Oestrymnios, uno de los pueblos que habitaban la Galecia, fueron expulsados por una invasión de serpientes.
¿Serpientes? En realidad no se trataba de ofidios sino de personas. Así eran conocidos por los romanos, los Saefes, pueblo procedente del sur de Alemania cuyo animal totémico era una serpiente y que en su viaje hacia el oeste fueron siguiendo la ruta que marcaba la Vía Láctea, la gran serpiente celeste que era la que guiaba su vida espiritual.
Hacia el año 600 ac, los encontramos instalados en las dos márgenes de la cuenca del río Miño en Galecia y Portugal, zona con una población de unos doscientos setenta y cinco mil habitantes. A partir de ese momento, Oestrymnia pasó a ser denominada Ophiusa (tierra de serpientes) y la cultura del bronce de los pueblos que habitaban Galecia, dio paso al desarrollo de la metalurgia del hierro. Como es lógico, comienza un proceso de mezcla con la población indígena del que surgen nuevos clanes y tribus que, según cuenta Plinio, luchan frecuentemente entre ellos.
También es el momento en que proliferan los petroglifos que representan serpientes. Aparecen en los castros de Baldoeiro en Tras os Montes (Portugal), la serpiente en posición heráldica del castro de A Troña, en Ponteareas (Pontevedra), o en el de Penalba en Campo Lameiro (Pontevedra) entre otros muchos. Siempre en lugares dedicados al culto.
En el caso de Penalba, hay dos serpientes copulando, lo cual serviría para “justificar” el uso que se le ha dado a la roca durante siglos. A ella acudían las parejas estériles llevando un cuenco de leche para alimentar a las sierpes y, como ellas, copular para tratar de conseguir el tan deseado descendiente. La posición para esto último es casi de equilibrismo, porque se encuentra al borde de un desnivel de cierta importancia y cualquier movimiento en falso podría acabar con la pareja rodando monte abajo.
Con respecto a los saefes contamos con testimonios escritos y con restos arqueológicos que prueban su viaje siguiendo esta ruta. Sin embargo, podemos imaginar, sin riesgo a equivocarnos mucho, que otros pueblos siguieron a la Vía Láctea hasta su fin en Fisterra y debieron regresar para contarlo, trazando así un camino que siempre ha tenido una motivación espiritual, aunque haya cambiado la denominación y el rostro al que se le dedica.
Hai investigadores que din que o culto á serpe debeu ser anterior á posible chegada dos sefes celtas, en leste ligazón temos un exemplo :
De todo o que levo escrito no meu blog, este é o artigo que non me gustaría redactar, debido ao falecemento do noso párroco D.Manuel Miguez Redondo.
Pero a vida é así.
Don Manuel Miguez Redondo naceu en Pontevedra , o 16 de Decembro do ano 1942, pronto cumpriría os 78 anos de idade. Os seus pais chamábanse Manuel e Paz ( máis coñecida por Pacita). Manuel era propietario dun ultramarinos situado moi preto da Praza da Verdura de Pontevedra, e a súa esposa foi mestra. Manuel tivo dous irmáns, Cándido é Pilar(+).
Recollendo datos de un artigo do blog do párroco Don Víctor M. Sánchez Lado desde a parroquia de San Cayetano, situada na Rúa de Otero Pedraio (Archidiócesis de Santiago de Compostela) irei comentando o escrito por Don Víctor, xunto con datos que fun buscando da vida de D. Manuel. O falecemento de D. Manuel prodúcese o 6 de decembro de 2020, día de San Nicolás e moi preto da festividad da Inmaculada. A súa ordenación sacerdotal levouse a cabo na parroquia de Seixo (Marín), era o 4 de Abril do ano 1968, dita ordenación foi a cargo do cardeal Quiroga Palacios, a prensa daquel entón facíase eco da noticia e comentaba que o cardeal Quiroga fora recibido polo pobo de Seixo con moitísimo agarimo e atencións.
O Cardenal Quiroga ordenando sacerdote a D. Manuel D. Manuel Miguez, 4/4/1968
Se conservan as palabras da homilía que son ben significativas. Estas foron as palabras que se recordan, en una crónica de ese día:
Nos ruega (el sr. Cardenal) que recemos por los presbíteros y por él, que es un sacerdote más. Que pensemos en la dignidad sobrenatural del sacerdocio cristiano. “Es el sacerdote -nos dice- un Ángel de Dios que enseña a los hombres dónde está el camino”. Nos recuerda que el gobierno en la Iglesia no es autoritario, es amistad. ” La voz del sacerdote es la de Cristo, que es quién realiza los sacramentos”. Continúa su Eminencia con frases de cariño para esta Parroquia de Seijo. Dice que les deja un regalo de parte de Dios. Un nuevo sacerdote. Termina felicitándole y dice que lo recibe con los brazos abiertos.
Don Manuel respondía en un momento determinado de esta maneira :
Desde hoy, por la gracia de Dios, seré sacerdote para siempre.
-Don Manuel, díganos sus impresiones, cuéntenos todo lo que quiera. No le vamos a interrumpir. Queremos escucharle.
-Quiero resaltar el cariño de la gente de Seijo. Día tras día, a la vuelta del trabajo estuvieron ensayando para la ceremonia. La Parroquia hizo cosa suya mi ordenación. Incluso los no practicantes se sumaron unidos como un solo cuerpo. No sé cómo agradecerlo. Los marineros desconocían el uso del palio, pero todos ellos quisieron ensayar con el “velamen”. A nadie cedieron el honor de llevarlo. Es curioso observar el cariño de esta gente de Seijo. No han querido que nadie pague los gastos de la ordenación. Ellos lo son todo. Tampoco permitieron coros extraños. Cantarán con alegría. Y a fe que lo hacen bien.
A parroquia de Seixo foi o seu primeiro destino, alí tivo ao seu primeiro mestre de pastoral, o párroco D. José Benito Sainz, con él aprendeu a ter contacto cos mariñeiros, con outras comunidades cristiás, non católicas, e a amizade con outros sacerdotes que foi coñecendo.
Igrexa de Seixo.
Logo dun tempo en Seixo, D. Manuel foi a facer estudos a Pamplona, e logo dun tempo lonxe de terras galegas, ao regresar, propóñenlle un novo destino : San Vicente de Cerponzones (1982), parroquia onde estivo a maior parte da súa vida, xunto á parroquia de San Martín de Berducido, anexa a Cerponzóns.
Igrexa de Cerponzóns Igrexa de Berducido.
En estás dúas parroquias foi onde desempeñou case toda a súa vida pastoral, a súa conexión cos feligreses de ambas parroquias foi perfecta, chegou e comezou a animar e apoiar distintas iniciativas, a principal foi a festa de Corpus, onde se realizan desde a chegada de D. Manuel, as alfombras de flores monumentales.
D. Manuel Miguez.
Estaba sempre apoiando todo aquilo que tivese un único fin : a unión dos veciños, excursións, obras de teatro, os coros, participaba en todo aquilo que tivese interese xeral, sempre estaba disposto a oír e dar a súa opinión, compartía coas directivas da Comunidade de Montes, das Asociacións de Veciños e Culturais, das Comunidades de Augas, dos equipos de fútbol…
EFEMÉRIDES : O 10 de Abril de 1974, D. Manuel bendíce as instalacións do Club de Mar de Aguete, inaugurándose o 14 de Setembro de 1974
No ano 2018, D. Manuel cumpre 50 anos desde que foi ordenado sacerdote, xunto con él celebraron éste momento os seguintes sacerdotes :
BODAS DE ORO SACERDOTALES (ORDENADOS EN
1968):
BLANCO GONZÁLEZ, JENARO (Párroco de Sta. María de
Añá y Unidas).
BOULLÓN GONZÁLEZ, MANUEL (Párroco de Sta. María
de Torás (Laracha) y Unidas).
CAMPOS SUÁREZ, RAMÓN (Párroco Sta. Cristina de Vea e
Unidas).
CERDEIRIÑA VÁZQUEZ-ULLOA, VICENTE (Párroco do
Divino Salvador de Poio).
GIGIREY NIETO, MANUEL (Párroco de Sta. María de
Restande y Unidas).
IGLESIAS COSTAS, JOSÉ (Párroco Emérito Sta. María do
Porto de Marín).
LÓPEZ LÓPEZ, GONZALO (Profesor de religión jubilado).
MÍGUEZ REDONDO, MANUEL (Párroco de S. Vicenzo de
Cerponzóns).
PONTE RODRÍGUEZ, DANIEL (Capellán Castrense en la
reserva).
TEJERINA MARCOS, FELIPE (Vicario Parroquial de la
Divina Pastora de A Coruña)
VARELA RAMA, LUIS (Párroco Emérito de Santiago de
Mens).
VÁZQUEZ CABARCOS, JOSE ANTONIO (Administrador
Parroquial de la U. P. de Abegondo; Director del Hogar Sta.
Margarita de A Coruña).
VÁZQUEZ LANDEIRA, JOSÉ (Párroco de Sta. María de
Pastoriza).
Debido á falta de párrocos os últimos anos D. Manuel tívose que facer cargo de impartir o labor pastoral nas parroquias de Santa María de Xeve e San Martín de Agudelo.
Igrexa de Sta. María de Xeve. Igrexa de Agudelo.
D. Manuel era moi afeccionado aos libros de historia e ás vidas dos santos, o seu descanso utilizábao para ler e tomar notas, son inmensas as anotacións que ten, libretas con fichas de todo tipo, primeiro escritas manualmente e despois pasadas unha por unha ao ordenador. A súa preocupación e interese por estudar a orixe e infinidade de datos recolleitos sobre as parroquias da diócesis levouno a escribir un libro cunha extensisima documentación. Un exemplo é a historia de Cerponzóns, grazas aos seus estudos logrou atopar un documento onde aparece o nome da parroquia con data de 30 de Marzo do ano 1019, efemeride que dou lugar a celebración do Milenario da Parroquia de Cerponzóns.
Pasou a maior parte da súa vida en Cerponzóns, ata que se xubilou por enfermidade e foi residir na casa Sacerdotal na rúa Valle Inclan 7 , de Santiago. Na Casa Sacerdotal nunca deixaba a Visita ao Señor na capela e concelebraba todos os días cos demais sacerdotes residentes, sempre que puido.
Levaba todos os días o xornal a un sacerdote que tiña pouca movilidade e estaba case sempre na habitación pero que lle gustaba moito lelo. Tamén puxo de moda os paseos polo xardín da casa. El facíao fumando e lendo o xornal ou sentado ao sol. Con tal motivo outros se foron animando a pasear ou rezar o rosario, ao calorciño do sol.
Faleceu no Clínico, habendo recibido as visitas da súa familia e de os sacerdotes amigos e compañeiros. Foi atendido espiritualmente e recibiu a Santa Unción pouco antes de morrer.
Don Víctor M. Sánchez Lado, remata o seu artigo , decindo :
El funeral fue en la iglesia de S.José de Pontevedra que fue presidido por el Sr.Arzobispo, Mons.Julián Barrio y concelebrado por unos 25 sacerdotes. entre ellos el Vicario del Opus Dei en Galicia y el vicario de pastoral de Pontevedra .
En la homilía dijo el Sr Arzobispo que D.Manuel supo intuir a donde iba y que trató de vivir la fidelidad al Señor.
Está situada ao norte do concello de Pontevedra, cunha extensión aproximada de 6 Km2 . Os seus límites son: polo norte o concello de Barro, ao leste a parroquia de Verducido, ao sur a parroquia de Lérez e ao oeste a parroquia de Alba (e antigamente tamén con Campaño).
Está formada por 13 entidades oficialmente recoñecidas no Nomenclátor: Bouza, A Balea, O Castrado, San Caetano, A Costa, O Bravo, A Ermida, Vigario, O Cunchido, Leborei, Meán, Tilve e Pidre.
A topografía da parroquia caracterízase pola variedade do seu relevo, destacan os vales dos ríos Rons e Gándara descendendo cara o sur e as elevacións do monte Redondo, Outeiro dos Cans e Chan do Monte.
A estrada de Santiago (N-550) atravesa a parroquia de norte a sur apoiada na Depresión Meridiana, converténdose na súa principal vía de comunicación. Paralela a ela transcorre a vía de ferrocarril o que provoca que as comunicacións internas dentro da parroquia e coa veciña de Alba se vexan dificultadas.
O principal uso da parroquia é o residencial debido á proximidade de Pontevedra, aínda que tamén se localizan algunhas actividades industriais–comerciais nas inmediacións da estrada N-550.
A área situada ao norte da parroquia aparece pouco poboada, aquí predomina o uso forestal.
No blog de Ana, encontramos :
OROGRAFÍA
Relativamente accidentada, dende os 18 metros en San Cayetano ata os 406 metros do Outeiro Blanco, cota máis elevada da parroquia. Este relevo accidentado favoreceu no pasado a dispersión e o illamento dos núcleos de poboación, hai unha liña recta de 5 km dende os extremos máis afastados (Outeiro Blanco-Vigario) e 3 km entre os lugares máis distanciados (Hermida e Bravo).
No dicionario xeográfico-estatístico histórico feito entre os anos 1846 e 1850, na definición de “Cerponzones” descríbeo así: “Freguesía na provincia e partido xudicial de Pontevedra, diocese de Santiago, concello de Alba. Ao sur do monte chamado Acibal en terreo desigual, onde a combaten todos os aires menos o do Este. O clima e temperado e bastante saudable. Ao norte limita coa Portela,al Leste Berducido, ao sur Alba e Lerez e ao oeste Campañó. O terreo participa de monte chairo e é de mediana calidade crúzano 2 regatos dos cales o chamado Cayeiro nace no monte Acibal, corre de norte a sur e ten unha gran ponte por onde continúa o Camiño Real que vai a Pontevedra, o outro regato denominado Castrado baixa pola Portela e hai sobre o unha pontella de pouca importancia.
Máis información : http://serpenties.blogspot.com/search/label/O%20MAPA%20DE%20CERPONZ%C3%93NS
Un padrón do ano 1843 indícanos cómo algúns lugares foron perdendo muitos veciños, tamén e significativo que nos datos que recollían pode observarse que a xente fallecía mui xoven, en poucas casas había xente de máis de 70 anos.
Está e a lista de os habitantes que había por lugares no 1843 :
O BRAVO..60 veciños–A COSTA..22 veciños–MEÁN..97–O POZO..16 veciños–
O VIGARIO..43 veciños–PIDRE..127 veciños– BALEA..11 veciños–
– [ ] 1991 Poboación 841 , número de entidades 14 , poboación media 60
– [ ] 2020….702 veciños
1.2 Poboación
Cerponzóns tiña 761 habitantes, sendo Pidre, Tilve e Meán os lugares con mais poboación, (datos ao ano 2012).
A parroquia en conxunto perdeu poboación nos últimos anos pero obsérvase que os núcleos que medran ou perden menos poboación son os que se atopan preto da estrada N-550.
Según os datos do INE a 1 de Xaneiro do 2018 o número de veciños son 712
1.3 Dotacións e espazos libres
Tilve : Agrupa todo o conxunto eclesiástico no que se atopan unha serie de espazos libres e áreas de recreo, é un lugar de encontros veciñais. Ao estar situado nunha zona elevada e orientado ao sur, as vistas que presenta son moi interesantes para o conxunto da parroquia.
Ademáis está situada a Casa do Pobo, donde se ofertan diversas actividades.
Pidre : Aquí sitúanse os edificios do que fora escola e a casa dos mestres, hoxe forman parte do local social da Parroquia, con un pequeno espazo libre nas inmediacións, con uns xogos para os nenos e nenas, e dous aparatos de xinnasia para maiores. E necesario un espazo para aparcamento.
O Cunchido : Neste lugar sitúase o Complexo Deportivo Chan do Monte.
1.4 PATRIMONIO CULTURAL, DE OCIO E DE INTERÉS POR LUGARES
A BALEA :
Balea , derivada da palabra celta BALAZN – significa xesta ou basóira rústrica feita con xestas. E frecuente que o tipo de vexetación ou características do terreo dera orixe á voz toponimica coa que se coñoce ó lugar.
E_040 MUÍÑO…..MUIÑO DO LARACHO
E_041 MUÍÑO…..MUIÑO DA BALÉ
MUIÑO DOS PASALES
I_000 PASAL-PONTELLA…PONTELLA
I_000 PASAL-PONTELLA…PONTELLA
RIO RONS
A BOUZA :
BAL-TEUS – significa cinturón o cinto como opina A. Nascentes e outros lingüistas. Deribación que pensamos ten bastantes obxeccións. BALSA ( voz preromana hispana , celta ) – significa oquedade empantanada un terreo. Pola confusión de ambas etimoloxías mesturándose os resultados fonéticos e semánticos. É mui abundante tanto en Galicia como en Portugal , as veces acompañada cun adxetivo: Bouza Boa , Bouza Valada , Bouzalonga… A significación fundamental sería a don terreo a monte , cheo de vexetación de árbores , moi tupido , e na súa parte baixa con matorral.
