44- OS REIS MAGOS

Que pedías os Reis? Traíanche o que lle pedías?

Agora que estamos a pasar a celebración da chegada dos Reis Magos, póñome a pensar na miña infancia e recordo aqueles anos sesenta e setenta tan escasos de xoguetes, anos en que os Reis traíanche o que eles querían, por moito que un pedíselle, a maioría das veces equivocábanse e deixábanche un xoguete que o máis “seguro” ía destinado para outro neno, porque eu non pedira, pero que se lle ía facer, pensaba que os Reis eran moi maiores e bastante facían repartindo toda a noite, así que había que conformarse, era o que había, ademais, daquela non coñeciamos a Papa Noel para pedirlle antes a él por si tiñamos mais sorte.

Aínda así, como non quedaba a gusto, dicíalle aos meus pais que aquel xoguete non era o que eu había pedido, que na carta que escribira puxéralle en letras ben grandes o que eu quería, meus pais contestábanme “outros nenos non teñen nada”, un consolo que tiña que tomalo tal como viña e non había outra, no fondo era unha razón que convencía.

Pásame sempre, ao chegar estas datas, de novo comecei a pensar nos anos da miña infancia, pero nin que dicir ten que os anos anteriores, os da miña irmá e non digamos os dos meus pais, foron décadas onde poucos nenos pedían xoguetes e nas aldeas aínda menos, os nosos pais, que atravesaron a posguerra como moito conformáronse coa boneca de trapo, a corda, o aro de metal e o diábolo como únicos xoguetes de entretemento.

Os xoguetes eran caros e poucas economías familiares podíanse permitir gastar os seus poucos cartos aforrados en xoguetes.

Así que en vez de xoguetes en moitas casas deixábannos caramelos, tampouco era un trauma que non nos deixasen un xoguete polo menos, os nenos e nenas daqueles anos pasabamos moito tempo xogando como o fixeron os nosos maiores, polos camiños, xogabamos coas chapas, coas buxainas de hoxalata, cos aros ou sinxelamente cunha pelota ou unha boneca feita de trapo… con estos xoguetes eramos felices, moito.

Aínda así, algún ano os Reis viñan máis “ricos” e sorprendíasche con algún xoguete que non che esperabas, recordo que á miña irmá houbo un ano que lle trouxeron unha boneca que comezaba a ser famosa en toda España, chamábase Mariquita Pérez, e daquela era un xoguete que non todo o mundo podía permitirse o luxo de adquirila, unha Mariquita Pérez custaba nos anos sesenta aproximadamente 85 pesetas, un xoguete que estaba accesible sólo para aquelas familias de clase alta, moito tiveron que aforrar meus pais para poder pedirlle aos Reis aquela boneca para Maricarmen, pero merecíallo polo ben que coidaba do seu irmán.

Mariquita Pérez, propiedade da miña mestra Pepy.

A finais dos anos sesenta e principios dos setenta houbo un gran cambio, a chegada da televisión e a instalación no Levante español de grandes industrias de xoguetes experimentou unha extraordinaria explosión de creatividade e ademais con prezos alcanzables, comezaron os anuncios de televisión e os escaparates enchéronse de xoguetes e xogos de todo tipo.

A min este boom colleume cando tiña 10 anos, moito alegrábame cando ía ao pobo, conformábame con ver os escaparates das xogueterías, un quedaba embobado vendo aqueles xoguetes de Meccano, ou aquel tan necesario walkie-talkie (imprescindible para os nosos xogos de policías e ladróns), aqueles xogos de mesa, os Juegos Reunidos Geyper foron todo un éxito, a escopeta co tapón de corcho suxeito por unha corda, o arco e as frechas…volvías a casa sen nada pero cunha enorme ilusión, ilusión de intentar poder facer en casa algún daqueles xoguetes ou comezar a aforrar para poder adquirir un.

Uns anos máis tarde comecei a ir a un colexio da cidade, recordo que tiña moi preto da saída do colexio a parada do trole ( preto da Praza de Abastos), pero eu sempre ía collelo á parada que había na Peregrina, mentres non chegaba o trole eu pasaba o tempo vendo os escaparates de Tobaris e claro, ás veces non me decataba de que o trole xa pasara e non me quedaba máis remedio que botar a correr para ver se o pillaba na seguinte parada ou se non había máis remedio, esperar o seguinte é mentras tanto seguir ollando Tobaris.

Eu sempre tiven ilusión por unha bicicleta, pero por moito que a pedín, os Reis nunca ma trouxeron.
Os meus pais tiñan medo que me atropelase un camión ou un coche e seguro que lle escribían aos Reis para que non ma deixasen, nunca tiven bicicleta, nin cando tiña oito anos, nin trece, nin dezasete…

COMA SEMPRE, PREGUNTÉI AOS VECIÑOS E VECIÑAS QUE RECORDOS DE REIS TIÑAN DA SÚA NENEZ, QUE XOGUETE PEDIRON E NUNCA LLE TROUXERON, CAL FOI O XOGUETE QUE MAIS ILUSIÓN FIXOLLE…ESTO FOI O QUE ME CONTESTARON:

1- Unha moneca, foi o único que tiven.

2- Los juguetes que me hacían mucha ilusión, eran las muñecas, los cochecitos de muñecas y las cocinitas. La Nancy también me gustaba mucho, después los Juegos Reunidos, las barajas de familias.

3- A verdade que pouca cousa, éramos sete irmáns.

4- La casa de muñecas, estuve pidiéndolas varios años y nunca me las traían, hasta que al final un año me la trajeron, aquel año fue el mejor para mí, después las Nancy.

5-Bueno, cuando jugaba a las casitas, me gustaba montarlo con cajas de fruta, bancos de madera que tenía mi abuelo y cosas que encontrabas, dejabas volar la imaginación y no te digo nada con las comiditas cada hierba era una cosa.

6-Lo que más ilusión me hizo fue un pequeñito camión de butano, que llevaba bombonas.

7-Recordo con moita ilusión xoguetes como un Balón, unha pistola de Curro Jiménez, que era algo habitual, e meu Tío Juan sempre nos deixaba varios regalos con notas en cada un deles repartidos por dentro e fora da casa, e en cada nota viñan pistas para atopar otro regalo, e recordo que cuando tiña 10 anos, o primero regalo foi un afila lápiz, despois un anaco de carbón , seguidamente, unha caixa de clips, e varias cosas mais deste estilo, e metras que meus irmans xogaban con xoguetes decentes, eu seguía a desenvolver paquetes grandes, no que todo remataba con un montón de papel de envoltorio, e un detalle minúsculo o que non daba importancia, hasta que xa despois das 12:00 da mañan atopei unha Bicicleta preciosa para min, naquel tempo, unha Torrot Cross BMX roxa, fixome moitisima ilusión, e duroume moitos anos.

8- Nunca me trouxeron unha bicicleta. A boneca Nancy e un carriño de capota, fixeronme moita ilusión.