A COSTA : Costa < COSTA – lado , terreo en pendente, declive. Litoral , veiramar.
E_230 CRUCEIRO…CRUCEIRO DO POZO
F_000 FONTE…FONTE DO POZO/A COSTA (CARRICO)
X_012 MÁMOA…MÁMOA DE AS CHANS
X_068 MÁMOA…MÁMOA DAS CHANS 2
X_069 MÁMOA…MÁMOA DAS CHANS 3
A ERMIDA : Ermida < EREMITA – santuario ou capela nun lugar deserto ou solitario. O máis importante aquí é a desaparición da intertónica e a sonorización da oclusiva dental xorda , xa que estamos na Romania Occidental , ou sexa , nun territorio que formó u no seu momento parte do Imperio Romano e no que hoxe fallamos unha lingua derivada do latín.
X_048 MÁMOA…MÁMOA PERDIDA
F_000 FONTE-LAVADOIRO…FONTE E LAVADOIRO DO SOUTIÑO
E_000 MUÍÑO…MUIÑO DO QUEIMADO
I_000 PASAL-PONTELLA…PONTELLA ( PONTE DA CARCEL ? )
DESGUACES SAN (Ermida, s/n-36152-Tlf. Tlf. 986870813)
A FONTEIRIÑA
E_042 MUÍÑO…MUIÑO DOS PASALES
F_000 FONTE…FONTE DA FONTEIRIÑA
A MEÁN : Palabra de orixe celta que significa Pedra grande , aínda hoxe podemos ver esta pedra con casal enriba e parte do camiño picado na rocha.
E_046 CRUCEIRO…CRUCEIRO DE A MEÁN
CASA DE ENRIQUE …CRUCEIRO privado
CASA DE ADELAIDA….CRUCEIRO privado
CASA DE MERCEDES…CRUCEIRO privado
F_000 FONTE…FONTE DO POZO
F_000 FONTE-LAVADOIRO…FONTE E LAVADOIRO DE A MEÁN
E_000 MUÍÑO…MUIÑO VELLO
E_000 MUÍÑO…MUIÑO DE ELADIO
DEPOSITO DE AUGA
MÁMOA DAS CHANS
OUTEIRO DOS CESTOS
OUTEIRO DOS CANS
PENEDO DE 200 TONELADAS (Retirado fai anos, estaba o carón das casas)
PRAZA DO COTILLEO
MIRADOIRO DO FRAUTISTA
SUCESOS…
DUAS MULLERES MORTAS POR UN RAIO
EMPRESAS, NEGOCIOS…
CASA DE CHICHA, (anos 1977/1983, TABERNA DE CHICHA A MORENA)
LIMPIEZAS SAN VICENTE ( Meán, nº 17-36152-Tlf. 617553229)
LEBOREI : Leboreiro < LEBORARIU < LEPORE – liebre , terreo con muitas lebres ou relacionado con elas. Sonorización da oclusiva intervocálica P que pasa a b. Metátese do iode que forma o diptongo ai secundario e que pasa posteriormente a ei no galego.
F_000 FONTE-LAVADOIRO…FONTE E LAVADOIRO DE LEBOREI
F_000 FONTE…FONTE DE ATRÁS
MILIARIO DE MAGNENCIO (ANO 350)
CASA DE MANUEL…..CRUCEIRO…privado
CASA DO SR. VALENTE ( ANTIGA SOCIEDAD RECREATIVA ARTISTICA DE CERPONZONES)
O BRAVO : Significa agreste e deriva da palabra BRAVUS do baixo latín.
E_231 CRUCEIRO…CRUCEIRO DO ALTO DO CASTELO
E_382 FONTES…FONTE DA CRUZ
EMPRESAS, NEGOCIOS…
CASA RURAL O BRAVO (O Bravo, nº 2-36152-Tlf.654373070/986866480)
AGROMIRO (O Bravo, nº 4-36152-Tlf. 616815377/682604427)
O CASTRADO : Castrado < CASTRARE – extirpar o inutiliza-os órganos reproductores de persoas , animais ou plantas. Pode significar tamén extraer das colmeas do mel.
E_033 MUÍÑO…MUIÑO DE O CASTRADO
E_034 MUÍÑO…MUIÑO DO CURA
I_002 PONTE…PONTE DE O CASTRADO
F_000 FONTE…PONTE DO CASTRADO
RIO GANDARA
PASO DO CAMIÑO PORTUGUÉS
RESTOS ARQUEOLÓXICOS , AGRO DE DEUS :
ESCAVACIÓN ARQUEOLÓXICA NO CONTORNO DO CAMIÑO PORTUGUÉS NO LUGAR DE CASTRADO. PK 0+980-1+050. EIXO ATLÁNTICO DE ALTA VELOCIDADE, TR. CERPONZÓNS-PORTELA (PONTEVEDRA).
Descripción : Lote heteroxéneo composto por: -Cerámicas: Olas de borde esvasado e labio plano, Fonte de perfil simple e labio plano con asa de pestana, cuncas, fontes, cántaros, Terra Sigillata Focense, Terra Sigillata Africana Hayes 76, Alcorta GT3, Alcorta GT4, Alcorta O6, Alcorta J2, Alcorta T1, ánforas Almagro 50; Cerámicas locais, común e de importación bizantina, bética e lusitana; Barro negro, pastas negras, grises, ocres, brancas e vermellas.-Líticos: Mans de muíño, meta de muíño circular, resto de talla de sílex sen retoques, prismas, buril, lascas de cuarzo e cantos rodados de granito e cuarzo.-Metais: Anaco de fibela escutiforme de bronce, cabeza de Acus Crinalis, anaco praca de bronce con remaches; varas de ferro, cravos e pezas informes.-Moedas: 1 moeda de peseta.-Materia Orgáncia: 2 anacos de coiro, 3 ósos.-Vidors: 166 anacos de vidro de cuncos acampanados, cores entre verde e amarelo
Estos restos están hoxe en día no Museo Provincial.
PIDRE
E_038 CRUCEIRO…CRUCEIRO DE RONS
RETABLO CRUCEIRO DA RONS….DESAPARECIDO
CASA DE MILAGROS…CRUCEIRO privado
CASA DE DIGNA …CRUCEIRO privado
E_232 CRUCEIRO…CRUCEIRO SOBRE UN TELLADO/CASA DA BABECA
HÓRREO CON RELOXO DE SOL:..CASA DA BABECA
E_039 MUÍÑO…MUIÑO DO RASPA OU DAS CARREXAS
F_000 FONTE…FONTE DE PIDRE
CENTRO SOCIAL
BIBLIOTECA
ANTIGUO COLEXIO PUBLICO
PRAZA DO COTILLEO
RUA DE GERMAN CHAPIN LUGAR DE PASO DO CAMIÑO REAL E REAL PLANTÍO (REALIZADO NA ÉPOCA DO ARZOBISPO MALVAR)
CASA DE RAMON IGLESIAS…ASC. GASTRONÓMICA AMIGOS DA AVOA (Pidre nº 42-36152-Tlf. 649550842)
SAN CAETANO : habitante de Caieta, hoxe Gaeta. Nome de varón San Caetano de Thiene. Foi un eclesiástico italiano do século XV-XVI ( 1480-1547) fundador dos clérigos regulares xunto con Juan Pedro Caraffa ( logo Papa co nome de Paulo IV , bispo de Chienti ) que despois tomaron o nome de teatianos derivado do latín THEATES pola procedencia do seu fundador. Esta orde foi creada en Roma entre 1516 e 1517 e aprobada polo Papa Clemente VII o 24 de Xuño de 1524 . O núcleo da orde foi Oratorio do Amor Divino. Adicáronse moi especialmente a axudar a ben morrer ós condeados a morte, e influiron coa austeridade da súa vida na reforma católica , mais en séculos posteriores foron decaendo, ate que Pío X os restauró no 1909 . Por confusión , coñécense tamén con este nome os da Compañía de Xesús. San Caetano foi canonizado no 1671 e a súa festa celébrase o 7 de Agosto. Na Romaria Occidental ( territoris que no seu momento formaron parte do Imperio Romano e nos que hoxen falan linguas derivadas do latín ) os sustantivos veñen prácticamente sempre do acusativo latino , tendo algunhas excepcions como nas palabras que indican nombres propios. Este é o caso de Caetano que ten a súa orixe no nominativo latino CAIETANUS , destacando na súa evolución fonética a non desaparición de n intervocálico, e a non sonorización de fonema dental oclusivo /t/ .Débense estes dous fenómenos a que a procedencia deste nome de varón ten a súa orixe na toponimia dun territorio da Romania Oriental
A_015 CASA GRANDE…CASA REITORAL DE SAN VICENTE : Edificio residencial construído no século XVIII que acolle unha serie de arquitecturas adxectivas de grande valor e interese: un hórreo de catro claros, dous pombais e un lavadoiro.
O edificio principal presenta planta rectangular, dúas alturas e cuberta a catro augas. Levantado en opus vittatum, os seus muros aparecen perforados por xanelas coroadas por trabatel e unha porta de aire balconada orientada ao sur. No sector noreste sitúase un portalón monumental – que dá acceso ao patio – coroado por ameas e unha cruz latina sen figuración. A casa aparece unida a unha serie de arquitecturas adxectivas de planta poligonal que dan lugar a un patio organizador do complexo. CASA DOS CASEIROS
CASA DE JUAN ESPERON MOLDES…GRANXA PORCINA, anos 70/80
TALLERES SEDANO
ALMACÉN DE CONTENEDORES
ESPECIES Y PIMENTONES TORRES (Tilve, nº 20-36152-Tlf. 986870104)
DISTRIBUCIONES DELICIAS DEL NORTE (Tilve, nº 17-36152-Tlf. 986873936)
CARPINTERIA DE ALUMINIO INSTALUP (Tilve nº 72-36152-Tlf. 986873554)
VIGARIO : Vigario < VICARIU . En algúns lugares de Galicia é o alcalde de aldea. Membro dun gremio ou cofradía con certa autoridade xuridiccional e con amplas facultades. Vicario.
SONDAXES ARQUEOLÓXICAS NO LUGAR DE VIGARIO, SAN VICENTE DE CERPONZÓNS (PONTEVEDRA).
Descripción : Lote compuesto por Cerámicas: Cerámicas Finas Romanas ( Sigillata Hispánica), Cerámica Común Romana, Cerámica Industrial Romana( fragmentos de dolia, tégulas, ímbrices, ladrillo y pondus) Cerámicas medieval, moderna y Contemporánea. Hierro: 2 Clavos y objeto indeterminado Bronce: Moneda y objeto indeterminado.
CERÁMICA COMÚN ROMANA. DEPÓSITO DA DELEGACIÓN PROVINCIAL DE CULTURA
Descripción : 13 fragmentos de cerámica común romana.
FRAGMENTO DE TERRA SIGILLATA, CERPONZÓNS (PONTEVEDRA)
Descripción : Fragmento de borde de vaso de terra sigillata.
FRAGMENTO DE TÉGULA ROMANA. CERPONZÓNS
Descripción : Fragmento de tégula romana.
PONDUS. SONDAXES ARQUEOLÓXICAS
Descripción: Pondus cerámico de forma rectangular, con base plana.
FRAGMENTO DE TERRA SIGILLATA. SONDAXES ARQUEOLÓXICAS
Descripción: Fragmento de fondo de un recipiente de terra sigillata con pie anular de sección rectangular. En su cara interior conserva el sello de alfarero.
Estos restos están hoxe en día no Museo Provincial.
BAILE DO VIGARIO : CRIMEN POR CELOS
Fai anos había 37 lugares na Parroquia que estaban habitados, aparecen así escritos nos documentos da Igrexa.
Estos son os que hoxe en día xa non se nombran coma entidades, son lugares que algúns deles están desaparecidos na toponimia actual :
A CAÑOTA, CACHADAVELLA, CACHADIÑA, CAMPO, CHAN DO MONTE, CASA NOVA DE LEBOREI, CASÁS DE MEÁN, CASTELO DE CERPONZÓNS, CERNADELO, FONTE, IGLESIA, MENDO, MOGOS, PORRELO, POZO DE MEÁN, PUENTE BEÁN, MONCHOS DE MEÁN, RÍO DE LA BARCA, RONS, SOUTELO DEL BRAVO, SOUTELO DE MEÁN, TARAL, PUENTE DE SAN BEÁN.
ENCONTRAMOS EN DOCUMENTOS DOS ANOS 1600 MÁIS NOMES DE LUGARES : BASCUAS,BIGAIXO, CASAL,LAXE.
LUGAR DE A CAÑOTA.
CASA DE ABELLEIRA…..TABERNA
CASA DE ABELLEIRA…..BAILE DE A CAÑOTA
LUGAR DE O QUEIMADO :
Queimar < * CAIMARE < CREMARE por cruce co crego KAIMA significa queimadura . Propoñémo-lo. * CAIMARE , modificación de CREMARE por un cruce coa palabra grega. Para Corominas existen obstáculos fonéticos que impiden derriba-lo verbo queimar do latín CREMARE. Estes obstáculos sintetixados son primeiro o E breve latino dá en galego e aberto e non ei que debería proceder de AI , segundo , eliminación do R en CREMARE xa que os grupos iniciáis deste tipo aparecen conservados no galego, por exemplo CREDERE > creer.
Hai tempo chegou aos meus oídos un tema relacionado con uns feitos sucedidos na época máis negra da nosa historia, estou seguro que daríamos o que fose para que non chegasen a suceder esos feitos que marcaron para sempre a moita xente, por suposto a moitos dos nosos veciños e tamén seguramente a familiares nosos.
Agora co traslado dos restos do dictador veume á memoria uns comentarios que escoitei fai un tempo pola parroquia, os que o comentaron facíano en voz baixa e como que non querían falar do tema nin que se soubese quen o dicía, o medo aínda pervive en moitas mentes.
Entón decidín falar cunha persoa que é un estudioso do tema, quería preguntarlle si sabía de algo, si estaba documentado nalgún lado que en Cerponzóns había algunha fosa, ou ben si sábese si chegaron a matar na nosa parroquia a algún preso.
Fai uns días tiven unha nova conversa, esta vez co historiador Xose Álvarez Castro ( Pontevedra, 1953).
Xosé Álvarez Castro, mestre, licenciado en Xeografía e Historia. Master en Educación Ambiental.
30 de Outubro 2019.
Café Moderno, un café con leite é un descafeinado.
Pepe Álvarez e un home que participa activamente no asociacionismo cultural (Cedofeita), e na recuperación da Memoria Histórica, entre outras muitas máis cousas, ademáis por poñer aigún exemplo, e autor de numerosos artigos sobre historia e medio ambiente, como tamén autor do blog ” Pontevedra nos anos do medo” Dime Pepe, cómo sucedían os “paseos” ?
Os represores manexaban unhas listas que en ocasións eran modificadas, tanto para engadir nomes como para eliminar outros, debido a vinganzas persoais, relacións de amizade ou recomendaciones e sobornos a determinados elementos das milicias cívico-falangistas. Outras veces, os represaliados eran detidos nas súas casas ou nos seus refuxios, xeneralmente nos montes dos alrededores, aos que fuxiran como medida de precaución ante o cariz que tomaban as cousas.
Na maioría dos casos, os detidos eran torturados antes de ser asasinados e os seus cadáveres depositábanse nas cunetas das estradas de acceso á cidade, proximidades de cemiterios, ou en lugares transitados, para que o sucedido tivese un valor exemplarizante. O cemiterio de San Mauro, a curva de O Couto en Tenorio, os malecons da estrada cara a Monte Porreiro, o monte da Caeira, o lugar de Carabelos….son sitios de triste memoria en Pontevedra.
Polo que me conta Pepe a estrada nacional 550 foi tamén un lugar por onde se chegaron a realizar moitos casos destes, un dos lugares próximos á nosa parroquia onde hai recolleitos datos é a parroquia de Alba, exactamente por onde estaba o cruce hacia San Caetano que había fronte ao Restaurante Corinto.
Tamén o máis seguro que en algún lugar de Cerponzóns sucedesen casos, un dos lugares seguramente fose no límite co Concello de Barro, e tamén outro sitio na zona do Chan do Monte……
Hai de quén dixo fai tempo que algún veciño da Parroquia cando era un neno había visto polo Chan do Monte que andaban a matar nos homes, polo que hai escrito en libros, artigos e documentales de cómo facían “os paseos” aos que mataban nunca eran da Parroquia donde sucedían os feitos, poida que este relato que poño a continuación teña que ver con aquel fatídico día, o cal viviron algúns veciños, entre eles o neno que muitos anos despóis volveu a recordar aquel feito, donde él tamén estaba nese momento tan desgraciado polo Chan do Monte ….. En un dos libros do historiador Dionisio Pereira conta o seguinte :
…. a partir da data fatídica do 11 de Agosto, todo mudou.
Os falanxistas cerdedenses habían recibido unha notificación da Comandancia da Garda Civil de Pontevedra para que baixaran seis veciños daqueles máis destacados das esquerdas.
A condición que lle poñían era que tiñan que chegar mortos á capital da provincia.
Os elixidos foron Severino Bugallo, Manuel Garrido, José Torres, José Cortizo, xunto cos souteláns Jose Maria Taberneiro, alcumado “O Rolo de Vilapouca”, e Jesús González.
Non se chegou a saber si foi grazas a intervención de Vicente Bugallo, irmán de Severino e Xefe da Falange de Soutelo de Montes, á instancias da súa cuñada Jovita, ou polo prurito de non asasinar ” in situ” aos conveciños, o caso é que os falanxistas cerdedenses decidiron baixar os reos a Pontevedra pero vivos, e alí decidir qué facer.
De novo a intromisión de Vicente Bugallo, que intercedeu polo seu irmán e conseguiu que alguén o reclamara da Comandancia e o metera nunha fonda, frustrou parcialmente os seus plans; sen embargo, ao día seguinte, catro corpos nos primeiros kilómetros da estrada de Pontevedra a Santiago. Faltaba o de Manuel Garrido, alcumado ” O Negro”, que foi dado por morto cun tiro no peito na altura dos Milagres de Amil e puido zafar mercé algunha persoa solidaria que lle axudou a voltar ao seu domicilio, onde a muller agachóuno e procedeu a curarlle as feridas. Dende aquela, a Garrido chamóuselle tamén “O Resucitado”.
N550, pola zona do Chan do Monte
Outros comentarios de veciños da parroquia dicían sobre este feito que había unha fosa polo lugar do Chan do Monte, e que alí os enterraban e ata algún aínda estaba vivo cando estaban botándolle terra encima.
Estes comentarios nunca foron lidos en documentación algunha polos historiadores, polo cal a dúbida de que exista unha fosa común na Chan do Monte seguirá existindo.
Sigo preguntando aos veciños por si recordan oír este suceso, unha veciña comentábame fai uns días de escoitar que pola Tilleira sucedera ese feito, pero non recorda máis.
Outro veciño coméntame de que uns nenos atoparan fai anos uns ósos, que debido ao tamaño que tiñan parecían de humanos, pero non quixeron dicir nada porque por medo a que lles dixesen algo volveron a enterralos.
Outra veciña é máis explícita ao contar este feito :Recorda que foron seis homes os que aquel fatídico día ían darlle o tiro de graza, polas inmediacions do Chan do Monte, conta que ao chegar ao lugar baixáronos do camión e dispararon a todos, cinco deles morreron no acto e un gravemente ferido escapouse, chegou a Moraña desangrado, unha veciña do lugar socorreuno e tívoo escondido na súa casa durante uns días ata que avisaron á súa muller que veu a por el, polo que soubo despóis de un tempo este home era de natural de Campolameiro.
NOTA :
Con Xosé decateime que un dos peores asasinos máis coñocido daquela época que houbo en Pontevedra non o querían nin ver na Falange, imaxinarvos como sería, eu ata ese momento estaba convencido que era falangista, pero hai documentación donde se dí claramente o rechazo que había hacía él, ata na súa familia no podían ver.
Este enlace e sobre o noso vecino Juan Magdalena :
APUNTES SOBRE A CONDUCCIÓN DE AUGA DO PONTILLÓN, A PRESA ETC.
A auga é un dos recursos fundamentais que fan posible a vida.
A forma de obtela, almacenala, conservala e aproveitar a súa enerxía motivou os esforzos humanos de múltiples xeitos.
Por iso, o patrimonio cultural do auga non ten que ver soamente coa tecnoloxía e a arquitectura que a humanidade creou para xestionar , utilizar e celebrar as súas propiedades xeradoras de vida, senón tamén con aqueles valores inmateriales que deron forma ás nosas crenzas e costumes.
Os estudos arqueolóxicos realizados ao longo dos últimos anos lévannos a que polo ano 134 da nosa época, Cerponzons, o lugar onde habitamos, era vía de paso da XIX calzada romana, esta calzada unía Bracara Augusta ( Braga, Portugal) e Lucus Augusta ( Lugo) con Astúrica ( Asturias).
VÍA XIX, o seu paso por LEBOREI
Esta calzada pasaba por unha mansión romana, onde nalgúns escritos aparece denominada como Turoqua, anos máis tarde a nosa cidade de Pontevedra.
Por aqueles tempos as edificaciones existentes carecían de fontes de auga ou dalgún tipo de canalización que dispuxese de auga para consumo humano, polo que se sabe, nos estudos realizados ata agora non se atoparon probas que existisen este tipo de infraestructuras.
No que levo lido referente ao primeiro abastecemento de auga na cidade é con data do ano 1420, onde foi da man dos PP Franciscanos que son os que atopan un manantial preto de San Mauro e realizan a canalización.
Os PP Franciscanos e o Concejo alborotados pola auga de San Mauro, 26/09/1697
Os anos van pasando e a cidade cada vez vai tendo máis habitantes, dándose que os antigos sistemas de abastecemento de auga eran insuficientes, polo cal ante as necesidades dos veciños o Concello tiña que atender esta demanda.
No ano 1881 é cando se propón seriamente a construción dunha traída de augas que fornecese as poucas fontes daquel entón e as que se querían incorporar.
Despois no ano 1903 é de mans do enxeñeiro D. José Bosch a proposición dunha nova ampliación da rede de abastecemento, a idea era recoller as augas do Lérez.
Segue unha ampliación de mans do mesmo enxeñeiro no 1911, máis tarde seguirían dous estudos novos de ampliación, eran os anos 1922 e 1926.
Proxecto de saneamento no ano 1991, arquitecto José Bosch Atienza.
( Fotografía cedida polo Arquivo Municipal de Pontevedra )
No ano 1928 constrúese o depósito do Lérez, recibiría a auga dos manantiales do Acival e do Encoro do Pontillón do Castro
Trazado de ferro
Desde o ano 1911 ata 1931 e cando se fai máis pola traída de augas, na que vai dende O Pontillón ata Lérez tense referencias que se comenzou a propoñer e preparar sobre 1928, no ano 1970 hai de novo un proxecto sobre o trazado, donde se mantén o inicio e a terminación do ano 28.
Na nosa parroquia os máis vellos do lugar seguro que se acordan da canalización que hoxe en día se poden ollar restos desta gran obra realizada polos nosos montes.
Muro na vagoada
O LONGO DO TRAZADO HABÍA 5 ALMENARAS :
Almenara en A Meán
Hoxe en día podemos encontrar polo noso monte esta conducción, podemos ollar o seu percorrido polo O Pontillón,pasando cerca do Outeiro do Castro, Monte Redondo, A Meán e Casaldorado, ata chegar o Depósito xunto a Estación Depuradora de Lérez
Conducción do Pontillón a Depósito de Lérez
En algúns lugares a maleza cubre por completo as conduccions:
Restos do trazado cubertos por maleza
UN POUCO DE HISTORIA….
Cerponzons e parte da historia de esta presa ( presa núm. 217 na Relación de Embalses da Dirección Xeral de Obras Hidráulicas do Estado), o principal protagonista e o Río Rons, que baixa desde os montes do Acival, forma o encoro do Pontillón do Castro , pasa pola nosa parroquia donde os antigos Muiños traballaron durante anos grazas as augas do Rio Rons, e remata na Marisma de Alba, xa perto da capital e a desembocadura.
O PRESENTE :
Este embalse está conformado por unha presa de gravidade que almacena a auga procedente do río Rons e doutros arroios que verten na presa. Ten unha capacidade aproximada de 1.604.000 m3. Está construída con parámetros de sillería de granito e núcleo de mampostería.
Nome: Embalse de Pontillón de Castro
Rmo: Rons
Límite superior: Augas embalsadas
Límite inferior: Presa do embalse
Pesca todo o ano: Só pesca sen morte
Pesca á boia: Non autorizada
Especies existentes: Troita
Dmas hábiles: Todos menos os luns.
Dimensións mmnimas: Ver página de Tallas mínimas y cupos de capturas
Cebos permitidos: Ver página de Cebos y modalidades autorizadas.
Chama a atención a enorme cantidade de rans que poboan as súas marxes. Os anfibios adoitan ser bos indicadores do estado de saúde dunha zona, e os seus sons, audibles a decenas de metros, amplían a curiosidade do andante. As rans son observables a primeira ollada.
PASADO :
É sobre os anos 30 onde comezan os plans para construír unha presa que abasteza de auga á cidade de Pontevedra, pois o aumento de poboación é considerable e a demanda era cada vez maior.
Incluso temos referencias xa do ano 1927 :
DIARIO DE PONTEVEDRA;28/06/1927
Una comisión de vecinos de Cerponzones estuvo a visitar al alcalde y después lo hizo al Gobernador, para tratar de la indemnización que deberán percibir los perjudicados por la cesión del agua del monte Acibal para la traída a esta capital.
EL HERALDO GALLEGO 20/08/1927
Las aguas de Cerponzones
Estuvo en esta ciudad una comisión de propietarios de la parroquia de Cerponzones con objeto de conferenciar nuevamente con el alcalde de la indemnización que debían percibir los perjudicados por la cesión del agua del monte del Acibal a la traída de Pontevedra. Después estuvieron en el gobierno civil donde e señor Rodriguez Gómez según nos informan, les dijo que el próximo domingo procuraría que tuviesen una entrevista con el alcalde a la que también asistiría él.
Sabemos que el presidente de la sociedad agraria de aquella parroquia, don Juan Magdalena formuló en tiempo oportuno una reclamación que pareció razonable a cuantas personas imparciales tuvieron conocimiento de él, otros elementos han elevado tanto sus pretensiones, que es dificilísimo llegar con ellas a acuerdo.
Es muy sensible que se haya procurado sembrar la desconfianza respecto de la relación del Sr. Magdalena que defiende habitualmente los intereses de la sociedad y de todos los vecinos de Cerponzones, sin esos justificados recelos el asunto de las aguas de Cerponzones se hallaría probablemente resuelto con ventaja para los propietarios de los molinos y del proyecto de traída de aguas que interesa a todo Pontevedra.
Aproximadamente a obra finaliza sobre o ano 1943 e despois 13 anos máis tarde volve ser ampliado.
Ten unha lonxitude de coronación de 158,5 metros e unha altura de 23. A cuenca ocupa unha superficie de 6 km2 e un volume de 20.490 m3.
Nos anos 90 vólvense a realizar traballos de impermeabilización no dique interior.
De todo o que levo lido vou facer un pequeno resumo que é o que máis vexo relacionado coa nosa parroquia.
1 de Xaneiro de 1939 :
Desde o Concello proponse falar co Señor Enxeñeiro de Camiños D. Rafael Picó, propóñenlle que deseñe un proxecto para realizar unha traída de augas.
30 de Xuño de 1941 :
Apróbase o orzamento presentado
17 de Setembro de 1941 :
Celébrase un Pleno Extraordinario, o Alcalde D. Remigio Hevia e a Corporación aproban por unanimidade o Proxecto con orzamentos, memoria e plano.
5 de Febreiro de 1942 :
Nomeamento de expediente de expropiacion.
20 de Xullo de 1944 :
É de mans do contratista D. Raimundo Vázquez F. o que se encargará das obras de captación de augas no Arroio da Ponte do Castro ó de San Vicente no Acibal, ditas obras ascenden á cantidade de 13.255 pesetas.
23 de Novembro de 1945
O Pleno Municipal acorda considerar improcedentes os prezos propostos polos veciños propietarios e aceptar e aprobar os que anteriormente fixara o Señor Perito.
28 de Abril de 1947
Resumo a MEMORIA presentada polo Enxeñeiro de Camiños :
Era o 21 de Febreiro do ano 1941 cando presenta o Concello de Pontevedra un proxecto de ampliación do abastecemento de augas da cidade de Pontevedra.
Neste proxecto facíanse figurar dúas opcións : unha presa con 17 metros de altura ou ben de 23 metros.
A Comisión Xestora decidiuse pola presa de menor altura, e tras anunciarse póxaa, as obras concedéronse ao constructor D. Raymundo Vázquez Fernández, era o 30 de Marzo de 1943, comezando os traballos o 6 de Agosto de 1943.
Dado que o consumo de auga é cada vez maior, o Concello vese na necesidade de aumentar en 6 metros a altura da presa e con iso pasaría a triplicar o embalse que había nese momento construído.
Preséntanse ao Concello os custos desta nova ampliación, que se estipulaban en 821.870,91 pesetas.
Pontevedra 28 de Abril de 1947
30 de Xuño de 1947 :
Decía anteriormente que o proxecto de ampliación do abastecemento de auga estaba pensado nunha construción dunha presa para o embalse de auga, propoñíase dúas opcións :
1ª Realizar a presa cunha altura de 17 metros
2ª Realizar a presa cunha altura de 23 metros
A Corporación toma a decisión de de realizar a obra de menor altura, presupostada en 998.014 pesetas, pero
ao pouco tempo aprobábase aumentar en 6 metros a presa, debido ao aumento de consumo de auga experimentado nos últimos anos, era na Sesión Ordinaria do 30 de Xuño do 1948, cando se aproba a ampliación.
28 de Marzo de 1948
Novo proxecto de mellora e ampliación da condución do abastecemento de augas de Pontevedra, entre o embalse e o depósito regulador.
Apróbase cun custo de 510.918 pesetas e un gasto en expropiaciones de 9.451 pesetas.
17 de Xuño de 1948
Realízanse obras de reforma do Sifón existente entre as almenaras número un e dous, a devandito sifón axústase tubería que se extrae do sifón de Meán e a partir da almenara número tres se acomete a nova inducción.
31 de Agosto de 1948
Apróbase a recepción das obras de ampliación do abastecemento de auga.
15 de Novembro de 1948
Aprobada as certificaciones de obras de mellora e ampliación da condución do abastecemento de augas. Dábase conta e aprobaba a certificación das obras de terminación da presa de ampliación ata a altura de 23 metros.
Págase ao contratista D. Porfirio Diz Baltasar a cantidade de 88.261 pesetas.
29 de Decembro de 1948
O señor Alcalde daba conta de concluír o justiprecio das leiras, que co consentimento dos seus donos, ocupáronse para as obras de construción do novo sifón de Meán, para a condución de augas á cidade, e que o importe total desas obras era de 4.012 pesetas, sendo aprobadas.
As leiras e os seus propietarios eran as seguintes :
FINCA Nº 97 Dª Avelina ( La Ronca).. de Castelo..30,90 pts
FINCA Nº 98 D Ramón Solla..de Mean…23,69 pts
FINCA Nº 99 Dª Adelaida Solla..de Mean…24,72 pts
FINCA Nº 100 D José Benito Ucha..de Mean..23,90 pts
FINCA Nº 101 D Elvira Fontan..de Mean..11,95 pts
FINCA Nº 102 D Evaristo Cons…de Casaldorado..16,48 pts
SUMA TOTAL 4.012,73 pesetas.
24 Xaneiro de 1949
Na Comisión Municipal permanente di o señor alcalde que desde o 18 de Decembro de 1948, estaba prestando servizo a nova condución do abastecemento de augas entre MONTE REDONDO e MONTE CASTELO, segundo tramo do replanteo do proxecto aprobado o 18 de Marzo de 1948, para mellora e ampliación da condución do abastecemento de augas de Pontevedra.
O Arquitecto Director das obras suscitaba unha serie de arranxos no sifón de Mean, nesa data estábase procedendo a desmontar 700 metros de tubería de ferro fundido de 200 milímetros de diámetro de dito sifón de Mean, que xa estaba abandonado e deixara de prestar servizo o 18 de Decembro do 1948, como consecuencia de poñer en marcha unha nova condución.Todo o material estábase trasladando ao sifón de PEÑA OUBIÑA, obra prevista no primeiro tramo do orzamento aprobado.
24 de Febreiro de 1950
Resumo da MEMORIA do Arquitecto:
Na sesión deste día o Exc. Concello acorda nomearme para que procedese ao estudo e confección do Proxecto correspondente do CAMINO DE CIRCUNVALACIÓN do embalse de Berducido.
As obras da presa estaban a piques de finalizar, e vendo a necesidade por diversas circunstancias, proponse realizar un camiño para os servizos necesarios.
Ademais proxectábase tamén unha pasarela que atravesase o arroio CASTRO a unha distancia de 900 metros da presa do embalse seguindo o camiño chamado A RAPADA e a sua bifurcación polo camiño a PORTA DÁ LAXE.