9- O que nunca me trouxeron foron as zapatillas de ballet, porqué miña nai non quería que fixera nin ballet nin baile gallego e tiña que ir a bailar con unhas prestadas. Nunha época que miña nai estaba en Venezuela, mandoume unha muñeca, me cajo na nación da muñeca, cada vez que miraba para aquela muñeca brrrr eu decía: Dios mío, cousa fea! poñíame toda enfadada e decía porqué me traían os reís muñecas, que o que me gustaba era xogar o trompo e as bolas, home, eu nada máis que tiña homes o meu carón! A que iba xogar! O que xogaban eles! O trompo, o futbol, as canicas o peletre, á min era o que me gustaba, xogos con movilidade, nada de muñecas jajaja.

Daquela había que conformarse co que che mandaban, é digoche unha cousa ,á min o dos reises foi unha cousa que non tiven muita ilusión, ademáis como eu vivía cos meus avós e con uns tíos, miraba que a eles os reís non lle traían nada e a min dabame noxo, non entendía porqué eles non tiñan nada é eu si tiña algunha cousiña.

10- O qué mais ilusión me fixo foi unha bicicleta BH, aprendin eu soa a montar nela, polo xardin que había ata que talaron os árbores que había á beira da carretera. Tiña dinamo e corría para que alumbrase ben😅

11-Eu tiven uns Reises especiais, viñan de Francia, eran Marcelino e Visita. Un dos agasallos que máis ilusión me fixo foi a dun tanque a pilas , tiña unha palanca na parte inferior que ao desprazarse uns metros facía que envorcase e de novo se erguía e seguía movéndose facía outro lado, outro ano regaláranme unha máquina de tren , que preciosidade , votaba fume e todo ! Aquilo non o había en ningunha xogueteria de Pontevedra ! Viñan do extranxeiro!

12-Buenos días, Juanito! Aquí sigo co a miña neta, os xoguetes que mais ilusión foron os xogos reunidos, o tres en ralla e por último una moneca andadora que xa era mayor e foron os últimos reyes que despois xo descubrin.

13-Hola, antes los reyes eran más pobres que los de ahora ,solo traían una cosa. Yo me acuerdo que me trajeron una muñeca que la cojia de la mano y andaba era grande con pelo largo y rubia se llamaba Corisa. Me gustaba mucho. Otro año me trajeron una réplica exacta de un salón de peluquería 💇‍♀️, yo de pequeña quería ser peluquera, solo de pequeña 😄. El que nunca me trajeron fue una bicicleta para mi sola.Nos trajeron una para los tres hermanos y sólo andabas cuando no estaba mi hermano. Que diferente eran los reyes ahora. Que tienen tantos que abrir que no le dan mérito ninguno. También tuve una Nancy con un maletín y vestidos y zapatos.

14-Eu son do 66, tiven Nancis e Nenucos, cocinitas e cacharritos, o que nunca me trouxeron foi unha bici. Esperei e cando os reis xa me eran coñecidos pedinlle unha bici para o meu irmá, moito a disfrutei, unha BH bermella. Meu escaparate preferido era o de Varela, como lucian os seus escaparates sobre todo o grande.

15-Que recuerdos !!! Y qué mayor soy!!!! Los Reyes Magos. La Ilusión y la Esperanza. Yo siempre pedia juguetes y me traían lo que querían pero no me puedo quejar porque algo siempre había. Yo también pedía algo que en aquel momento creía que podía ser y ahora sabiendo que no existen sigo pidiendo y es PAZ EN EL MUNDO se que es muy infantil pero… la esperanza es lo último que se pierde.

16-Eu coma ti, algo de roupa e pouco mais, aínda que lembro un ano que se luciron, bici, escopeta balins, e raquetas de tenis, era o rapaz mais feliz do mundo.

17-Qué tempos, os reis non me traian caseque nada, tampouco os botava de menos, pois estábamos máis preocupados noutras necesidades máis primarias. Pero éramos felices xogando na rúa ás canicas, trompo, aro ou o arco con flechas.

18-Así eran os reis de aqueles anos. Que conste que eu non me podo queixar. Sempre foron xenerosos. Unha moneca caía todos os anos. Logo recordo outras cousas que acompañaron as monecas: con 5 anos un piano; os 6 unha cociña, os 7 coche de capota para as monecas; logo xa a bicicleta e outro ano os patíns. Cada ano foi caindo algo.

19-Meu caro amigo, xoguetes?…acaso un bo tirapedras, un carro de caixa de bolas, un balón (iso xa era a ostia). Ter un bo tirapedras era ser o rei do mambo; un carro de caixade bolas, Alonso polo menos.

20- A mi me llegó tarde la BH, aprendí a montar en bici ya mayorcito y fui el más feliz del mundo, una bici era lo que más deseaba, tardó, pero llegó.

21- En mi infancia mis Reyes eran muñecas de trapo y las cunas hechas de carozos, las hacía mi madre, eran muy bonitas.

22-Que bos recordos teño daqueles tempos de cando era rapaza e esperabas con ilusión a chegada dos Reis Magos.
Os meus reis neses anos, eran bonecas, peluches e o que mais ilusión me fixo foi a miña primeira bicicleta, alá polo ano 86. Tendo eu 8 anos.

23- Que tiempos aquellos, es verdad, nunca traían lo que pedías. Yo recuerdo una muñeca que movía la cintura y cerraba los ojos, me la dejaron los Reyes en casa de una vecina, tendría yo unos siete años.

24-Los primeros años (hasta los 6, que me fuí a Marruecos) los Reyes para mí y mís hermanas eran muñecas confeccionadas por mí madrina que era una gran modista, para mi hermano generalmente construciones de madera.

Al llegar a Marruecos y siendo militar mi padre, eran los soldados (generalmente carpinteros en sus pueblos de origen) los encargados de hacernos cochecitos para las muñecas, mesitas, carritos con algún animalito tirando de ellos, y otros juguetes. Recuerdo que en Alcazarquivir nos regalaron unas maletas hechas роr ellos y que nos servían para los libros del colegio (aun recuerdo el olor del pegamento que llevaban)y también para los álbumes donde guardábamos los muñecos recortables, por cierto que con el trastado a Arcila mi preciosa maleta color verde con todo su contenido se quedó por el camino y lloré de pena por la perdida.

En el año 1950 trasladan a mi padre a Pontevedra y los Reyes se compran en Tobaris el Gran Garaje o en Varela. Ya casada los regalos serán para mis hijos: una piragua, una bicicleta y muñecas para mi hija (los mayores hacemos de Reyes).

Pasaron los años y mi hija me regalo la famosa Mariquita Pérez porque yo habia comentado que donde yo vivia, solo la tenia mi amiga Chirry, y todavia la conservo como “oro en paño”, te mando una foto de ella.

25- A mi me trajeron la bicicleta a los 10 años fue una alegría muy grande🤗. Después supe que les costó mucho comprar esa bicicleta a mis padres 💞

26- Ola juan, os meus xoguetes de Reis foron mui pobres, porque non había cartos para compralos e porque miña nai foi mui enferma e o pouco que había era para médicos e non tiñamos Reis. A mañán de Reis facía unha muñeca con dúas partes, unha era o corpo e outra os brazos, na cabeza poñíalle unha pataca roxa, facíalle os ollos, a boca e a nariz, sacaballe un pouco de pel e facialle unha peluca con fios de calcetar de colorins, e despois enrrollaballe uns trapos de sábanas blancas, eu estaba mui contenta con esa muñeca. A meus irmáns, meu pai facíalle un carro mui orixinal e unha bolsa de bolas de barro. Así transcurriu a miña infancia na época de Reis, así a todo, pasamos uns anos mui felices, era o que había.