O orzamento por contrata alcanzaba a cifra de 133.433,22 pesetas.
O documento redáctase no mes de Xullo de 1949
27 de Xuño de 1950
O Señor Alcalde informa a Pleno das anomalías que existen no muro da presa do embalse, ante tal gravidade, indica que se realicen os estudos oportunos para tomar as medidas necesarias.
4 de Xullo de 1950
Celébrase unha Sesión Extraordinaria debido ao grave problema nas considerables perdas de auga a través do muro da presa do embalse, comunícase ao señor enxeñeiro director de obras que proceda a realizar unha visita ao embalse e se realicen os estudos oportunos, para que propoña as medidas necesarias que había que tomar.
29 de Xullo de 1950
Celébrase de novo unha nova Sesión Extraordinaria onde se dá información das deficiencias observadas no muro de presa do embalse para abastecemento de augas, devanditos informes foron realizados polo señor enxeñeiro director de obras e a “Casa Dirque”.
24 de Novembro de 1950
Na sesión ordinaria vólvese a pedir informes ao señor Enxeñeiro, para que concrete as deficiencias das obras do embalse.
Tamén neste mismo día : Apróbase o proxecto de camiño de Circunvalación do Embalse
29 de Decembro de 1950
Tras lectura do informe redactado polo señor Enxeñeiro, relacionado co estado da presa, dáse por declarar a urxencia das obras a realizar.
Outubro de 1951
A petición da Exc. Corporación pídeselle informe ao señor enxeñeiro que indique as posibles causas que orixinan as filtracions na presa e as súas posibles solucións.
No informe emitido polo señor enxeñeiro sinalábase a necesidade de estudar o aliviadero da presa e aconsellábase non reanudarse as obras, que estaban paradas, mentres non se aprobase a solución conveniente por atoparse a obra á cota do aliviadero, así como a impermeabilización con obxecto de evitar filtracions , operación compatible coa terminación.
En data 13 de Xuño de 1952 encoméndase ao Enxeñeiro a redacción do proxecto.
( Finalmente o 3 de Xullo de 1953 apróbase definitivamente a realización dos traballos).
( Con data de 10 de Xullo de 1953 redáctase o orzamento de ejecución por contrata, ascendía a 752.158,59 pesetas).
31 de Marzo de 1952
PRIMEIRA ETAPA DOS ARRANXOS
Infórmase do Proxecto de : Impermeabilización por Inyecciones Presa Embalse
17 de Abril de 1952
Sesión Extraordinaria, requírese ao Enxeñeiro D. Ángel Balbas, por parte do señor alcalde e da corporación, que se manifeste dun xeito preciso e concreta si considérase desligado da dirección da obra de terminación da presa do embalse, da cal é Enxeñeiro Director, ou si pola contra continúa no cargo.
20 de Xuño de 1952
Noméase novo director de obras da presa do embalse, dado que o anterior renunciara.
Noméase a D. Antonio Yribarren
29 de Agosto de 1953
O Pleno Municipal acorda por unanimidad prestar aprobación ao Proxecto de orzamento reformado, sobre obra pendente a realizar.
3 de Marzo de 1955
Apróbase por parte da Corporación do Exc. Concello o proxecto de complementacion da obra da presa, cun camiño de circunvalación do embalse.
ANOS 90 en adiante :
Nos 90 volven a realizarse traballos de impermeabilización do paramento interior.
Xa no século XXI inaugúrase o Centro Deportivo do Pontillón do Castro, dedicado ao piragüismo, cun Campionato de Europa. Esta pista é hoxe un referente internacional para o piragüismo en augas calmas e foi capaz de estimular a práctica deportiva de moitos mozos e mozas.
ANO 2010
En 2010 ábrese o Parque Forestal do Pontillón, en colaboración coa Comunidade de Montes. Tres grandes sendas (a do Embalse, a do Castro e a do Outeiro), novas plantacións de especies autóctonas e un rocódromo son os fitos máis significados.
PLANO ANO 1947 :
PLANOS ANO 1955 :
PLANOS ANO 1970
**A maioría dos datos foron recollidos do Archivo Histórico do Concello de Pontevedra
**Fotografias cedidas polo veciño de Cerponzons Jerónimo.
Era polo ano 1998 cando o cura párroco D. Manuel escribía un artigo sobre os lugares habitados da parroquia.
Dicía que no pasado os Libros Parroquiales afacían nomear máis nomes que na actualidade.
Hoxe en día téndese a englobar os pequenos lugares baixo denominacions máis amplas. É posible que co tempo moitos destes nomes esquézanse e desaparezan da memoria do pobo.
Pódese facer o experimento seguinte : que os lectores traten de recordar cantos destes nomes coñecen e a súa situación actual. Advertía D. Manuel que aínda que algúns deses lugares están hoxe desplobados, todos menciónanse nos Libros Parroquiales como habitados.
25-PIDRE. 26- PORRELO. 27-POZO DE MEÁN. 28- PUENTE BÉAN. 29-MONCHOS DE MEÁN
30-RIO DE LA BARCA. 31-RONS. 32-SAN CAYETANO. 33-SOUTELO DEL BRAVO
34- SOUTELO DE MEÁN. 35- TARAL 36- TILVE. 37- PUENTE DE SAN BEAN.
RELACIÓN DOS LUGARES CON POBOACION A PARTIRES DO ANO 1700.
Hai que sinalar que era pouco usual nomear lugares antes do 1700, estos lugares nomeanse nos seguintes anos:
TILVE…1657—POZO DE MEÁN…1666—A ERMIDA…1670
LEBOREI…1682-—IGLESIA…1711—O VIGARIO…1713
PIDRE…1713—A BOUZA…1714—PONTE BEÁN…1714
O BRAVO…1715—O TARAL…1715—MOGOS…1716
O CONCHIDO…1717—A BALEA…1719—RONS…1719
CRUCIÑA DE PONTE BEÁN…1720—MOUCHOS DE MEÁN…1720
FONTAIRIÑA DE PIDRE…1722—CACHADIÑA…1723—
SOUTELO DO BRAVO…1726—SOUTELO DE MEÁN…1726—
CASTELO DE CERPONZÓNS…1728—A COSTA…1732—
O CASTRADO…1738—O CIMBELO…1742—PORRELO…1744—
MENDO…1744—CERNADELO…1749—SAN CAETANO…1764—
PONTE DE PUMAR (TILVE)…1769—CHAN DO MONTE…1774—
MEÁN…1783—CAMPO…1797—CASA NOVA DE LEBOREI…1820—
CACHADAVELLA…1841—RIO DE LA BARCA…1862—
LUGARES SIN DATAR O ANO…CASAS DE MEÁN—FONTE—A CAÑOTA
EN OUTROS DOCUMENTOS ( ANOS DE 1600 APX.) ENCONTRAMOS MÁIS DENOMINACIONS DE LUGARES :
*LAXE DE BASCUAS ( Encontrado en documentos que están no Pazo de Rubianes : Foro ortogado por Alvaro Súarez Sarmiento a favor de Gonzalo Barreiro, do lugar de Laxe, na aldea de Bascuas).
referencia no Museo de Pontevedra : Unidade Documental simple 104/25
Sobre o nome de Cerponzons a toponimia (estudo da orixe e o significado dos nomes propios dos lugares), dí que vén de Serpentiones e foi evolucionando ao longo dos anos con diversas nominacions……
Neste apartado irei poñendo todo o que vou atopando que teña que ver coa orixe do nome da nosa parroquia, ou que teñan parecidos razoables que poden ser temas que como teoría valgan perfectamente no estudo da historia da nosa parroquia.
1019 SERPENCIONES/SERPENTIONES
OBISPO VISTRUARIO
Logró este Obispo una insigne confirmación de los Privilegios de su Iglesia por el Rey Don Alfonso V, con motivo de que los Ministros del Rey querían liquidar los títulos por donde la Cathedral poseía las tierras y exenciones de que gozaba.
A este fin pidieron al Obispo Vistruario, que mostrase los instrumentos fielmente y debajo de juramento.
El prelado exhibió las Escrituras desde Don Alfonso el Casto hasta Don Bermudo II, padre del Rey presente.
Examinaronse con rigor, y fueron dadas por buenas, confirmando el Rey los Privilegios, y añadió otras exenciones en favor de la Santa Iglesia del Apostol, cuyo cuerpo está allí sepultado, quedando con esto acrisoladas sus posesiones. El año fué el de 1019, como refiere Morales en el libro 9.cap.7.folio: 240.donde habla de este privilegio.
Na Galipedia, a Wikipedia en galego. Vistruario (fl. 1016-1037) foi un bispo de Iria Flavia e Santiago de Compostela durante o século XI. O 29 de outubro de 1024 foille doada a illa Oneste, posiblemente o lugar no que se localizaban as Torres de Oeste, polo rei Afonso V o Nobre, coa finalidade de que servise para a defensa das “terras do apóstolo”[1]. Deostado na Historia Compostelá, por consideralo de “depravados costumes”, foi encarcerado polo Afonso V o Nobre, non se sabe se por rebelarse contra Vermudo III, pai de Afonso, ou contra o propio Afonso.[2] Morreu na prisión.[3]
1607 SAN VICENÇO DE SERPENÇONS ou SAN VICENÇO DE CERPONÇONS
NO SÉCULO XVII O NOME QUE MÁIS SE UTILIZOU FOI O DE ” SERPENSONS”
NO SÉCULO XVIII FORON DOUS OS QUE MÁIS SE PRONUNCIARON : ” CERPENSONS ” é ” ZERPENZONS “
E NOS SÉCULO XIX / XX FORON ” CERPONZONS ” ou ” CERPONZONES “
Tamén se pronunciou en alguns momentos : ” SERPENZOOS ” é ” SERPONÇOES ”
En algún mapa, tamén aparece SERPENTONS :
A SIMBOLOXÍA DA SERPE NA CULTURA GALEGA
Antecedente remoto do pobo galego son os “saefes” ou raza de serpes, identificada por algúns historiadores como o pobo celta, que chegou a ocupa-la zona que abarcaría o noroeste de España, chamada Ophiusa (nome que procede do grego “saefes” : serpe ) entre os anos 590 e 550 antes de Cristo.
En toda Galicia rendeuse culto á serpe, que foi símbolo da terra, como noutras rexións do mundo. Numerosos restos arqueolóxicos e obxectos da época castrexa confirman a presencia significativa da serpe na cultura do noroeste peninsular. Moitos monumentos cristiáns foron levantados sobre pedras cunha serpe gravada. Quizais para simbolizar que o pecado —serpe— era vencido pola fe cristiá. Segundo a Xénese, a serpe —demo— introduciu o pecado no mundo. En ocasións convive o paganismo co cristianismo en cruceiros coa serpe esculpida. Para algúns historiadores, a serpe é un animal que evolucionou, outros pensan que é un xenio protector da casa e dos seus habitantes, máis todos confirman a existencia dun culto antigo á serpe, se ben non é exclusivo da etnografía galega.
FOTO: PEDRA CON DEBUXO DUNHA SERPE ATOPADA NO CASTRO DE TROÑA, CONCELLO DE PONTEAREAS
A mítica serpe está unida ó folclore galego pois a moura (ser feminino misterioso de orixe descoñecida) aparécese en forma de serpe cunha flor na boca; a moura-serpe, representa o espírito dos mortos; encarna ó antepasado fundador da casa; a serpe é xenio protector das fontes de vida e de santidade.
Críase que as serpes non morrían de morte natural, senón que voaban, de vellas, ó río Xordán e despois ó mar. Neste voo podían bota-la sombra ás persoas e eran especialmente perigosas para os nenos. As moi grandes facían ruído cando se movían. Outras marchaban de pé asubiando e tombando o pan. A mordedura de serpe era moi velenosa —críase— e curábase aplicándolle o cu dun polo ou chegando antes á fonte máis próxima, a onde aquela adoitaba ir despois de morder.
Hai que desconfiar das serpes, a pesar de que purifican a natureza cando comen sapos ou insectos; tamén atraen os paxaros co alento e os matan.
Con carne de serpe facíanse remedios para a tose e outros problemas respiratorios.
Ó ver unha serpe había que matala, porque cando voaban ó Xordán dicían: “Maldito o que me viu e non me matou”. Para matar unha serpe había que facela sangrar. O lume ou a música defendían tamén da serpe A serpe era fecundante como a lúa, como as augas; por tal razón podería relacionarse co ciclo muller-lúa-augas. Son moi frecuentes na literatura popular galega as lendas sobre serpes.
O TEMPO E A MEDIACIÓN DA SERPE
A serpe vive dúas fases ben diferentes no seu ciclo anual. Está escondida de outubro a abril, preto dos pozos e das fontes salvaxes; está inmóbil, come terra e non é perigosa. A partir de maio déixase ver, aliméntase de animais e non ofrece perigo.
As serpes que voaban ó Xordán non estaban suxeitas ó tempo, como non o estaban as mulleres enfeitizadas, que tomaban ás veces a figura de serpe.
A serpe é a intermediaria entre este mundo e o outro, entre o mundo oculto e o visible. Ás veces as almas transfórmanse en serpes para peregrinar a algún santuario. A serpe garda os límites entre o mundo enfeitizado e o non enfeitizado.Vincula ó mundo antigo ou pagán co moderno ou cristián, o mundo animal co humano. Podía toma-la forma de persoa ou de animal, dun lobo ou dunha loba. Representa o tempo e a eternidade; neste mundo está suxeita ó tempo, pero é eterna no outro se non morre violentamente.
A serpe pasa do espacio húmido —primeira metade do ciclo— ó seco —segunda metade—, do espacio salvaxe ou non habitado ó espacio habitado. Vive nas minas e na superficie, no alto da montaña e no val.
A serpe é a manifestación do dobre aspecto da natureza, é a continuidade da mesma natureza.
Mónica Beatriz Suárez Groba
FONTES CONSULTADAS: “GALICIA 2001”, Etnografía espiritual, Xunta de Galicia.
OUTRO ARTIGO RELACIONADO CON CERPONZONS :
Cerponzóns, Anllóns: hidrónimos y serpientes En los libros de los augures romanos se conservaban en secreto los verdaderos nombres del río Tíber; uno de ellos, coluber (culebra), se debía evidentemente a su curso sinuoso, como el del cuerpo de una serpiente (Santiago Montero Herrero, El emperador y los ríos). La ofiolatría fue muy probablemente un culto hídrico al río bajo su forma serpentiforme. En Galicia el topónimo Cerponzóns (Pontevedra) remite a la forma “Serpentiones”, documentada en 1019. Asimismo en el Tumbo de Samos aparece un “rivulum Serpentina” documentado en 1074. En la base de datos de Toponimia de Galicia se recogen como hidrónimos derivados de la base *SERP-, “culebra, río sinuoso”: Rego das Serpes (Barreiros, Lugo), Río da Xerpe (Betanzos, Coruña), Fonte da Xerpe (Cambre, Coruña) y Val da Serpe (Manzaneda, Ourense). Pedrafita do Monte Curuto. (C) O Embigo do Becho: Espectacular achado en Cerponzóns. En mi opinión el serpentiforme grabado en el milenario menhir de Cerponzóns sería un emblema heráldico del nombre del río-serpiente del lugar, Serpentione, actual río Rons. Para ello sería necesario presumir, dada la antigüedad del grabado, anterior a la romanización de la Península, que la base hidronímica *SERP-, “culebra, río sinuoso”, era paleoeuropea, no exclusivamente latina. Moralejo Lasso había considerado que el nombre del río Anllóns (Bergantiños, Coruña) podía provenir de *angulones, aumentativo del latín angulum, “ángulo”, en referencia a los meandros del río: “de *ang(u)lones “rincones, meandros”, por alusión a los que forma en su curso bajo y desembocadura”. Perfilando algo más su idea diremos que su *angulones podría ser en realidad un derivado de anguis, “serpiente, culebra, río sinuoso”. Asimismo, Angrois (Santiago de Compostela, Coruña) podría compartir la misma etimología *angulones pero con otra solución que comprende g´l > gr, como en regula > regra, y caída de la nasal intervocálica (Angrões, 1396 – Corpus Xelmírez). ( https://www.blogger.com/profile/17060446685219592961 )
NOVO ARTIGO ENCONTRADO :
HISTORIA DE CERPONZONS
Ten a parroquia de Cerponzóns unha longa historia ás súas costas.
Historias de serpes, como da que se di procede o seu nome, do latín ‘serpo’, aparecendo a súa primeira mención nun documento do rei Afonso V, que a chamaba Serpentiones; pero tamén de antigas lendas, como a que dicía que polas súas terras andaba unha muller vestida de branco que preguntaba ás mozas do lugar se querían que as peitease, e logo de facerlles cocer un bolo de pan e meterllo na boca a unha serpe, esta dáballes un paquetiño que ó chegar á casa debían meter nunha arca, e ó día seguinte esa arca aparecía chea de ouro.
Pero tamén ten restos históricos, como o romano Miliario de Magencio agochado en forma de columna nunha finca da familia Osorio Galos, e que agora se atopa no Museo de Pontevedra. Esta familia é fundamental no devir da historia da parroquia. Os escudos que se atopan no interior e exterior da igrexa de San Vicente deixan constancia da súa importancia. Así, a liñaxe Osorio, descendente do Conde Gutiérrez Osorio, chegou a enlazar coa primeira nobreza española. As súas armas son dous lobos esfolados postos nun pau, e os Galos, procedentes de Betanzos, presentan na súa armadura tres galos con catro espadas de ‘gules’. Xa nos arquivos parroquiais figuran apelidos de sacerdotes dende 1514, entre os que se atopan Osorio, Galos, Montenegro, Sotomayor, Rega e Saavedra, que amosan a ligazón con diferentes ramas da fidalguía.
Nesa igrexa de San Vicente, referente histórico artístico da parroquia, atópanse restos que van dende o século XIII ata a parte principal do século XVIII, século do que tamén procede a imaxe de San Vicente que se venera no altar maior.
No seu amplo adro un fermoso cruceiro ou a casa reitoral construída na segunda metade do século XVIII son boa mostra do amplo patrimonio que nos ofrece
Cerponzóns.
28 de Setembro do 2014 ( Diario de Pontevedra)
Segundo o Catastro do Marqués da Ensenada, entre 1750 e 1754 na parroquia de Cerponzóns atopábanse a pleno rendemento 18 muíños de auga ao longo das canles dos regatos de O Castrado e Acibal , entre 1750 e 1754.
Un estudo efectuado pola asociación veciñal O Chedeiro revela que o Arquivo Eclesiástico conserva un escrito datado o 11 de novembro de 1960, redactado polo párroco Jesús García Gómez, cunha detallada descrición do estado das propiedades do clero, referíndose a un muíño da súa propiedade na Gándara.
Muíño de Arriba, de Abaixo, dá Ufa, dá Gándara, do Castrado, vos Pasales, O Caeiro, Muíño Lanuxe, Orzera, Bouza do Rey, Balea e Ponte Beán son os nomes dalgunhas das antigas estruturas nas que os veciños de Cerponzóns moían o gran.
Representantes da entidade veciñal O Chedeiro, do club de fútbol e da asociación cultural Chan do Monte de Cerponzóns sinalan que «ao longo dos regatos que cruzan a nosa parroquia aínda podemos contemplar os restos desta parte da nosa historia que, ocultos entre a maleza e o abandono, esperan a que alguén lles devolva o seu esplendor de outrora».
SERPENTIO
Antropónimo latino (Kajanto 1965: 359), derivado do apelativo serpens ‘serpe’, ou melhor do verbo serpo, serpere ‘arrastar, agatumar-se’. Um dos últimos imperadores romanos do ocidente foi Flavius Libius Severus Serpentius.
Semelha ter-se extinguido na península antes do século 10º, já que nom atopo nengumha pessoa com este nome nem na documentaçom medieval galego-portuguesa, nem na leonesa, nem na catalá. Toponímia: Do genitivo Serpentionis (declinaçom consonántica, Serpentio, Serpentionis) procede: Cerponzóns (freguesia em Pontevedra, Pontevedra) < Serpenciones (TA d. 61, 1019)
(villa) *Serpentionis ‘a propriedade de Serpentio’ > Serpenciones > *Serpenções (queda do n intervocálico) > *Serponçõõs (assimilaçom vocálica no hiato, e tamém do /e/ pretónico, provavelmente baixo o influxo da oclusiva labial /p/) > *Serponçóns (perda da nasalidade vocálica + regeneraçom de nasal na coda, propria do ocidente da Galiza) > Cerponçóns.
A atual grafia, com <c>, apenas é mostra da neutralizaçom no ocidente da Galiza das sibilantes medievais /ts/, /dz/, /s/, e/z/ num único fonema. Por outra banda, o facto do genitivo se ter formado pola desinência -onis, e nom pola medieval -oni, sugere que este topónimo é tardo-antigo máis que medieval, provavelmente de época propriamente sueva. Publicado 21st March 2013 por Cossue
TENDRÍA QUE VER Flavius Libius Severus Serpentius, CO NOME DA PARROQUIA ?
Natural de Lucania, fue nombrado emperador por Ricimero tras la destitución de Mayoriano, pero no fue reconocido por el Imperio de Oriente.
Libio Severo murió el 15 de agosto del 465; algunos historiadores creen que envenenado por Ricimero,pero la muerte por causas naturales también es posible. A su muerte se abrió un largo interregno de 16 meses que terminó en el 467 con la coronación de Antemio.
O NOME DA NOSA PARROQUIA APARECE NO TUMBO ” A ” , O CARTULARIO MÁIS ANTIGO DOS CÓDICES MEDIEVAIS .
Explicación de donde aparece o nome da nosa Parroquia no 30 de Marzo do 1019
Outros documentos fundamentais son subministrados polos TUMBOS DA CATEDRAL COMPOSTELÁ , sobre todo o A .
O TUMBO A é un códice diplomático confeccionado no século XII con 165 textos de doazóns de reis , confirmacións , promesas , etc. A colección destes diplomas é coincidente no tempo coa Historia Compostelá , confluíndo nalgúns escritos con esta na exaltación da igrexa de Santiago.
O “Tumbo A” é un dos cinco cartularios medievais que conserva a Catedral de Santiago de Compostela (Galicia, España), cuxa memoria documental comeza no século IX, estendéndose ata o século XVII. O “Tumbo A” é o cartulario máis antigo deste grupo de códices medievais.
É tamén coñecido como “Libro de los Privilegios de la Catedral de Santiago” ou “Album dos Reyes”. Iso explícase a que o códice articula a información escrita e iconográfica por reinados, que se inician coa efixie de cada monarca coa súa lenda correspondente.
O Tumbo «A» é o primeiro e máis antigo dos cinco libros que se conservan no arquivo da Catedral de Santiago de Compostela, e que conforman o códice onde se agruparon os documentos xurídicos nos que se recollía a transmisión de dereitos e bens ao famoso templo compostelán. Cada un dos cinco libros de pergamiño fai referencia a cada un dos doantes: o Tumbo «A» é o dos Reyes; o Tumbo «B», dos cónsules; o Tumbo «C», dos arcebispos e bispos; o Tumbo «D», dos pequenos poderes ou persoas do pobo, e o Tumbo «E»dos membros da familia eclesiástica compostelá.
Encargado polo primeiro Arcebispo de Santiago, Diego Gelmírez, a principios do século XII, este documento é considerado unha autentica xoia bibliográfica onde foron recolléndose os privilexios da Diocese de Compostela desde o século IX ao XVII, así como unha galería de miniaturas de raíñas e infantas de Castela e León. É tan valiosa a información que alberga sobre a configuración territorial e política da época e a localización de lugares relevantes, que foi empregado por moitos arqueólogos e historiadores para estudar todo o Occidente tardoantiguo e altomedieval.
No arquivo da catedral de Santiago atópanse documentos que manifestan o gran desenvolvemento que tivo o territorio principalmente desde o século IX ao XII, albergando nos seus interior documentos que falan do propio descubrimento da tumba do apóstolo. Por suposto, no arquivo tamén se atopan documentos posteriores, que non fixeron máis que aumentar a importancia do lugar como centro de documentación e investigación.
En calquera caso, a obra máis representativa de toda a colección non é outra que o Tumbo A ou “Libro de privilexios da Catedral de Santiago”. Este proxecto archivístico é un cartulario realizado polo tesoureiro Bernardo cara a 1127, en tempos do gran arcebispo Diego Gelmírez.
Mesmo, dentro deste Tumbo atópase o primeiro texto coñecido sobre o descubrimento da tumba do apóstolo Santiago na copia da orde de Alfonso II o Casto (791-842) de construír unha igrexa na súa honra.
De entre os documentos deste tumbo , en relación con CEDOFEITA , interésanos nunha ordenación cronolóxica un do 30 DE MARZO DE 1019 :
Afonso V , que preside unha exquisitio magna entre o prelado Vistruario e os seus vicarios , esclarecéis dereitos da igrexa compostelá sobre as súas terras e comisos.
OBISPO VISTRUARIO
Logró este Obispo una insigne confirmación de los Privilegios de su Iglesia por el Rey Don Alfonso V, con motivo de que los Ministros del Rey querían liquidar los títulos por donde la Cathedral poseía las tierras y exenciones de que gozaba.
A este fin pidieron al Obispo Vistruario, que mostrase los instrumentos fielmente y debajo de juramento.
El prelado exhibió las Escrituras desde Don Alfonso el Casto hasta Don Bermudo II, padre del Rey presente.
Examinaronse con rigor, y fueron dadas por buenas, confirmando el Rey los Privilegios, y añadió otras exenciones en favor de la Santa Iglesia del Apostol, cuyo cuerpo está allí sepultado, quedando con esto acrisoladas sus posesiones. El año fué el de 1019, como refiere Morales en el libro 9.cap.7.folio: 240.donde habla de este privilegio.
Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Vistruario (fl. 1016-1037) foi un bispo de Iria Flavia e Santiago de Compostela durante o século XI. O 29 de outubro de 1024 foille doada a illa Oneste, posiblemente o lugar no que se localizaban as Torres de Oeste, polo rei Afonso V o Nobre, coa finalidade de que servise para a defensa das “terras do apóstolo”[1]. Deostado na Historia Compostelá, por consideralo de “depravados costumes”, foi encarcerado polo Afonso V o Nobre, non se sabe se por rebelarse contra Vermudo III, pai de Afonso, ou contra o propio Afonso.[2] Morreu na prisión.[3]
http://www.wikiwand.com/gl/Vistruario
No contexto das disposicións que se refieren á administración dos ben se dereitos dos habitantes da sé de Iria , dísenos :
Ítem debitum Hiriensis sedis, quantum notatum est in scripturis et petomaciis et capitalibus per totam Gallaeciam , ecclesias diocesales , monasteria , canónicas , villas, homines, tam idoneos quam humiliores, sicut scriptum est in scripturis tesauri Beati Iacobi apostoli sic verum est, et alibi villas que sunt in giro Citofacta et sunt de ecclesiario , id sunt : Serpentiones , Godegildi , Anserizi , villa de Fonte , Sancta Maria de Elua , Sancta Maria deMaurenti . Istas ecclesias et villas cum suis hominibus de ecclesario. Et illa penna per se Citofacta fuit edificata per iussionem pontificis domni Sisnandi in ¡psius debitum desuper exaratum…
Referiendonos a Alfonso V atopamos un artigo relacionado con él e a súa visita a Galicia, trata sobre a súa esposa Elvira Menéndez, di así :
Elvira Menéndez. ?, f. s. x – León, 2.XII.1022. Reina de León, esposa de Alfonso V.
Era hija de Menendo González y de su mujer Tutadomna, condes galaicos, tutores del rey Alfonso V de León. Pocos datos se tienen de los primeros años de su vida. Debió contraer matrimonio con Alfonso el año 1013 y su primera hija, Sancha, nació el año 1014, ya que cuando esta última se iba a casar con el infante don García en el año 1029 contaba con quince años de edad. En el año 1017 nacería su segundo hijo Vermudo que heredaría el Trono de su padre cuando éste fue asesinado en Viseo en el año 1028.
En el año 1017 preside con Alfonso la reunión de la Asamblea Magna Palatina de la que iban a salir las Leyes Generales que regirían el reino leonés y el Fuero de la ciudad. Los años siguientes debió acompañar al Monarca, estableciendo el orden en el reino y asegurando el fiel cumplimiento del ordenamiento jurídico salido de aquella magna asamblea. Así se la encuentra en el año 1018 en Sahagún donde confirma al abad Egila y a los monjes de este monasterio las donaciones que habían hecho los reyes leoneses sus predecesores y que, a causa de la entrada de los musulmanes, se habían sustraído al servicio del monasterio. En el año 1019 se encuentran ambos monarcas en Galicia y dan a Cidi Donéliz la mitad de la villa de Bobadilla entre los ríos Miño y Barbantiño. El 30 de marzo de dicho año presiden Alfonso y Elvira la reunión entre el obispo compostelano Vistruario y los vicarios regios cuya finalidad era esclarecer los dominios de la iglesia de Santiago. Los canónigos más antiguos presentaron la relación de las concesiones de los monarcas predecesores de Alfonso y prestaron juramento de cuáles eran las mandaciones, tierras y castillos que pertenecían a la iglesia compostelana. En la confirmación aparece también el príncipe Vermudo que tenía entonces dos años y cuyo padrino había sido el obispo Vistruario….
LA GRAN HISTORIA DE LA PARROQUIA DE CERPONZONES.
AUTOR : Don MANUEL MIGUEZ REDONDO ( Cura párroco de Cerponzons )
De mans do noso señor cura párroco Don Manuel Miguez levaba así por título o primeiro artigo editado no número 1 da VOZ DO RONS no inverno do ano 1997 .
Despois de conseguir algúns números que me faltaban e grazas á colaboración dunha veciña da parroquia que mos prestou, podo levar a cabo a recompilación do traballo realizado por Don Manuel .
Empezo co primeiros tres artigos publicados nos anos 97/98
EL NOMBRE
Se menciona nuestra parroquia por primera vez en un documento del Rey Alfonso V , en este documento confirmando posesiones de la diócesis de Santiago , de fecha de 30 de Marzo del año 1019.
Se nombra de este modo :
” Serpentiones ” .
El documento utiliza sin duda el nombre oficial de la parroquia con su grafía latina , lo que indica una denominación antigua . Posiblemente ya no fuese esa la pronunciación popular del nombre.
En el año 1.438 el canónigo de Santiago Gonzalo Vazquez , escribe en gallego al ” Liber Tenencie de Horro ” y menciona la parroquia de este modo : St. Biçenço de Serpensoos .
A comienzos del siglo XVII ( año 1.607 ) el cardenal Jerónimo del Hoyo lo escribe con dos grafías ligeramente distintas : ” San Vicenço de Serpençons ” y ” San Vicenço de Cerpençons ” , que parecen recoger fielmente la pronunciación popular del nombre.
Los libros parroquiales actualmente en nuestro Archivo aportan datos desde los primeros años del siglo XVII y permiten seguir con detalle tanto la evolución de la grafía del nombre de la Parroquia como de su pronunciación.
Haremos una síntesis de las variaciones más importantes y duraderas .
La forma ” Serpensons ” es la más frecuente a lo largo del siglo XVII.
Desde comienzos del siglo XVIII se produce el cambio más importante en la evolución del nombre : se pierde de modo definitivo la ” e ” central , que es sustituida por la ” o ” , que ha perdurado hasta la actualidad, tanto en la escritura como en la pronunciación .
También comienza a cambiarse en ocasiones la ” s ” inicial por la ” c ” o la ” z ” .
El nombre aparecerá escrito de este modo : ” Cerpensons ” ó ” Zerpenzons ” .
Sin embargo , la pronunciación ” Serponsons ” debió mantenerse, salvo en el cambio vocátivo , en el que la nasal ” n ” debió arrastrar al paso de la ” e ” a la ” o ” , como hoy se conserva.
La evolución gráfica del ” seseo ” al ” ceceo ” se va a producir a lo largo del siglo XVIII y seguramente responde a cambios en la pronunciación popular. A mediados de este siglo aparece en algunas ocasiones el nombre ya totalmente castellanizado : ” Cerponzones ” , pero todavía no debía ser lo más usual puesto que hasta mediados del siglo XIX la grafía más frecuente es ” Cerponzóns ” , imponiéndose desde esa fecha la que ha llegado hasta nuestros días ” Cerponzones ” .
Con la reciente normalización lingüística del gallego la voz oficial es ” Cerponzóns ” . En mi opinión la denominación más correcta debiera ser la que se mantuvo hasta el siglo XVIII : ” Serponsóns “.
Sin embargo , es el uso lo que determina la pronunciación de un nombre y , una vez perdido el antiguo ” seseo ” , lo correcto parece utilizar el modo de decir actual .
( Me permitiría hacer una sugerencia muy particular : de las antiguas grafías como ” Serpenzoos ” ó ” Serpençoes ” se deduce que la última vocal del nombre es en realidad una ” o ” larga ,motor lo que la pronunciación gallega ” Cerponzóns ” no debe acentuarse de modo abrupto , sino suavizarse . La misma ” e ” que se utiliza en el nombre castellanizado no pasa de ser una intervocálica muy típica en la pronunciación habitual de los gallegos ).