27-Bueno, para os tempos que eran, algo sempre traían. Non me lembro de escribir cartas nin nada, pero o que si lembro…..🤦🤦…..foron uns determinados reis……. Tería uns nove anos, e non se lles ocurriu outra cousa q deixarme o pesebr, a Virxe, o San José e o Neno🤣. Miña nai pregúntame si me gusta, e eu coa cabeza baixa e un disgusto de padre y señor mío, dígolle que sí. Que ia dicir?…..🤣🤣🤣 Teño a imaxe gravada……..

42- A LEITE EN PO.

Anos 60.

Recordo que aqueles anos de colexio, que seguro que muitos os lembrades coma min, era unha época en que tiñas antes de nada, o entrar o mestre na clase, poñerte en pé, cantar un himno e despois tamén rezar.

Recordades os xogos, recordades os castigos? Quen non chegaba a casa cos xeonllos pelados ? Podía ser de xogar no campo de terra ou ben de estar castigado todo o día fronte á parede, pero dun xeito ou doutro chegabas a casa con eles pelados jajaja.

Eran anos onde o que dispoñíamos na maioria das casas era dunha radio, porque televisión non tiñamos practicamente ninguén, escoitabamos o parte, as series radiofónicas e os discos dedicados, era o entretemento que tiña a familia, escoitar a Matilde, Perico e Periquín ou La Saga de los Porreta, era o que máis gustaba a maioría.

Unhas das cousas que non esquecemos os que pasamos polo colexio entre eses anos 50/60 e lembramos moi ben, era cando nos daban no recreo o leite en po.

Naqueles tempos, debido á falta de todo na época da posguerra, desde EEUU comenzaron a chegar unha serie de axudas, a cambio de nada segundo dixeron daquela, pero a realidade parece ser que foi outra.

É chegou o leite en po, a manteiga e o queixo, que foron enviados desde o país americano, de principio comentábase que era unha axuda para paliar a miseria en que quedaramos despois da Guerra Civil, pero en realidade seica foi a cambio de asinar uns tratados alá polo ano 1953 e mentres os americanos enviábannos alimentos, España cedíalles terreos para ter as súas bases militares.

Un estribillo moi usado por todo o país, por mor da entrega dos alimentos, era aquel que modificando a letra do himno dos Marines, dicía:

“Con la ayuda americana, ya no hay nada que temer,

tomaremos leche en polvo, en vez de tomar café.

Tamén hai quen dí que o leite en po, a manteiga, os queixos…viñeron a España grazas a UNICEF, habrá que investigar noutro momento como foi a chegada dos alimentos.

Grupo de nenos no Colexio de Pidre/Meán

Ben, o meu recordo do leite en po non é moi bo, cando chegaba a hora do recreo, o mestre normalmente mandaba aos maiores quentar nun caldeiro a auga, cando estaba amornada comezábaa a servir nuns vasos, creo que eran de aluminio, moitas veces cuns grumos do tamaño dunha bóla daquelas de cristal, buf! eu non era capaz de tragar aquel leite así!

Tanto o mestre como a mestra, preocupábanse que cada un dos seus alumnos bebesen aquela leite, para min era o peor momento do día, moito máis que os castigos a que nos sometían, eu sempre que podía daballe a leite a un compañeiro que tiña muitas máis necesidades ca min, pero con muito coidado, as escondidas, xa que sí me pillaba o mestre, vareazo que Dios te criou, é en vez de un vaso o mellor tomabas dous.

Tamén lembro que estando a facer fila para que nos servisen a leite, había quen nun papel de estraza levaba azucre para poder bebela mellor, máis tarde algún chegou a levar colacao.

Dun xeito ou doutro, había que evitar que non che visen co azucre ou co colacao, agora co paso dos anos, falando disto, comentoume unha amiga que cada vez que bebía o leite saíanlle grans na cara, a súa nai ía falar coa mestra e pedíalle por favor que non lle dese a beber a leite aquela, pero a mestra non daba o brazo a torcer, anos máis tarde esa nena soubo que tiña intolerancia á lactosa.

Durante eses anos que comentei anteriormente, en España chegáronse a consumir uns tres mil millóns de litros dun po de cor amarelo mesturada con auga, sabe Dios o que podía traer ese po mezclado quizáis con vai ti a saber o qué…hoxe en día hai que non quere vacunarse do covid, por temor a que poden estar facendo experimentos connosco, pois mira que si é así, entre a leite en po, as vacunas de pequenos, as vacunas na mili e os kilos de medicamentos que levamos tomado…fixeron experimentos dabondo connosco e seguimos vivos jajaja.

Grupo de nenas no Colexio de Pidre/Meán

5 JULIO 1962. EL PUEBLO GALLEGO.

O XORNAL DO ANO 1962, PUBLICABA O SEGUINTE:

DEL MAGISTERIO.

SERVICIO ESCOLAR DE ALIMENTACION.

Interrumpido el complemento alimenticio, así como los comedores escolares en las escuelas de la provincia el último día de junio, para reanudarlo el primer hábil de octubre próximo, procede que por los maestros que tengan en su poder remanentes de leche en polvo, se conserven éstos con las mejores garantías de seguridad e higiene, procurando que los envases queden cuidadosamente cerrados en lugares secos y limpios, alejados de sustancias que despidan olores fuertes y de otros peligros.

Aquellos directores o maestros que, por ausencia u otros motivos, no puedan custodiar los remanentes, los confiarán a la autoridad local o personas de solvencia afín a la escuela. Para ello, se extenderá, por triplicado, un justificante de la entrega, visado por la alcaldía, en el que consten los siguientes extremos: Número de kilogramos.

Nombre del director o maestro que entrega.

Nombre de la persona que se hace cargo de la custodia.

Lugar donde queda depositado.

El original del justificante que dará en poder del director o maestro; el duplicado se entrega al depositario, y el triplicado se enviará a la Delegación provincial del SEAN.

Falando coa veciñanza que colabora nos meus relatos, hai quen recorda cando tomou o leite no colexio:

1- Claro que recordo, é teño mui malos recordos por certo.

Teño un mal recordo de unha mestra que tiven, eu non tiña paraxe na aula, dado que todo o que a mestra estaba enseñando, eu xa o sabía. A mestra non me podía ver, e cando chegaba a hora de tomar a leite eu vomitaba, non era capaz de beber e de tragar aqueles grolos, que mal me poñía. O que si me gustaba era aquel queixo de cor amarelo, pero a mestra nunca me dou nunca un anaquiño, o que si me daba eran tiróns de pelo, chegando a arrancarme casi unha coleta das trenzas que eu levaba.

2- Si, claro que recordo, é queixo tamén.