SIGNIFICADO DEL NOMBRE
El origen es claramente latino . El verbo ” Serpo ” significa ” serpear , reptar ” . De ahí el nombre de ” Serpiente ” . Por tanto el nombre de la Parroquia está asociado de algún modo con el tema ” serpiente ” . Sería aventurado deducir una conclusión más concreta , si bien cabe hacer especulaciones en relación con este asunto y ciertos pueblos del Noroeste de España en la época preromana .
Conocemos el nombre de un grupo celta denominado ” Sefes ” , derivado luego en ” Serpes ” , pero no es seguro que el nombre existe al menos desde la época romana y que identifica a un territorio concreto y a sus pobladores , ” Los Serpentiones ” , distinguiéndolos de sus vecinos con esa denominación. Los Serpentiones eran por tanto el grupo humano que poblaban esta comarca y dieron su nombre a la misma. En el terreno de la hipótesis cabe pensar que podían proceder de un antepasado famoso : ” Sepentius ” , o quizá que la Serpiente era el animal totémico de este grupo ; sin excluir la posibilidad del citado pueblo celta de los ” Sepes ” .
La supervivencia del nombre a lo largo del tiempo , así como la persistencia de muchos nombres de lugar de origen latino , según veremos más adelante , indica la continuidad de la población desde la época romana , sin que las invasiones germánicas o el proceso de repoblación de la reconquista parezca haber alterado apenas la toponimia .
EL TERRITORIO
Con una extensión de 6.1 Km2 , estamos ante una Parroquia de tipo medio en la Galicia del litoral pontevedrés . El que en la actualidad pertenezca al municipio de Pontevedra no debe hacernos olvidar que forma parte de las últimas estribaciones de los montes de Moraña hacia el Río Lérez. Por este motivo perteneció antiguamente al condado y al arciprestazgo de Moraña.
Su orografía es relativamente accidentada , desde los 18 metros en San Caetano hasta los 406 metros del Outeiro Blanco , cota más elevada de la Parroquia . Este relieve accidentado favoreció en el pasado la dispersión y el aislamiento de los núcleos de población : hay en línea recta 5 Kms.desde los extremos más alejados ( Outeiro Blanco – Vigario ) y 3 Kms. entre los lugares más distanciados ( Hermida y Bravo ) .
La existencia de tres Ríos : Rons , Gándara y Rego da Costa , venía a dificultar aún más las comunicaciones . En su estado actual estos Rios inducen a error por su escaso caudal , pero eran bien distintos en el pasado. Con anterioridad a la existencia de la actual carretera de La Coruña ( construida a finales del Siglo XVIII ) , en los días más lluviosos del invierno el río Rons no podía vadearse ni a caballo .
El puente del Caeiro se construyó en el XVIII para facilitar la comunicación entre ambas zonas de la Parroquia en las crecidas del río Rons , pues hasta ese tiempo el único pase estable sobre el Rons era el puente de San Caetano.
Tampoco el Rego da Costa , en la actualidad casi insignificante, debía llevar tan poco caudal , pues en el siglo XIX se registra la defunción de un vecino ahogado en ese río. En cuanto al río de la Gándara su mismo nombre indica la existencia de una zona de aluvión que sin duda fue prolongación de las actuales Xunqueiras de Lérez y Alba . En su cauce existieron varios molinos , lo que supone un caudal superior al de hoy en día .
EL TERRITORIO
Siguiendo la configuración del terreno , la población y las vías de comunicación se establecieron principalmente sobre dos ejes Sur-Norte casi paralelos :
1.- siguiendo la vieja vía romana que bordeaba el lado Oeste de la parroquia por Pidre , S. Caetano , Leborei y Castrado , para seguir hacia La Portela y
2.- el llamado ” Viejo Camino de Pontevedra ” , que desde La Hermida , por Tilve y la Bouza , cruzaba Meán y Bravo para bifurcarse luego hacia Castelo y Casaldorado.
La existencia de estas antiguas comunicaciones siguiendo ejes Sur-Norte explica cómo un lugar como Vigario , tan próximo a la iglesia de Alba , pertenezca a Cerponzons y , por el contrario que Reiriz, más próximo a S. Vicente, sea de la parroquia de Alba. En el siglo XVIII se construyó la actual carretera de La Coruña siguiendo un trazado intermedio entre los dos antiguos caminos . Éste facilito nuevos asentamientos de población , pero sin alterar el esquema de una población dispersa sobre ejes Sur-Norte . Dado que una buena parte de las tierras corresponden al Monte ( Comunal y de Particulares ) es casi obligado que en el futuro se tienda a una mayor concentración de la población, incluso sin separación entre distintos lugares , como ya sucede , por ejemplo , entre Pidre y Meán.
La actual división territorial por lugares muestra la misma tendencia a la simplificación, de manera que se incluyen bajo una denominación común lugares que en el pasado tuvieron entidad propia , así , por ejemplo , hoy se incluyen como formando parte de Tilve lugares como Rons y Toral , que en otro tiempo se nombraban como distintos de Tilve.
En otro lugar se dará una relación de los antiguos lugares de la Parroquia, también de los que estuvieron habitados en el pasado, como Cham do Monte , por ejemplo, y hoy están deshabitados. A efectos administrativos los siguientes : BOUZA , BRAVO , CONCHIDO , COSTA , CASTRADO , HERMIDA , LIBOREI , MEAN , PIDRE , SAN CAYETANO , TILVE , BALEA y VIGARIO.
A efectos civiles son por tanto 13 los lugares de la Parroquia. La Iglesia no tiene inconveniente en aceptar estas divisiones administrativas, aunque en algunos casos no se ajusten del todo a las tradicionales.
Hay , sin embargo , en la Parroquia una grave omisión que debiera corregirse porque afecta a la integridad del territorio parroquial . Sucede con el lugar de La Cañota que a efectos civiles está incluido en el lugar de Sabaris , de la parroquia de Campaño.
El error viene de años atrás y no ha sido corregido , a pesar de mis advertencias a leas autoridades civiles . El asunto puede parecer de poca importancia, pero no deja de tener consecuencias prácticas, así , por ejemplo , los habitantes del lugar de La Cañota no pueden pertenecer legalmente a la Comunidad de Montes de San Vicente y está a su vez no puede realizar , si se sigue estrictamente la ley civil, obras comunitarias en dicho lugar.
Hay otro error , esta vez favorable a San Vicente , que es incluir todo el lugar de Castrado en el territorio de San Vicente, dentro de dicho lugar hay una casa perteneciente a Alba.
LOS LÍMITES
Debo advertir que a la hora de señalar los límites de la Parroquia no voy a coincidir exactamente con los señalados civilmente. Ya he indicado antes algunos casos concretos. Además hay constancia de que algunos de delimitación han sido movidos o incluso destruidos . Por ello estos datos pueden y deben ser sometidos a revisión . Sería una buena labor de las Asociaciones Parroquiales ( Junta de Montes , Asamblea de Vecinos , Asociación Cultural ,…) hacer un trabajo de campo , recorriendo el perímetro parroquial y anotando la exacta ubicación de todos los marcos y señales, tanto de los que se conservan como de los que se han perdido o removido.
Pienso que debiera fijarse por escrito un convenio con las Juntas de Montes de las parroquias lindantes con respecto a los límites parroquiales. Sin duda esto sería un buen modo de evitar futuros conflictos como vemos sucede en otras parroquias.
Según esto , podemos señalar estos límites :
ESTE : Desde la caseta del Outeiro Blanco , se sigue la línea del cortafuegos ( que , al decir de la gente de Berducido , pertenece completamente a la parroquia) hasta llegar a una piedra con una cruz grabada en el Outeiro dos Cans ; desde aquí sigue otra piedra grabada en el cercano Outeiro dos Cestos . No está claro si Lérez se extiende hasta estos dos Outeiros o si es de Berducidoel terreno lindante. En cualquier caso esto no afecta al territorio de San Vicente. La línea sigue hasta los restos de un crucero situado en la carretera del Castelo a Berducido. Tampoco en este punto están de acuerdo los vecinos de Lérez y Berducido, pero el tema no afecta o en muy poco a los límites de San Vicente.
SUR : Desde los restos del crucero antes indicado sigue una línea imaginaria hasta una piedra grabada con una cruz en el monte del Bravo ; continúa hasta un pequeño marco situado en el lugar de Casaldorado y concluye la división con Lérez en una piedra situada en el interior de una mina de agua en el Vigario , en la pista que desde el Km.116 de la carretera Coruña- Pontevedra lleva al lugar de Casaldorado.
A partir de este punto el límite sur es la parroquia de Alba. Desde la piedra indicada sigue una línea imaginaria hasta un marco colocado al borde del Km. 115,5 de la carretera general , ya en el lugar de Pidre. El marco fue desplazado unos metros en el 1.991 al producirse el ensanche de la carretera.
Tiene inscritas las letras ” Z ” y ” A ” = Zenponzones y Alba . Otra línea imaginaria nos conduce a una piedra cuadrangular colocada cerca de un camino que conduce a la carretera general, en el lugar de Pidre. También tiene las letras ” Z ” y ” A ” . La línea divisoria se dirige a continuación hasta San Cayetano hasta un marco colocado en un cruce de caminos , con las letras ” Z , A y C ” ( se añade Campaño) y desde aquí hasta otro marco hoy desaparecido cerca de la carretera Pontevedra- Villagarcia. Prosigue hasta el lugar llamado LA UFA , donde se encuentra otro marco , actualmente algo desplazado de su sitio inicial , con las letras ” Z , A y C ” grabados.
OESTE : Desde LA UFA sigue hasta otro marco , hoy desaparecido según parece , colocado en el muro de cierre de la empresa ” Vazpe ” ; cruza luego la casa de la familia Abelleira ( la vivienda pertenece a San Vicente ) y continúa hasta el puente del río de la Gándara , que hace división con la parroquia de Alba. En el lugar del Castrado se encuentra otro marco de gran tamaño con las letras ” Z y A ” .
Desde aquí la línea va hasta el marco llamado del Porrelo , también grabado con letras , que separa los lugares de Reiriz y Conchido. La línea divisoria con Alba concluye en la Hermida , hasta una caseta existente a la altura del Km. 112,7 de la carretera a la Coruña , en la hondonada oeste de dicha carretera.
NORTE : Forma parte del límite municipal con el ayuntamiento de Barro . En su mayor extensión sigue el regato de Pozo Negro hasta un marco colocado en la carretera PO-224 , cerca del antiguo vertedero municipal. Tiene las letras ” P y B ” = Pontevedra y Barro . Desde aquí, formando un ángulo muy agudo , la división la establece el regato antes citado y una línea imaginaria hasta la caseta del Outeiro Blanco , en donde se unen las parroquias de S. Vicente y Berducido con el ayuntamiento de Barro.
LOS LÍMITES
Insistimos en señalar la conveniencia de hacer un trabajo de campo más preciso que lleve a más exactitud en la delimitación del territorio parroquial. Son varios los marcos que han sido movidos o han desaparecido. Por otra parte son frecuentes las líneas imaginarias que no siguen accidentes naturales del terreno y por tanto pueden dar lugar a futuros conflictos. En algunos casos la ubicación de la línea divisora sólo consta por la memoria de los mayores y quizá ya no sea conocida por los más jóvenes . Es significativo que en el siglo XVIII e incluso a comienzos del XIX las parroquias de Cerponzones, Alba y Campaño tuviesen varios pleitos por sus límites territoriales. La zona más conflictiva fue la que iba desde el Castrado hasta Pidre . Sin duda alguna , todos los marcos grabados con la ” Z ” deben ser de mediados d l siglo XVIII , en que a veces la Parroquia se denomina de esta forma : ” Zerponzóns “.
Se da la curiosa circunstancia de que alguno de estos pleitos estuvo motivado por una mal entendida defensa del honor de las parroquias ; así sucedió, por ejemplo , en el siglo XVIII entre Cerponzones y Alba. Ocurre que San Vicente parte el territorio de Alba en dos zonas separadas , de modo que no es posible ir desde la Devesa o Reiriz hasta la Iglesia de Alba sin cruzar terrenos pertenecientes a San Vicente. Cuando se producían fallecimientos en la Devesa y Reiriz y los cadáveres eran conducidos al cementerio de Alba , se exigía que su Cruz Parroquial no se llevase alzada al cruzar el territorio de Cerponzones. Así quedaba clara la propiedad del territorio y se dejaba constancia de que la comunicación entre las dos zonas de Alba era una concesión y no un derecho territorial .
Como ejemplo de uno de estos pleitos del pasado voy a transcribir literalmente lo sustancial de un documento del Archivo Parroquial del año 1820 en que se indican los lindes sobre todo de la zona Oeste : ” Desde Fuente Loureiro al Marco de Paradela , de éste al llamado de Pidre , de aquí al pozo de los herederos de Juan de Castro , de éste al Marco de Curujeira , del que sigue a la puente de San Cayetano con sus dos cruces , pasa al Pontillón y correría arriba hasta el Marco o Piedra Preceda , de donde corre al de Castrado , de éste a la Fuente Cunchido , coge por la Fuente do Porrelo , de ésta a la Piedra Borquenta , a la Morosa da Mouta y Fuente Quijada , donde se concluye el confín de las dos parroquias “.
Se señala además que faltan los marcos de Pidre y de Castrado y que deben volver a colocarse.
Hemos dado la versión del párroco de Alba . Sería interminable aportar datos sobre todos los pleitos habidos entre las parroquias de San Vicente , Alba y Campañó por sus respectivos límites .Basta decir que el primer documento existente en nuestro Archivo Parroquial por un pleito de este tipo es d l año 1547 y de él se deduce que el litigio ya era antiguo.
Sería interesante reconstruir los nombres que se citan en este documento y verificar si todavía se conserva de algún modo la memoria de los que hoy son menos conocidos.
EL SANTO PATRONO
Desconocemos el comienzo de la existencia de la Parroquia. Hemos mencionado anteriormente que el primer testimonio es del año 1019 , pero se la menciona como algo ya conocido. El mismo nombre latino , conservado a lo largo de los siglos, indica un poblamiento continuado y sin rupturas . Poco más puede decirse con certeza , sin embargo , el santo al que está dedicada la parroquia nos permite suponer ser la actual. En efecto , el culto a san Vicente se extendió ya en la época romana y alcanzó toda su amplitud en los periodos Suevo y Visigodo, prosiguiendo durante la primera etapa de reconquista , para decaer luego paulatinamente. La persistencia de la toponimia latina en la gran mayoría de los lugares sugiere asimismo la escasa importancia que debió tener el movimiento repoblador una vez concluida la amenaza de la inversión musulmana , que en estas tierras apenas se hizo sentir. En este supuesto no será aventurado suponer la existencia de una comunidad cristiana con u lugar de culto , ya en la época Suevovisigoda , si no es que debamos remontarnos a la romana.
FINALIZAMOS ESTOS ARTIGOS DE DON MANUEL CO PUBLICADO NA PRIMAVEIRA DO ANO 1999
LOS LÍMITES
Todavía en nuestra época hay litigios entre algunas comunidades de montes y hasta entre municipios por la delimitación del territorio. Es de lamentar que en muchos casos sea la misma Administración Pública la que no sólo resuelva estos conflictos, sino que incluso los agrave.
En el caso de nuestra parroquia hay dos errores graves : la inclusión del lugar de La Cañota en la parroquia de Campañó y lugar de Sabaris y el mapa de las parroquias del ayuntamiento de Pontevedra , en el que la parroquia de Alba se interpone entre San Vicente y Campañó cuando en realidad estas dos parroquias lindan entre sí en La Cañota y La Ufa , de tal manera que Alba queda cortada en dos mitades. Es u. Hecho curioso el que el párroco de Alba no pudiese acceder a La Devesa o a Reiriz sin atravesar territorio de San Vicente.
Entre estos motivos resaltaba humillante la mentalidad de otras épocas que en los entierros desde Reiriz y La Devesa hasta la Iglesia de Alba , la Cruz Parroquial de Alba tuviese que bajarse a una posición horizontal al llegar al territorio de San Vicente. Estas cuestiones de protocolo hoy nos resultan extrañas , aunque siguen produciéndose en otros temas.
Por si alguien puede identificarlos voy a dar los nombres de algunos marcos y lugares de los límites entre Alba y Cerponzones :
Fuente de Loureiro , Marco de Paradela , Marco de Pidre , Pozo de los Herederos de Juan Castro , Marco de Curujeira , Puente de San Cayetano , Partillón , Piedra Preceda , Fuente de Cerbo , Marco de Sevela , Fuente Cunchido , Fuente do Porrelo , Piedra Borraaquenta , Morosa da Monta , Fuente Quijada , Marco de Cendela , Monte Siqueiros.
SOBRE LOS LUGARES HABITADOS DE LA PARROQUIA
En el pasado los Libros Parroquiales acostumbraban a nombrar más nombres que en la actualidad . Hoy se tiende a englobar los pequeños lugares bajo denominaciones más amplias.