3- Si recordo e recordo que facíao eu, a profesora dabanos un vaso de leite en polvos e un sobre cada un, eso non sei certo como era pero polvos e leite era, vaía coa frase, e tamen unhas lonchas de queixo cada unha, e metiamolas no medio do libro cando tocaba o recreo para tomar esa leite, que facia unha espuma ao revolver, que botaba por fora do vaso, e tocaba comer todo, comer todo con fame e ilusión, pero algunhas das rapazas non encontraban o queixo no libro por que Dina xa llo papara , que rico !, pero pobres todas a chorar… eu que era o demo, comíannos os ratos que os vin eu, e a verdade que había mil ratos e ratas, que algún matei coa regla da profesora. Eu por facer revolución por riba dos bancos miraba as ratas e os ratos por todas partes, e a profesora, Dª Lola, A Cotorra, tiñalle medo os ratos e desde fora da escola decía, los cojiste ? Eu respondíalle non profesora, hai muitos, e con ese motivo. M. H. Esta.

Que tempos, pásamolo en grande. 😃😃😃

4- Algún recordo teño, traíano a escola de Meán, pero a min pouco me gustaba o leite, é ese menos, nunca o probei.

5- Si, nos daban leche para el recreo, cada una tenía que llevar su taza y pan si quería. Para hacer la leche, iba una alumna o dos media hora antes a la cocina de la escuela, y en una olla roja, poníamos agua del grifo o de la fuente, y en proporción echábamos la leche en polvo, pero a nosotros siempre nos salía leche aguada, porque era la cantidad que nos mandaba la maestra, así ella la aprovechaba para otros fines, pues tenía dos criadas y animales. Luego, cada quien tenía que dejar lavada su taza, que para colmo, al otro día siempre faltaba una y había que buscarla, pues le habían puesto de comer en ella al gato ó al perro.

6- Si que recordo de tomar leite e mantega.

7- En mi cole tomábamos leche todos los días, me acuerdo que tenía un tanque de porcelana con una asa y me acuerdo que cada día las más mayores cogíamos el agua en una fuente que había al lado del colegio y la profesora ponía a calentarla, aveces llevaba un trozo de chocolate para echarle, a mi me gustaba.

NOTA:

Dedico este relato a miña irmán, Maricarmen, e tamén aos nenos e nenas que pasaron moitas necesidades na súa infancia e mocidade, de moita fame, de falta de roupa, de xoguetes…aqueles nenos e nenas que se tiveron que encargarse do coidado dos seus irmáns menores, aqueles nenos e nenas que despois de saír do colexio, ao chegar a casa, tiñan que coller a vaca e irse con ela a pastar, ou tamén que tiñan que axudar nas faenas do campo, aqueles nenos e nenas que cando chegaban á súa casa e levaban unha alegría de cando en vez cando os seus avós, os seus padriños ou os seus pais traíanlles chocolate, tetilla, galletas ou churros e celebrábano ao grande.

Sodes vos, si, aqueles nenos e nenas que nos colexios de Pidre, de Meán, de Tilve ou de outras parroquias, déronvos o leite en po, a manteiga e o queso.

Un leite que tiñades que facelo vos mesmos, buscando a auga á fonte, quentándoa na cociña de ferro ou cos hornillos que tiñan os mestres ou ben nas lareiras que habían feito nos novos colexios nacionais os inicios dos anos sesenta.

Practicamente sen infancia e sen mocidade saístes adiante, agora a vosa maior ilusión é gozar da vida e ter saúde, cada un coas súas preferencias e os seus gustos, gozando dos seus netos, viaxando , participando nas actividades que se fan na parroquia etc., en definitiva, disfrutar da vida, porque o merecedes, que xa traballastes arreo.

Maricarmen Esperón, a miña irmán que me criou.

41- UNHA TRADICIÓN DESVANECIDA, AS LAMPARILLAS NO CEMITERIO.

Estés días estiven en varios cemiterios e veume á memoria algo que dun tempo para acó xa non se ve practicamente en ningún camposanto, as “mariposas”.

A colocación das tradicións “mariposas” pérdese co tempo, nos meus recordos desde que era un neno o primeiro que me vén á mente no día de visitar os cemiterios era entrar e ver todos os nichos alumados con lamparillas, seguro que son o recordo de moitas noites de defuntos para moitos dos que estades a ler isto, tamén lembro que a miña avoa tiña costume de poñer algunha na casa cando tiña algunha preocupación, inclusive téñense usado naqueles días, moitos, en que quedabamos sen luz, cantos invernos pasamos días e días vindo e marchándose a luz!, aí estaban as velas e as lamparillas para poder ter algunha claridade pola casa.

Naqueles anos o máis habitual era que na maioría das casas, polo menos nestas datas, celebrábase o rito de ter “mariposas” acendidas encima da cómoda, rodeadas de fotografías dos seres queridos falecidos.

Cando chegaban as datas da celebración do Día de Defuntos, na nosa taberna tiñamos xa preparadas as caixiñas de “mariposas” ou “lamparillas de aceite”, feitas de recortes de cartas da baralla española ou tamén podia ser de cartón, e cunha fina capa de corcho (as que si eran boas, as de mellor calidade, eran aquelas que levaban unha arandela de hoxalata, acordádesvos?).

Ao chegar cada un ao seu panteón poñíase á facer a limpeza do lugar e despois de todo limpo, colocadas as flores e nalgúns nichos a foto do defunto, finalmente, nun vaso de cristal ou similar colocábanse as “mariposas”, con auga e aceite de cociña. A cantidade de “mariposas” que colocabas no recipiente era tantas como almas que querías pedir por elas, era unha maneira respectuosa de vivir un tradicional día, era o motivo de ofrecer ás ánimas un feixe de luz para cruzar as sombras dese camiño que as levaba do Purgatorio á Gloria.

E así ano tras ano, as lamparillas despois de acendidas, iríanse consumindo aos poucos e apagábanse cando chegaba á auga, por certo, canto máis aceite botabas, máis duraban acendidas.

Cada día vaise desvanecendo aquela cultura popular que os nosos antepasados respectaron através dos séculos.

Como me gustaría ver de novo os panteóns do cemiterio repleto de lamparillas.

E é que a modernidade é o que ten, sempre que pode, fai desaparecer as tradicións.

FALA A VECIÑANZA.

Yo también las recuerdo. Mi abuela también las usaba en el cemeterio, en casa con los santitos, era muy chulo verlas arder. Hoy en día aún las venden, yo creo que tengo alguna cajita.

La verdad es que se van perdiendo las costumbres antiguas.

====

Después de leer el artículo, ya no queda mucho que decir, recuerdo todo eso que dices, las lamparillas o mariposas con un vaso con agua y aceite, que a veces se te caían y hacías allí un cristo o cuando se te daba la vuelta la mariposa y tenías que poner otra, había veces que no se te encendían, es un recuerdo bonito, cuando llegabas al cementerio, de aquella no había luz, y lo veías todo iluminado con aquellas mariposas, era un ambiente reconfortante para recordar a los difuntos, se hacía un ambiente más entrañable, así sin luces, sólo con las mariposas, pero ahora con la modernidad, todo cambia.

Dentro de nada le pondremos las luces de los móviles, ni pondremos velas, pero,bueno, es lo que hay.

===

En mi casa también poníamos las mariposas en el cementerio y en casa todo el mes de Santos. Y me acuerdo que si quedábamos sin mariposas, mi abuela se ponía a hacerlas, cogía un trozo de trapo de algodón y hacía una torcida y lo colocaba en el sitio de las mariposas, recuerdo que alumbraba igual.

===

Yo no recuerdo haberlo vivido en primera persona, pues no fui a los cementerios hasta ya adulta y entonces los recuerdos son diferentes.

Sí recuerdo que en todas las casas había un montón de velas para cuando se iba la luz, que era a menudo.

De hecho,yo,tuve velas en mi casa hasta hace poco.

Ahora las tenemos para generar ambiente acogedor, hacer o intentar hacer desaparecer el,olor a tabaco etc…hasta hay quien las coloca alrededor de la bañera cuando se da un baño de espuma.

Yo soy muy práctica y no tengo tiempo para baños de espuma, pero me parece un efecto relajante el del fuego alrededor de la bañera.

Los cementerios me gustan más de día que de noche.

===

Eu recordo que meus pais botaban nun vaso viño tinto e aceite e a mariposa.

===

Eu tamen as recordó, no cementerio e na casa cando traían a santa rita ou San Antonio, eran os santos que ivan de porta en porta un par de días, debo decir que ainda hoxe aquí onde eu vivo anda a sta rita, co diñeiro que recauda tiñanlle unha misa ou unha novena, hoxe …o que fan cos diñeiros non cho sei.

O que si me chama a atención e que no relato dime que se clamaban mariposas ou lamparillas de aceite, aquí eran as mariposas pa encender as lamparillas.

Fai dous anos ainda as vin a venda, e se mal non recordo creo que foi nunca tenda en pontevedra donde venden santos e demais, nunha rúa indo pa plaza da verdura.

Outra cousa diferente e que non puñan varias no mesmo vaso de cristal por varios difuntos, senon unha en cada vaso, por difunto.

====

Eu tamén teño recordos das mariposas e das velas, tamén na miña casa solían acendelas cando había treboada.

===

Eu mariposas no cemitero non macordo de velas, pero na casa sí, cando traían os santiños, San Antonio é mais a Virxen, unhas veces era un, outras veces era outra e poñíase as lamparillas esas, pero no cemiterio non recordo, no me cadrou velas nunca.

Os Santos rulaban polas casas, nunhas capilliñas de madeira, iban por toda a parroquia, de casa en casa, alí pasaban uns días, na capilla donde viñan tiña un caixonciño, nel había as mariposas e de paso depositabas a limosna correspondiente. Así que os días que tiñas na casa o santo ou a virxe, tiñan que estar coa lamparilla acendida, noite e día.

===

Como non, íbamos cargadiñas de flores e coa caixa das mariposas no bolsillo pro cementerio, e non quedaba nadie sin a sua mariposa aunque levara alí cen anos, ese dia fora moito fora pouco recordabanse a todos, nos temos alí na terra, no xardin, a un familiar, e miña nai sempre poñia 4 flores e o seu vasiño alí no chan recordando, que bonito era ir de panteón en panteón e ver todo alumbrado por elas, gracias por ese recordo.

=========

A miña abuela tamen poñía as mariposas,acórdome na casa de mean o lado do lavadoiro cando as poñía pola entrada e a cociña nuns vasos de cristal oscuros mitade de auga é mitade de aceite e estaban encendidas todo o mes de novembre.

========

Si, nos tamén puxemos muitos anos as mariposas, miña avoa bótaballe auga, viño catalán roxo e aceite.

==========

Con este relato, a mi mente llegó también los recuerdos de estar en el cementerio toda la tarde noche con un frío y lluvia. Los panteones preciosos . Venía la familia por allí y se charlaba sobre todo si hacía poco que hubiera un difunto en la familia. Los chiquillos corríamos por allí y veíamos el montón de gente que había. Venía el cura a dar los responsos a dónde lo llamasen y le pagaban. Recuerdo eso sobre todo en el lugar del cementerio donde están los abuelos, que mi padre me llamaba y tenía que estar allí quieta porque iba venir el cura que estaba en el panteón de al lado. Cosa que a mí no me hacía mucha gracia yo prefería estar con mi prima dando vueltas por el cementerio.

========

Eu recordo que desde ben pequena poñíase un vaso con viño e aceite, encima as mariposas e así durante os nove días seguidos que duraba a novena. Agora todo eso xa se perdeu, agora a religión fainos ver o que eles queren, pero sempre po seu bolsillo. Recordo tamén que íbamos o cemitério, con oito ou nove anos no primeiro de Santos e don Jesús botaba toda a noite decindo responsos por todolos panteóns, él cando comenzaba, levaba os bolsillos cheos de castañas é as repartía a todolos rapaces, así o facía ano tras ano.

========

As únicas lamparillas que hai neste momento no cemitério.

39- UN PARTIDO DE FÚTBOL NA CHAN DO MONTE.

⚽️UN PARTIDO DE FÚTBOL NO CHAN DO MONTE.

Cando xogabamos entre nós, os da mesma parroquia, sempre formaban o equipo os mellores que xogaban ao fútbol, a idea era que non podían estar xuntos os máis bos, había que repartirse, pero a veces non ocurría…

Cada un deles ía escollendo primeiro aos que consideraba mellores, ao final sempre quedaban os torcebotas, os que non daban unha ao futbol e os que ninguén quería ter no seu equipo, pero ao final, todos xogabamos, iso si, a maioría das veces os máis malos tiñan que xogar de porteiros e en moitas ocasións deixábanse meter goles para que os substituísen jajaja.

Non tiñamos uniforme, coñeciámosnos e sabiamos quen era os nosos, a primeira vez que tivemos unha equipaxe foi cando iamos xogar contra os de Lérez, cada un comprou a súa, naqueles tempos non había quen nos axudase, daquela as empresas que podía haber na parroquia non estaban polo labor.

A equipaxe que gustou á maioría era a do Atlético de Madrid, así que os que eramos seareiros do Madrid ou do Barça non tivemos máis remedio que achantar.

Con ese equipaxe ganamos os de Lérez un trofeo, recordo que ese día, antes de comezar o partido preguntámoslles se tiñan o trofeo que decidiramos xogárnolo, un deles achegouse a un bolso e sacou un trofeo enorme, precioso. Ese partido gañámolo aos penaltis, lémbroo coma se fose hoxe, eu era o porteiro e realicei unhas cantas paradas, eu estaba orgulloso do que había logrado.

O campo de fútbol estaba situado onde hoxe en día está a gran rotonda de Médico Ballina, nun campo de herba que había alí, eran os anos setenta, as porterías feitas con catro paus e pouco máis.

Desde aquel día xoguei sempre de porteiro e co paso do tempo cheguei a xogar nese posto na liga de fútbol sala que se creou en Pontevedra.

Resulta que gañamos claro, e todos estabamos tolos por levarnos aquel trofeo para a parroquia, ese día, na Taberna do Nenas, íamos estrear a estantería que se había preparado para ir colocando os trofeos que fose gañando o equipo de fútbol, pero a nosa alegría durou pouco, no canto daquel trofeo tan fermoso, déronnos un anano, máis pequeno non se fabricaba, tíñano todo preparado pensando que ían gañar eles, o trofeo mais chulo para eles e o pequerrecho para o equipo perdedor.