Es posible que con el tiempo muchos de estos nombres se olviden y desaparezcan de la memoria del pueblo . Se puede hacer el experimento siguiente : que los lectores traten de recordar cuantos de estos nombres conocen y su situación actual . Debo advertir que aunque algunos de estos lugares están hoy despoblados, todos se mencionan en los Libros Parroquiales como habitados . Son en total 37.
Este texto sobre a familia Magdalena foi extraído da publicación : A represión franquista en Lérez , unha parroquia adiantada ao seu tempo.
A REPRESIÓN FRANQUISTA EN LÉREZ
A FAMILIA MAGDALENA
O exilio arxentino foi tamén o destino elixido por varios membros da familia Magdalena para fuxir do terror franquista que lle custara a vida a Juan Magdalena García ( foto n 11 ), destacado dirixente de Federacion Comarcal Agraria . Juan foi asasinado o 10 de setembro de 1936 e deixou viúva e descendencia. Tivera a Dolores , Juan e Canducho coa súa muller Dolores Castro Ruibal , quen ademais achegaba ao matrimonio tres criaturas : Manoliño , xa falecido no momento do asasinato de Juan , Rosa , que o igual que seu irmán maior sufría unha discapacidade psíquica, e Lola.
A memoria do pobo gardou a especial saña empregada no crime. Que fora arrastrado con cabalos , que o seu cadáver presentaba cortes nos brazos e resina de pino nas mans , como se intentara suxeitarse ás árbores. Que lle cortaran os xenitais e metéranllos na boca e que estaba tan desfigurado que o recoñoceron polas botas .
Dixénralle que fuxira pero sabía que non fixera mal ningún e como tantos outros confiou en que ninguén llo faría a el :
” Os meus pais contaban que cando lle decían de fuxir , o meu avó dicía :
-E por qué vou marchar se teño fillos e eu non fixen nada a ninguén ? Non teño porqué marchar….”
Juan Alvite , neto de Juan Magdalena
Si fuxiron da barbarie os seus irmáns , Severino e Ángel Magdalena García acompañados polo home da súa irmá Mercedes , Constante Estévez Casalderrey , Mercedes Magdalena García reuniríase con eles ao ano seguinte, acompañada das dúas fillas e fillo que tivera con Constante . En Lérez quedou outra irmá , Josefina Magdalena García ( foto n 13 ) De alcume As Recachas , ambas rexentaban senllas tabernas que sufriron as requisas dos golpistas , segundo explica o mestre e dirixente da agrupación cultural Cedofeita , Xaime Iglesias :
” Josefina tiña a taberna no barrio de Casaldorado e facíanlle requisas. Viña o camión do exército e collíanlle cousas , como tamén lle teñen requisado a Mercedes no Castelo antes de marchar ”
Xaime Iglesias , mestre e directivo de Cedofeita.
Nun artigo que Xaime Iglesias e Isidoro González Paz publicaron na revista que edita a propia Cedofeita seguindo a estela ilustrada da parroquia na II República , a veciña de Lérez Carmen Blanco Rodríguez, Carme a Perucha , explicaba como o seu curmán axudou a Mercedes a eludir a extorsión franquista :
” Non coñezo a ninguén que axudase aos fuxidos pero meu primo Pepe , cando viu pasar o camión que lle ía requisar a taberna de Mercedes a Recacha, atallou polo medio das fincas e escondeu no medio do millo toda a mercancía que puido ”
Carme Blanco , a Perucha para Cedofeita.
Nese mesmo artigo , Carme conta que ao seu pai , Joaquín Blanco Roque , déronlle unha tunda para que delatase aos fuxidos que se agachaban polo monte. Ademais , os falanxistas ofrecéronlle ao seu irmán Manolo , que era un cativo , ata un peso por calquera pista sobre o seu paradójico.
Da vida no exilio dos Magdalena temos datos grazas ás entrevistas realizadas polo propio Xaime Iglesias e pola historiadora Bárbara Ortuño á filla de Mercedes , Mercedes Estévez Magdalena. Por ela sabemos que o seu pai e os seus tíos fuxiron por Portugal o mesmo día que mataron a Juan e foron recibidos en Bos Aires por outro irmán Magdalena García, Alfredo , que emigrara alá con trece anos. Coa súa axuda mercaron un bar e puxénrose a traballar , reagrupándose as familias en 1937. Co tempo , os seus pais puxeron un negocio propio , un ” almacen ” como se chama alá ás tabernas con tenda de alimentación similares á que Mercedes herdara dos seus pais e pechara tras a irrupción fascistas na súa vida.
” A miña nai traballaba moito , no negocio , na casa , cos fillos(…) ela ocupábase de todo , o meu pai tamén pero…pero ela tiña máis traballo, mamá ocupábase dos fillos , da roupa , de pasar o ferro, de todo ! Pero era moi forte , era moi traballadora a miña nai , tiña moita enerxía para traballar , para loitar “.
Mercedes Estévez Magdalena a Bárbara Ortuño.
Epistolario (IV): Cartas a Gómez Corbacho. Antonio Villaverde Hermida era un chofer veciño de Cerponzóns (Pontevedra) detido en agosto de 1936. Acusábano de conducir un camión con xente armada dende Bueu a Pontevedra; dito camión fora detido e obrigado a dar a volta por tropas do Polígono Janer de Marín. A policía considérao partícipe de actividades revolucionarias e cualifícao de comunista, aporta como proba da súa militancia a correspondencia que mantivera con Juan Manuel Gómez Corbacho. A Guardia Civil de Bueu informou que desempeñaba o posto de vogal de propaganda das Juventudes Socialistas e que era moi coñecido polas súas ideas extremistas. Juan Manuel Gómez Corbacho estaba fuxido naquelas datas e acabaría asasinado en Salcedo. Antonio Villaverde foi fusilado, tras un consello de guerra, o 28 de novembro de 1936 no quilómetro un da carreteira de Campañó (A Caeira).
Neste “Epistolario” damos a coñecer o contido das dúas cartas. Respectamos a redacción e ortografía orixinais.
Estimado camarada en mi poder tu carta del 16 del corriente veo que estas vien yo de momento vien.
Camarada tengo que decirte que el dia 14 del corriente hubo en Pontevedra un mitin de afirmación republicana en el que ablaron republicanos, socialistas, comunistas y galeguistas todos ablaron vien pero el delegado del P.C. estubo formidable cuando ablaba nuestro delegado o sea ablaba el P.C. el delegado del governador hubo de llamarle al orden alguna vez pero el publico puesto en pie y con el puño en el alto gritaba energicamente, entonces el delegado del governador quiso suspender el acto, pero no lo suspendió porque el publico protestó y Tafal le echó las manos entoces seguio ablando nuestro camarada pero tubo que limitar su discurso.
Despues del acto se celebró una impresionante manifestacion que desde el teatro fueron acia el govierno civil, en donde prorrumpieron con vivas a Rusia y a Asturias; así que ya ves la emocion que abia ese dia en Pontevedra y asi fue en todo.
Respecto a lo que me dices del P.C. si tiene mucho progreso pues mira desde Octubre se arreforzado bastante mas; aunque digan lo contrario nuestro P.C. se ba reforzando bastante, no te puedo ser más amplio en esto. […] Un saludo a tu manera para todos los camaradas que te acompañan en esa infernal prisión. Salud.
Camarada me diras si te entregan las conservas que te mande o que acen con ellas […]
A referencia ao acto de afirmación republicana permite datar a carta no mes de abril de 1935; tivo lugar o día 14 dese mes, no teatro Coliseum e patrocinado polas organizacións obreiras e agrarias e os partidos de esquerda. As dúas peticións máis destacadas foron a amnistía xeral e o restablecemento das garantías constitucionais. Do texto da carta tamén se desprende claramente a certeza da militancia comunista de Antonio e Corbacho.
A continuación ofrecemos outra carta de data posterior:
Estimado camarada: Salud. Recibi tu ultima carta y veo que aun te sientes mal pues lo siento de corazon, yo lo que te pido es que procures estar tranquilo pues a hora es el mopmento que ay que tener mas fuerza. […] Y siento no poder desde aquí constituirme en un Doctor y mandarte un medicamento para que tu no sufrieras nada; por lo menos mientras estuvieses a hi.
Me perdonarás por no averte escrito antes pues como se aproxima el dia de las elecciones me fue imposible acerlo antes; por eso no lo heché en holbido.
Camarada estamos trabajando mucho para la propaganda electoral, y además tenemos el triunfo seguro, nadie podrá detener el Blóque Punpular anti fazcista ho mejor dicho el Bloque Obrero. […]
Hoy estuve con tu compañera y con las niñas y estan bastante vien eso constituye una gran alegría para mi y para todos nosotros. Me dices en tu carta las molestias que nos causa atender con todo respecto a tu compañera y alas niñas, pues e de decirte por mi parte que no hay molestias posibles en cuanto atender a un acto humanitario y a de más es un dever de todo buen compañero en defender y ayudar con todas sus fuerzas a una familia de un hombre que caído en las manos de …autoritario de un poder que no es digno de …por defender un hideal. Por buscar una Sociedad mas sana. […]
Interesante a referencia á compañeira de Corbacho, Elvira Lodeiro (fusilada en decembro do 36) e ás dúas fillas, atendidas pola solidariedade de Antonio e resto de camaradas; felizmente e dentro do traballo do proxecto A Memoria das Mulleres, a compañeira Montse Fajardo púxolle imaxe e biografía á nai e ás fillas.
Publicado por Xosé Álvarez Castro en 19:37
REFERENCIA AO CONSELLO DE GUERRA E SENTENCIA:
17 NOVIEMBRE 1936. EL PROGRESO.
CONSEJO DE GUERRA.
Hoy se celebrarán en esta capital los siguientes Consejos de guerra sumarísimos:
A las diez, contra el paisano Antonio Peleteiro Suárez.
A las doce, contra Antonio Villaverde Hermida.
A las cuatro de la tarde; contra Manuel Puente Iglesias y otros.
En el primero actuará de defensor el capitán de Infantería don Ricardo Martínez y Martínez, en el segundo, el capitán de Artillería don Rafael Reyes, y en el tercero, el comandante de Infantería don Eladio Becerril y el capitán de Artillería don Luis Gómez Pontijas.
28 NOVIEMBRE 1936. EL PROGRESO.
CUMPLIMIENTO DE SENTENCIA.
Esta mañana ha sido fusilado en la carretera de Campañó, Antonio Villaverde Hermida, chófer de profesión y natural de la inmediata parroquia de San Vicente de Cerponzones.
En uno de los Consejos de Guerra últimamente celebrados, se le condenara a muerte por haber tomado activa parte en los sucesos de julio.
El reo rehusó los auxilios espirituales.
Pontevedra nos anos do medo: A morte de Alberto Martínez.
A morte de Alberto Martínez.
Nas eleccións do 12 de febreiro de 1931 presentárase como candidato monárquico polo distrito de Mourente aínda que cando tomou posesión fíxoo como agrario; ao longo do período republicano parece que foi evolucionando ata as filas do centrismo de Portela Valladares. Avogado, funcionario, secretario da Beneficiencia Provincial, casado coa mestra Vicenta Hevia Marinas, irmá do alcalde, nas ditaduras de Primo de Rivera e Franco, Remigio Hevia. Nos días posteriores ao golpe aparece como doador nunha das colectas patrióticas.
A súa desaparición, nos primeiros días de setembro do 36, conmocionou á sociedade pontevedresa, tanto pola personalidade do desaparecido como polos rumores sobre as circunstancias nas que se producira. As dilixencias xudiciais abertas, anos despois, polo xulgado militar da praza de Vigo, sobre esta morte son unha fonte de información moi importante acerca do mecanismo empregado nos “paseos” e tamén sobre quen os decidía e executaba.
Todo empeza cando o 12 de xullo de 1939, o seu irmán Félix, militante destacado de Acción Popular en Pontevedra, garda cívico nos primeiros momentos, “persona de intachable conducta moral, pública y privada; de filiación derechista, afecto a la Causa Nacional” e que desempeñaba o cargo de delegado da Caja Regional Gallega de Previsión Social y Subsidios familiares, presenta unha denuncia ante o gobernador civil. Nesta denuncia, moi emotiva, dá conta dos rumores estendidos pola cidade sobre a desaparición do seu irmán e apunta a determinadas persoas como indutoras do crime.
Se resistió en los primeros momentos a salir de casa, teniendo en cuenta lo avanzado de la hora, pues pasaba de las once de la noche, pero al darse cuenta que en el grupo que lo requería se encontraba la Guardia Civil, que era para él, como lo es para todos los españoles honrados, el máximo prestigio de seguridad personal, abandonó su domicilio para acompañarlos. […] Y desde aquella noche de desgracia para mi y para los suyos, no volví a saber más de mi hermano.-Puse mi empeño en saber su paradero, y lo supe cuando personado en la Comandancia de la Guardia Civil, el Sr. Velarde y Velarde, Jefe de esta Comandancia, me manifestó que “no buscase a mi hermano, pués tal vez no dejase rastro”.- Pero se equivocó el Sr. Velarde.- Los ayes y gemidos de los que atados y sin estar totalmente muertos fueron arrojados al mar, entre los que se encontraba mi pobre hermano fueron los encargados de decir cual había sido su triste suerte.- Las playas de Bueu y sus vecinos con una minuciosa investigación pudieran acaso patentizar esta dolorosa manifestación.- Y ni siquiera se le permitió el cumplir como todo cristiano ansía, cuando la muerte le llama al mundo de la verdad.- Ni un confesor para absolverle sus faltas cometidas con Dios.- Y despueś de esta tragedia marchan voluntarios dos de sus hijos a luchar por Dios y su Patria.
Un deses fillos, Alberto Martínez Hevia morreu na fronte de combate.
Nun escrito datado o 27-9-39, o xeneral xefe da rexión militar ordena ao xuíz militar da praza de Vigo que instrúa unha “breve información” para esclarecer o feito denunciado.
Meses máis tarde, Félix Martínez ratifícase na denuncia e amplía datos sobre quen podería ter máis información: o cívico Manuel Mirón, Avelino Fraga e o tenente coronel Velarde entre outros.
O xuíz instrutor toma declaración a diversas persoas e damos conta das máis significativas: Manuel Mirón “O Cheira”, ferreiro, garda cívico domiciliado en Mourente, nunha primeira declaración manifesta descoñecer o asunto, agás o feito da desaparición. Un mes despois, o 24 de novembro de 1939, logo de recibir garantías de protección polo xuíz, xa que tiña medo que o matasen, rectifica e manifesta que atopándose no cuartel da Guardia Civil, foi requirido polo daquela comandante Velarde, que estaba acompañado polo gobernador civil tte coronel Ricardo Macarrón e o ex-deputado Víctor Lis, quedando fóra do despacho outros destacados cívicos.
Que el comandante Velarde le dijo “oye Mirón hay que ir a buscar con una pareja a Alberto Martínez y de este que no quede ni rastro porque sinó ya sabes lo que te pasa, te fusilo. […] Que cuando el dicente salía con la camioneta acompañado de dos guardias Civiles y Cívicos, D. Víctor Lis Quibén acercándose al dicente le dijo “ya has oído lo que ha dicho el comandante, que no quede rastro de Alberto Martínez y ten mucho cuidado con lo que dices y que nadie se entere de esto”. Que el coche-camión llegó por Marín a Bueu y que allí se presentaron en el cuartel de la Guardia Civil, incorporándose otros guardias y conduciendo a los detenidos a un monte, donde fueron fusilados, y después de haberlos ejecutado se volvieron a cargar la camioneta los cadáveres, siendo arrojados al mar muy retirados de la playa.
Preguntado polos motivos do asasinato afirma que Martínez Tiscar era un home coñecidísimo e que politicamente era acomodaticio, que derivara da monarquía ao socialismo pasando pola masonería da que debía ter secretos, toda vez que
fué protegido del General de Artillería Sr. Iglesias, que era Masón al decir de las gentes y que debía saber que el Sr. Macarrón lo era también, según se decía y esto unido a que debía de tener conocimiento de muchas cosas serias relacionadas con los Masones estimando el dicente que esto, unido a rivalidades políticas fué determinante de la desaparición de Alberto Martínez.
Preguntado se sabe que Víctor Lis cometera algunha outra clase de abuso de autoridade, di que o ignora, pero que as visitas frecuentes ao cuartel “las estima como determinantes de las determinaciones de los Sres. Macarrón y Velarde”.
A gravidade das acusacións e a importancia dos acusados, seguramente, influíron na decisión que toma o xuíz militar de oficiar á comandancia da Guardia Civil para que “protega (sic) y tenga bajo custodia de dependientes de su autoridad al testigo Manuel Mirón Vázquez, por si fuera objeto de algún atentado personal”.