O cristo que se montou foi descomunal, algúns dos meus compañeiros de equipo (os máis maíores) non chegaron ás mans cos do Lérez porque nos puxemos por medio e dixémoslle que non valía a pena.

Aínda así, fómonos todos orgullosos para Cerponzons co noso “gran trofeo” e co peito cheo por gañar ao equipazo que tiñan os de Lérez

Bueno, sigo recordando os partidos entre nos no Chan do Monte…

Un dos que máis vantaxes tiña era o dono do balón, xogaba sempre cos mellores e él decidía cando se acababa o partido, que podía durar o tempo regulamentario ou rematalo se comezaba a chover, se había algún pique, ou si lle eran horas…

Antes de comenzar a xogar, poñíanse unhas regras, porque non había árbitro, así que cada un pitaba o que cría que sucedera e pasaba o que pasaba.

Advertía algún de nos :

NON VALE FURAR !

NON VALE EMBARCAR A PELOTA !

Mentres nas bancadas (é un dicir) catro ou cinco espectadores, algún paisano que pasaba por alí e quedaba un momento e unhas cantas mozas que viñan máis ben a ver algún mozo que lle gustaba.

O balón era de coiro, pero daquel coiro que como che desen un balonazo deixábache toda a semana tocado e non digamos se se poñía a chover, dar un cabezazo a aquela pelota era arriscarse a ter unha dor cranial de consideración.

Nada mais comenzar o partido un xa empezaba a gritar: Pasa o balón, pasa o balón ! Non chupes ! Que che dixen ! Eres un chupón ! Non sei como che escolleron para o noso equipo ! Sempre estás a chupar joder !

Eh ! Iso foi falta ! FOI FALTAAAA ! Décheslle na canilla ! Joder ! Mira como sangra !

Esas botas con tacos non debías traelas!

Había quen traía unhas botas de primeira división, daquelas botas con tacos de aluminio ! Cuidadito ! Poñíase un acojonado!, a maioría xogabamos con tenis, e outros os que os seus pais non podían comprarlles uns, facíano con zapatos de rúa, é dicir cos únicos zapatos que tiñan, os que usaban todos os días.

Ten coidado ! Non lle metas un fungueirazo ao porteiro ! Que é un rapas ! Vaía pexegazo lle meteches!

Nada, nin caso, a resposta era sempre a mesma : que non se puxera de porteiro.

O partido era a moreas, todos queriamos gañar, patada vai, patada vén, de cando en vez caíaste entre os toxos que había nos laterais, era raro que non foses rascado para casa ou con algunha parte do corpo mazado.

Orsai ! Iso foi Orsai ! Nin caso, o gol subía ao marcador e comezaban os piques…

Cando a un petáballe, comezaba a mosquearse, largaba o balón dun punteirazo en dirección ao río…

Xa está fulano embarcando o balón, eu non vou a buscalo, que vaia él, dicían os máis pequenos, era habitual que fosen eles os que tiñan que andar entre os toxos monte abaixo buscando o balón, se non o facían expoñíanse a que non os deixaban xogar. Mentras tanto, o xogo continuaba…

MANOOO, MANOOO, PENALTI !

Había que gritar con forza para que che fixesen caso e de paso dicías que o tirabas ti, que che fixeran a tí o penalti e que tirábalo tí.

Ao chegar ao descanso, dabámonos unhas masaxes co linemento do doutor Sloan, curaba todo, iso si, o cheiro que levabamos para casa era insoportable durante uns días jajaja. Tamén, no descanso do partido, había servizo de bar, nunha carretilla eu subía desde a Taberna da Rons dúas caixas de Estrella de Galícia, o negocio estaba feito, despachaba todas as cervexas entre os compoñentes dos dous equipos jajaja.

O máis normal era que algún de nós fose para casa con algo tocado, xeonllos sangrando, nocellos rascados, a naris, dedos inchados…pero ao chegar a casa pasaba todo, non había nin unha queixa, sinon ,o próximo domingo non che deixaban ir.

Ás veces era tal a diferenza de goles que levaba o equipo contrario que non eras capaz de chegar a gañarlle ese día, pero había unha triquiñuela, cando alguén dicía de rematar o partido, os que perdían dicían : O QUE META GOL GAÑA…e así era.

Ao terminar o partido a maioría marchabamos para casa andando, algúns viñan en bicicleta ou tamén había quen tiña unha Derbi 50cc, como Adonis, pero a maioría íbamos andando e de paso falando do sucedido durante o partido.

Había días, practicamente todos, que ao finalizar o partido e de volta a casa, íanse comentando as incidencias e sempre había algún pique.
¡O próximo partido espéroche, xa verás, xa…!

Cando íbamos a xogar algún amistoso fora (Campañó, Lérez, Verducido…) xogaban os mellores e dependendo do resultado despois íbamos entrando os máis pequenos ou os torcebotas, todos éramos un equipo !

Que contentos viñamos si ganábamos e si perdíamos sólo pensábamos en xogar a revancha.

Uns dos mellores recordos que teño era cando ao rematar o partido e era época de vran, todos estabamos a desexar que acabase o partido, esperábanos un mergullo no río, que ben o pasabamos!

En uns días vou poñer a lista dos veciños que formamos o gran equipo naqueles anos, si ti queres axudarme vaime pasando nomes.

Nota : Dedicado ao meu amigo J.M. Garcia Barral, pola súa despedida do fútbol “profesional”.

.

A LISTA DE XOGADORES :

Quinco, Daniel Cochón, Andres Neira, Joselito, Joaquin O Porrelo, Charlin, Fidel, Moncho O Jaxe, Marcelino O Chuvié, Adonis O Chuvié, , Juan José Cochón, Javier Martínez, Lito Iglesias, Moncho Iglesias, José Losada, Santiago Losada, Biri Biri, Javier Losada, Miguel Barragáns, Rogelio Barragáns, Charlin, Lis.

Moncho Fernández O Caseiro, Tucho Fernández O Caseiro, Ángel Fernández O Caseiro, Tino O Panasco, García de Meán, Luis O da Boca, Secundino, Juan M. Fernández, Paducho O Chanton, Lucho Martínez, Javier O Calderillas, Nelo, Claudio e Moncho, Magdalena, Antonio e Ángel Os Ananos, Lito O das Piñas, Recarey, Fidel.

Nucho Barragáns, Pepe Barragáns, Manolo Barragáns, Nené Barragáns, Javier Barragáns, Carlos Barragáns, Camilo Ucha, José Ucha, Manolo Campos, Fernando Campos, Ramiro O Fariña, Manolito Rufino, Pepe Campos, Pascual, Pepe O Chelo, Manolo O Chelo, Juan Barragáns, Lito da Rons, JJ Esperón, Manolo da Rons, Fernando Fariña, J.M.García Barral, Ruy Fontán …

37- BÓTALLE UN CONTO.

BÓTALLE UN CONTO, 6/05/22

No Concello de Pontevedra ‘ Maio, mes da lingua’ chegou con propostas e actividades variadas co galego como principal protagonista.