O tenente coronel Velarde, nestes momentos xa estaba destinado en Tenerife, lembra a Martínez como “muñidor” de eleccións, pero non lembra os feitos polos que lle preguntan debido a que naqueles dias se efectuaran multitude detencións.
O capitań de complemento de sanidade Víctor Lis declara que “es voz popular y que está en la conciencia de todos” que fora detido por unha parella de gardas civís, xunto con outros individuos e que desapareceran sen ter novas deles. Non lembra a reunión citada por Mirón. Sobre Alberto Martínez, acúsao de irregularidades económicas na súa xestión, de manobrar nas eleccións para dar o trunfo á Fronte Popular e tamén de masón ao igual que se dicía de Macarrón, por último afirma que era de rumor público que estaba en intelixencia con Magdalena [Juan, dirixente agrario, paseado o 10-9-36)], de Cerponzóns, para facer voar unha ponte na carreteira de Santiago.
Manuel Bernal, capitán da Guardia Civil, logo de reiterar o carácter flutuante de Martínez Tiscar en asuntos políticos, afirma dunha manera rotunda y categórica que el triunfo de las izquierdas en esta provincia, se debe única y exclusivamente, a los manejos y falsedades cometidos por Alberto Martínez.
A comisaría remite un informe sobre Víctor Lis (15-1-1940) no que aparece un moi interesante parágrafo sobre as responsabilidades de Lis en relación coa actuación dos “cívicos”:
En la intervención y detención de personas como asimismo en la desaparición de alguna de ellas, no consta en esta Comisaría sea el Sr. Lis responsable de las extralimitaciones que hayan podido cometer los Guardias Cívicos de esta Capital, ya que esta fuerza estaba controlada por la Guardia Civil, cuya jefatura ostentaba por aquel entonces el Sr. Velarde comandante de dicho Instituto.
No informe emitido polo xuíz instrutor atopamos un significativo parágrafo no que se recoñece a existencia de actuacións reprobables nos primeiros momentos tras o golpe:
en sus albores la guerra, desatadas las pasiones y la necesidad de deslindar los campos, manteniendo segura la acción del Ejército, a no dudar se llegó al desafuero, que ahora, en los momentos actuales, victoriosas las banderas, hace salir los hechos de los límites de la figura que pudiéramos llamar racional, pero que, en aquellos momentos constituyó un medio de salir adelante, aún cuando el procedimiento haya sido poco edificante.
Recoñece a imposibilidade de aclarar máis os feitos, dada a pasividade e silencio dos que puidera ter intervido, e cualifica a actuación de escabrosa.
Das distintas declaracións podemos deducir o sucedido: un grupo de cívicos e unha parella de gardas civís achéganse a casa de Alberto Martínez en Covelo (Poio), aseguran ter ordes de levalo diante do gobernador; a muller pide a un dos gardas cívicos que se identifique e este contéstalle que se chama “Perico de los Palotes”; con receo, pero confiando en que un garda civil lles manifestou que xuraba polo seu honor que non lle pasaría nada, no seu coche e acompañado pola súa muller e fillos diríxense a Pontevedra e, ao chegar á ponte da Barca, lévano detido non permitindo que o acompañe a súa dona. En compañía doutros detidos foi conducido cara Bueu, nun descampado son fusilados e embarcados nunha lancha para ser fondeados no mar; tempo despois aparece o cadáver nunha praia de Beluso (Bueu). Os participantes no “paseo” foron unha parella de gardas civís e un coñecido grupo de cívicos e falanxistas habituais neste tipo de sucesos: Mirón, José Estévez “O Raña”, Avelino Fraga “O Chalán” e falanxistas de Lalín e Vilaboa, entre outros.
Nun escrito datado a dez de xullo de 1940, o instrutor, logo de recoñecer que , sen xénero de dúbida, a desaparición obedeceu a “medio violento y a virtud de órdenes emanadas del Cuartel de la Guardia Civil”, afirma que
tenidas en cuenta que las declaraciones prestadas por los supuestos inculpados responden a una negativa pertinaz en la que habilmente diluyen la responsabilidad que pudiera alcanzarles, el Juez Informante, aún estimados los hechos acusatorios no se siente en plena conciencia con elementos de juicio suficientes a definir tales responsabilidades.
En consecuencia eleva o caso á superioridade. O auditor, logo de examinados os informes, emite un ditame cun interesantísimo considerando; debemos resaltar que hai unha primeira redacción mecanografada que transcribimos:
CONSIDERANDO: Que no resulta debidamente justificada la perpetación (sic) de delito alguno no obstante haber apurado el Instructor la investigación sumarial para lograrlo.
Unha serie de engadidos feitos á man e tachaduras, cámbianlle totalmente o sentido para quedar do seguinte xeito:
CONSIDERANDO: Que aun cuando resulta debidamente justificada la perpetación (sic) del delito, no obstante haber apurado el Instructor la investigación sumarial para lograrlo, no puede concretarse responsabilidades a exijir (sic) contra persona determinada.
O capitán xeral ordena a elevación a causa e o sobresemento provisional.
A documentación citada procede do AIMN.
Pontevedra nos anos do medo: Claudio Magdalena González
Claudio Magdalena González
Adicada a Rogelio Torres pola súa xenerosidade.
Un oficio asinado polo comandante da Guardia Civil Joaquín Velarde acompañaba a posta a disposición da autoridade xudicial militar de Claudio Magdalena González, acusado de “ser uno de los cabecillas del movimiento iniciado contra el Ejército Español en el mes de julio último por los elementos obreros comunistas de Pontevedra y sus inmediaciones”
Claudio Magdalena era natural de Vigo, traballara en Oviedo de electricista e establecérase en Pontevedra, onde, ademais de exercer o seu oficio, tiña unha taberna na rúa San Román; fora directivo do Partido Radical Socialista e, máis tarde, integraríase no partido Unión Republicana.
O xornal Progreso do día 9 de setembro de 1936 daba conta da súa detención e afirmaba que a captura fora un tanto laboriosa, debido á boa situación estratéxica en que se atopaba o fuxitivo: un monte desde o se divisaba toda a comarca. Logo da saída dos militares á rúa, Magdalena e outros compañeiros buscaron refuxio nos montes de Lérez e no Acibal, durmían no monte ou en alboios das casas que non tiñan cans e consideraban seguras e, polo día, achegábanse a buscar comida ao lugar do Castelo. Pero as forzas represoras baixo o mando de Lis recibiran confidencias sobre os fuxidos e as batidas sucedíanse dia e noite, nunha delas, levada a cabo por un grupo de seis gardas civís e uns sesenta “cívicos”, lograron a detención de Claudio Magdalena o 8 de setembro.
As acusacións contra el son moi graves e efectúanas destacados membros da Guardia Cívica. Víctor Lis afirma que era un dos principais dirixentes do movimiento obrero contra el Ejército que continuamente estaba en contacto con el ex-Gobernador Civil al que parece servir de asesor o Secretario. Tamén asegura que era elemento de ideas moi avanzadas e disolventes e que o vira repartindo armas e organizando a xente o 20 de xullo na capital, así mesmo acúsao de dirixir, xunto con Alejandro Gama, o asalto aos almacéns de Melero e ao local de Acción Popular en febreiro do 36. Outro dos acusadores foi o sarxento do Batallón de Voluntarios Eduardo Rodríguez para quen Magdalena é comunista perigoso, corrobora o dito por Lis e engade que participara na organización do asasinato de Secundino Esperón, que era “policía particular del Frente Popular” e que “ha hecho siempre alarde de su poder e influencia comunista, cuyas ideas propagaba y ensalzaba en su establecimiento de bebidas al que concurrían el Gobernador Civil Señor Acosta…
Claudio Magdalena deféndese asegurando que o día 19 foi ao goberno civil para curiosear e que permaneceu alí toda a noite saíndo só para buscar tabaco e cear algo na taberna de Urtaza; recoñece que o 20 acompañou aos que rexistraron a casa da marquesa de Leis, na que atoparon armas de carácter histórico, na do cura de Cerponzóns e noutras casas da zona.
No consello de guerra o seu defensor, Jaime Aranda, minimiza a súa significación política:
y Magdalena es un obrero de tantos, sin cultura como es natural, a quien se quiere hacer cabeza de turco cuando lo que el pretendía en estos tiempos era adquirir méritos para lograr la seguridad de un jornal alcanzando la plaza de electricista de la Diputación. […] No podría Magdalena ser el representante de las organizaciones obreras, desde el instante que no aparece con cargo sindical alguno.
Pero a sentencia recolle nun dos considerandos:
Que el procesado paisano CLAUDIO MAGDALENA GONZÁLEZ, de significación comunista y que con anterioridad a los sucesos se distinguió interviniendo en atentados contra las casas y establecimientos de personas de significación derechista, al enterarse del Movimiento militar se persona en el salón de la Diputación de esta capital y con pistola en mano se le ve dando órdenes y repartir armas de fuego, distinguiéndose en las requisas de dichas armas de las casas de personas de significación derechista.
Condenado a morte, entra en capela instalada no baixo do cuartel da Guardia Cívica e, xunto con outros compañeiros, é fusilado por un piquete de 40 gardas de asalto mandados polo tenente José Rodríguez ás sete da mañá do sábado 17 de abril de 1937; rexístrase a morte como causada por colapso cardíaco. Como estaba establecido, a documentación recolle a súa vestimenta: zapatos e calcetíns negros, camisa branca e pantalón escuro; a sepultura recibiuna en San Amaro, na fosa 34, zona segunda, fila 1ª, en terreos propiedade do concello.
Este tipo de asasinatos, que algúns autores encadran dentro do concepto “represión paralegal”, son levados a cabo sobre todo nos primeiros meses tras o golpe militar. Estas accións, que poderían parecer incontroladas, estaban planificadas con anterioridade ao golpe militar e buscaban o sometemento do territorio no que este triunfa, mediante a eliminación dos cadros políticos, sindicais, agrarios, etc; os sublevados aseguraban así a quietude na retagarda coa paralización polo terror de calquera asomo de resistencia, ó tempo que impulsaban o achegamento ó novo réxime de importantes sectores da poboación, por medo ou pola defensa dos seus intereses e que colaboraban activamente coas novas autoridades integrándose en milicias paramilitares, denunciando e servindo de testemuñas contra os considerados inimigos ou, simplemente, mirando para outro lado.
( Entra no enlace para máis información)
Pontevedra nos anos do medo: A Caixa Rural de Lérez
Consello de Administración da Caixa Rural de Lérez.
…la libertad política no puede existir sin previa libertad económica y que el caciquismo no es sino el efecto de la esclavización económica, de la miseria material del rus gallego. Si paralelamente a esa labor de fogueamiento espiritual se hubiesen creado en nuestro agro instituciones de carácter económico en cuyo seno el labrador encontrase solución a sus problemas permanentes, a estas horas el caciquismo sería un triste hecho en la Historia de Galicia, pero no una realidad actual […] El día pues que los labradores gallegos, organizados en potentes cooperativas sean ellos quienes dirijan las diversas funciones de su actividad económica (el crédito, la compra, la venta, la industrialización de sus productos, etc) ese día serán ellos también los dueños del destino político del país por ser ellos no solo los creadores sino también los rectores de la riqueza básica específica de la región.
El Pueblo Gallego, 20-8-1930
Sirva esta longa cita de Manolo Gama, cerebro e impulsor da entidade financeira lerezá, para encabezar esta entrada adicada á Caixa Rural de Lérez. Nos arquivos do Goberno Civil pontevedrés figura como data da súa creación o 11 de novembro de 1925. En xaneiro de 1926 compran os terreos para construír o local social, pois precisan maior amplitude da que dispuñan para acoller as distintas seccións: crédito agrícola, compra, venda, etc.
En 1927 acordan publicar unha revista de técnica e economía agraria denominada Vida Agraria, dirixida polo avogado e asesor xurídico da entidade, Joaquín Poza Juncal. No ano 1928 e debido á crise de vendas que sofren os viños do país pola entrada de viño doutras zonas, establecen na rúa S. Julián, nº 7 de Pontevedra, un Bodegón Cooperativo da Caixa Rural de Lérez para vender con “garantía absoluta de pureza” os máis exquisitos viños do país, tintos e brancos, das máis afamadas adegas lerezás.
Tamén organizan diversas conferencias sobre temas agrícolas sendo moi soada a que impartiu o catedrático de agricultura do Instituto pontevedrés, Bibiano Fernández Tafall:
Con gran sencillez y elegante estilo, explicó la composición de nuestros terrenos, de las semillas, manera de aplicar los abonos minerales y formas de cultivo, adornando su conferencia con la presentación de muestras que hicieron doblemente amena y práctica la disertación, que fué magistralmente dicha.
El Pueblo, 20-4-1930.
En marzo de 1931, a caixa dou un paso máis na súa expansión converténdose en comarcal, co afán de ofrecer os seus servizos aos agricultores das parroquias circundantes: Alba, Campañó, Cerponzóns, Sª María e Sº André de Xeve e Verducido. Como consecuencia, constituíse un novo Consello de Administración integrado por Diego Montes Peón, de Lérez, como presidente; de vicepresidente Manuel Formoso, de Alba; e como vocais Manuel Portas (Campañó), Constante Fernández (Cerponzóns), Benito Rivas (Verducido), Benigno Torres (Sª María de Xeve) e Manuel Sanmartín (Sº André de Xeve). A continuación celebrouse un mitin no local da sociedade de agricultores, no que interviñeron o presidente da Caixa Rural, o avogado asesor Poza Juncal, o letrado lerezán Paz Andrade e o secretario-contador e “verdadero organizador de esta institución” Manolo Gama.
Pero a actividade da caixa non se limita aos agricultores pois varios sindicatos da Federación Obreira local, tamén depositan os seus fondos na entidade lerezá. Este feito foi aproveitado polo órgano periodístico dos socialistas, o xornal La Hora
(14-1-1932) para criticar duramente a Gama e aos comunistas:
Se nos asegura que los comunoides que mangonean en el Centro Obrero de esta capital, han vaciado las cajas de fondos de varias Secciones – entre éstas, Canteros y Metalúrgicos – en la Caja Rural de Lérez, que dirige Gama, a espaldas de los afiliados. No nos extrañaría la confirmación de esta noticia, pues sería un caso más de dictadura. Mientras tanto, los obreros sin trabajo y sin pan. ¡ Viva el comunerismo!
Eran anos nos que a loita entre comunistas e socialistas pontevedreses para controlar as organizacións sindicais e agrícolas estaba no seu punto álxido.
O novo edificio, obra do arquitecto Emilio Salgado, inaugurouse no ano 1933 e está situado no cruce da rúa Juan Bautista Andrade coa carreteira de Campo Lameiro. Aparte da ampliación das seccións existentes, habilitouse unha planta para a Cooperativa de Consumo, que dispuña de apartados do ramo de comercio, calzado, vestido, etc.
Manolo Gama ocupou o cargo de xerente ata 1934, ano no que cesa alegando motivos de saúde. A crise económica, as malas colleitas, a retirada de fondos das asociacións obreiras debido ás folgas e o custe do edificio, obrigaron aos socios cooperativistas a facer aportacións de diñeiro. O golpe militar de xullo do 36 dálle o tiro de gracia a esta iniciativa.
Segundo fontes orais, dous cívicos armados cominaron a Juan Pérez Piñeiro “O Calacú” , último presidente da mesma, a entregar as chaves do local. Falanxistas e cívicos apoderáronse de tódolos bens e nos xornais pontevedreses apareceu como donativo para a Guardia Cívica “recogidos en la Sociedad Cooperativa de Lérez” unha relación de variadas mercancías, entre elas 43 botellas de licores, latas de conservas, legóns, tesoiras, chourizos, etc.
O 29 de decembro de 1937, a Deputación acorda
Prestar el mayor apoyo moral por considerarla altamente patriótica e inspirada en los más cordiales sentimientos de caridad cristiana y protección humanitaria a la iniciativa que bellamente expuesta…
fai o cura D. Leandro del Río, que pretende crear un Hospitalillo con dez camas para enfermos da parroquia e con servizos gratuítos de dous médicos e varias mulleres como enfermeiras, o cura exercería de administrador. Algunha testemuña ve nesta proposta un intento de D. Leandro para que o local seguise dependendo de Lérez.
A iniciativa non tivo éxito e o xulgado de Vigo, con data de 21 de abril de 1938, concédelle a administración ou posesión interina á Caja de Ahorros de Vigo, como consecuencia da débeda de 15000 pesetas, máis os intereses acumulados. No ano 1963, o delegado de Facenda, en escrito dirixido ao Director Xeral de Patrimonio do Estado e co asunto de: “Bienes procedentes de Entidades Marxistas”, dá conta da situación do inmoble. A redacción do informe e algunha outra circunstancia, permiten albergar dúbidas sobre a escrupulosidade do procedemento seguido nalgunha das transmisións da propiedade.