Dentro do programa oficial aparece o concurso ‘Bótalle un conto!’, unha oportunidade para demostrar a capacidade narrativa e oral da veciñanza pontevedresa, o dia 6 de Maio do 2022 estiveron no Centro Social grabando os contos da veciñanza de Cerponzóns.

Este foi o que contou un veciño :

O CÚ DOS CANS.

Ola, eu pasaba por aquí e resulta que me pediron que contase un conto, pero conto non teño ningún que contarvos, o que si vos podo contar é unha historia ben certa que pasou fai xa uns anos e que seguro que moitos de vós nunca a escoitou.

Resulta que nesta parroquia de Cerponzóns hai un lugar denominado A Rons, unha aldea actualmente moi famosa, porque hai unha ponte mui antiga.

No lugar da Rons había fai uns anos unha família que tiña na súa casa muitos animais, tiñan vacas, ouvellas, coellos…de todo tiñan, porcos mimadriña ! chegaron a ter unha granxa con mais de mil porcos ! Como volo conto. Sempre foi unha xente que lle gustaron os animais, ainda hoxe en día os seus descendentes teñen a misma costume. Esta familia ademáis tivo durante cincoenta anos unha taberna ultramarinos, donde podías mercar uns cordóns para os zocos coma unha botella de xinebra Focking (mui apreciada nos anos 70) ou medía ducía de arenques daqueles que viñan na caixa de madeira. Resulta que en dita taberna tiñan un espazo donde estaba reservado para os cans…

Era moi habitual ver aos cans por todolos lados da parroquia, e como a taberneira era unha muller que lle quería muito a todos os animais pois claro, miraba que os cans iban de un lado para outro, que non tiñan un lugar donde quedar a tomar algo e doulle pena, falou con eles e fixolle un oco nunha esquina da taberna, así que cando chegabas a taberna da Rons podías velos tomándose unha chiquita, alí estaban, sempre en grupo, non se metían con naide e de paso comentaban temas entre eles.

Resulta que un día, estando os cans tomandolle un viño catalán roxo e uns manises, chegou aos seus oídos que seica que na aldea do Bravo, cerca do monte Curuto, había unha cadeliña moi fermosa, que seica estaba solteira e sen compromiso algún, que eles superan.

Comezaron a comentar entre eles que non estaría mal achegarse ata O Bravo e visitar á fermosa cadeliña. Xa levaban unhas cantas chiquitas encima, cando comezou un a dicir de novo que non estaría mal ir facerlles as beiras a cadeliña, ademais din que non está comprometida con ninguén, é boa ocasión, que vos parece ?

Total, que ao final, despois de lambidas as chiquitas de catalán roxo, todos estaban de acordo en ir visitar a cadeliña, nin curto nin perezoso, alá se foron….O sair pola porta, miraron para Carmen e dixeronlle : anota na libreta, xa che pagamos os viños a volta…bueno, decir dixeronlle guau guau guau…que viña a decir eso no seu idioma ou vai ti a saber que dixeron, porque a libreta era mui habitual neste tempo, pagaban cando se podía e non so os cans…

Para ir da Rons ao Bravo, tiñan que pasar polo monte, colleron dirección a Santarandán, os cans tiñan os seus propios camiños para ir de un lado a outro, resulta que cando estaban comezando a subir polo monte arriba atopáronse con outro can que pasaba por alí, éste a o ver tanta jauría xunta preguntoulle que a donde ían.

Imos ata O Bravo, dixéronnos que alí hai unha cadeliña que é moi fermosa, que está sen compromiso e imos facerlle as beiras, haber que pasa.

-Ondía na veija ! Ollo ! Tende coidado cos lobos que hai moi preto de aquí, mirade, polo que me contan, hai unha manada de lobos que habita por onde tendes que pasar, polo lugar de A Costa, can que pillan, can que o papan ! A min contáronme que teñen uns dentes tan afiados que parecen fungueiros !

O can, logo de advertirlle do perigo, deu media volta e foise por onde viñera. Os demais que escoitaran o aviso quedaron pensativos, non se movía ningún, ata que o que levaba a voz cantante dixo :

Sabedes unha cousa ? Eu teño escoitado aos cans máis maiores que dicían entre eles : O QUE NON TEN CÚ, NON TEN MEDO.

Seguían todos calados, pensando que quería decir co que non ten cú non tiña medo…e seguían escoitando :

Entón, digo eu, e si collemos e quitámosnos o cú e ímolos colgando nas ramas destes carballos ? Así deste xeito, xa non teremos medo e podemos ir ver á cadeliña ? A volta recollemos de novo os nosos cús e listo.

Sabedes unha cousa ? Non llo pensaron dúas veces, todos asentiron e contestaron que era unha idea fantástica!

Cada un deles foise quitando o seu cu e o foi deixando colgado das ramas dos carballos, seguidamente tomaron de novo camiño do Bravo, en busca da cadeliña.

Ían todos a mar de contentos, entre eles ían ladrando, porque cantar, o que é cantar non sabían, así que ladraban, que si guau guau, que guau e guau…pero amigos e amigas…

Aínda non levaban un cuarto de hora andado, cando de súpeto atopáronse a poucos metros de distancia cunha manada de lobos.

Jasusdiormio ! Que medo metían! Era noite pechada, de lúa chea, aqueles enormes dentes brillaban que daban medo, diosiño querido ! Os cans, ao ver aquilo, comezaron a acolloarse e comenzaron a andar para atrás, mimadriña, os lobos tíñanos case á beira súa ! Mira, deron media volta e comezaron ás presas monte abaixo, a fume de carozo.

Cando chegaron a Santarandán, donde os carballos, saltaron un mallón e de paso cada can botaba man a unha rama para coller un cu, sen pararse a ver si era o seu, colleron o primeiro que se atopaban.

Ao chegar ao muiño do Caeiro, xa mais tranquilos, o primeiro que fixeron foi colocarse o cu no seu sitio e cada un marchou para súa casa, pero claro, había un problema, o cu que habían collido non era o seu propio.

Por iso, desde aquel momento, aínda é hoxe o día, en que os cans o primeiro que fan cando se encontran chéiranse o cu uns aos outros, esperando algún día atopar o seu..

Isto que vos acabo de contar foi certo, non é un conto, pero bo como pasaba por aquí , aproveito e cóntovolo e cada un que o tome como queira.

Si queredes ver a final, este é o enlace :

NOTA : O día 19 de Xuño celebrouse a final no convento de Sta. Clara, de 40 participantes pasaron a final 10.

O representante de Cerponzóns quedou en segunda posición.

36- PUMAR, PARREI E CHOCIÑO EN VENTA.

VENTA.

Por varios días consecutivos aparecía un aviso de venta de unhas fincas, foi nos meses de Febreiro e Marzo do ano 1910, o xornal donde aparecía era La Correspondencia Gallega.

Podemos observar que aparece un nome de un lugar da parroquia denominado CASANOVA, actualmente desaparecido. Éste lugar (recollido no Marco de Perre) era Casanova de Liborei.

A nota pon o seguinte :

En el despacho del Notario D. Valentín García Escudero, establecido en la calle de Riestra nº 38, piso bajo, se efectuará el día 15 del actual y hora 11 de la mañana la venta en subasta pública de las fincas siguientes :

1ª La nombrada Pumar, á viñedo, cabida 7 áreas 80 centiareas , sita en el lugar de Liborey, parroquia de Cerponzones.

2ª La conocida por Parrei, á labradío, con una extensión de 7 áreas 32 centiareas, sita en el lugar de Tilve de dicha parroquia.

3ª La llamada Chociño destinada á labradío y cañaveral con una extensión de 3 áreas 14 centiareas, sita en el lugar de Casanova de dicho Cerponzones.

Dichas fincas pertenecen á Dª Jesusa Losada Capelo, y hoy a su única heredera Dª Juana García Losada, efectuándose esta venta a instancia de la acreedora Dª Castora Paz Cochón para hacerse pago de un crédito hipotecario de 1.100 pesetas , intereses y gastos.

35- A TABERNA DE CERPONZÓNS DONDE VENDIAN CARNE ROUBADA.

EL CORREO DE GALICIA

29 ENERO 1913

La noche del 22 último, se cometió un robo en la casa de Carmen Pidre, vecina del lugar de la Portela.

El caco penetró en la vivienda por un boquete que abrió en la pared, llevándose consigo un jamón, dos tocinos y gran cantidad de manteca de cerdo salada.

La Guardia civil de Caldas á quien denunció el hecho tres días después el jefe de la estación ferroviaria de Portas que se enterara de él por telegrama de su compañero de la Portela, practicó sobre el terreno diversas gestiones, logrando averiguar que el autor de la fechoría era un tal Antonio Lima, domiciliado en el mismo pueblo, el cual se ausentara ignorándose su paradero.

Dicho sujeto había dejado las carnes sustraídas en la taberna LA MUERTE, que Antonio López Ramos tiene en la parroquia de San Vicente de Cerponzones, en el Ayuntamiento de Pontevedra.

25- DÚAS MULLERES MORTAS POR UN RAIO.

DÚAS MULLERES DE MEÁN MORTAS POR UN RAIO

Unha nova visita.

A nosa veciña esperaba por min sentada no sofá, seguramente preguntándose que era o que eu quería dela, seguro que pensaba que á súa idade non tiña nada que contarme que puidese ser importante para min.

Saudeina, e o primeiro que me dixo foi precisamente iso, que non sabía que ía querer dela, eu expliqueille o que estou facendo e díxenlle que seguramente tería moitas cousas que sucederon ao longo da súa vida que serían interesantes que se superan para os veciños e veciñas da parroquia.

-Juan, eu non teño nada que contarche que valga a pena, e si o teño non me acordo, son tantos anos os que teño encima miña…

-Bo, seguro que algo terá que contar, tranquilícese, eu ireille recordando algún sucedido, seguro que vostede o recordará enseguida.

-Non se que dicirche, a ver que cousas vasme a preguntar, sabe Dios…

-Pois ala vai a primeira, a ver si recorda este feito:

-Fai moitos anos sucedeu un feito terrible, morreron dúas mulleres e unha nena quedou cega dun ollo, as noticias que teño din que foi debido a un raio, recorda algo dese suceso ?

-Si, recordo iso polo que me contaron os maiores, sucedeu polo mes de Maio, creo que foi un oito de Maio, quizais o dia dez, eu aínda non nacera. Pero fora moi comentado e debido ao que pasou, cando había tormenta a xente maior asustábase moito e recordaban o tráxico suceso, todos metíanse na súas casas e gardaban o gando, foi unha desgraza enorme, quedou muito medo metido no corpo.

Eran dúas irmás, unha era a nai de Fina A Calleja e a outra a avóa de Emilia A Perrechica, de apelido Tilve Paz, con elas estaba a filla dunha delas, de Emilia, chamábase Dolores e a recordo perfectamente, a pobre quedou sen cella.

O suceso ocorreu no lugar que coñecemos por Os Mouchos, nunha leira da familia de Clara. De súpeto comezou unha tormenta e fóronse a abrigar a un carballo que había preto, un raio fulminounas, morreron as dúas irmás e a nena quedou gravísima de un ollo.

Cando os veciños decatáronse do suceso comezaron a pedir auxilio, ao cabo dun tempo viñeron buscalas, e xa non se podía facer nada por elas.

Á nena eu a recordo perfectamente, aínda que tiña uns anos máis ca min, temos xogado xuntas, tiña o que é a zona da cella toda caída, do ollo quedoulle visión, pero tiña aquilo todo desfeito.

Hai que desgraza! e a pobre vaca tamén morta, polo que me contaron estaba toda inchada.

(Deste recordo que me comentou a veciña, póñovos agora a noticia que publicaron varios xornais) :

EL CORREO GALLEGO (12/ MAYO/1913)

EFECTOS DE UN RAYO

DOS MUJERES MUERTAS

A las diez de la mañana del sábado ocurrió en la inmediata parroquia de Cerponzones, Pontevedra, un hecho que llenó de dolor a dos familias e impresionó grandemente á aquel vecindario.

En el monte nombrado Meán, hallábanse a dicha hora apacentando una vaca y una ternera las labradoras Rosa Tilve Paz, de 60 años, y Emilia Tilve Tilve, de 45 . Con ellas, estaba la niña de siete años Dolores Paz Tilve, hija de la última.

Como empezase a llover, refugiaronse todas en una robleda que allí existe, llevando también el ganado.

Momentos después y cuando menos se esperaba, una chispa eléctrica cayó precisamente en el árbol a cuyo pie estaban las referidas mujeres.

Rosa y Emilia, sufrieron los más terribles efectos de la descarga. Ambas quedaron muertas en el acto con los cuerpos completamente carbonizados.

La vaca que Rosa sostenía por una cuerda, murió también.

El rayo dejó ciega del ojo izquierdo a la pobre niña que llena de terror apenas si se daba cuenta de la magnitud de la desgracia.

Apercibidas de lo ocurrido varias mujeres que venían hacia la robleda, dieron voces de auxilio, no tardando en reunirse en el monte de Meán buen número de personas.

Al mediodía llegó un hombre a Pontevedra con la noticia.

Seguidamente salió para Cerponzones el médico Sr. Rubido y una sección de la Cruz Roja con dos camillas mandadas por el sargento Lores.

También se trasladaron al indicado punto el activo juez de instrucción señor Giráldez y el escribano señor Montes, ordenando el levantamiento de los cadáveres que aparecían casi juntos echados en tierra.

Al verificarse esta operación, estaba presente otro hijo de la Emilia, llamado Manuel, de 16 años de edad, que gritaba y lloraba amargamente.

La escena desarrollada en aquellos instantes ha sido tristísima y en ella tomó parte todo el vecindario.

Rosa estaba casada con Manuel Paz Barreiro y tiene dos hijos Benito y Cándido, que residen en América.

Emilia es viuda.

Los cadáveres fueron conducidos al depósito de San Mauro, donde le practicaron ayer la autopsia dos médicos.

Diario Palentino, 12 de Mayo del año 1913

Dos mujeres muertas por un rayo.

A las 10 de la mañana ocurrió en la inmediata parroquia de Cerponzons…

En el monte nombrado cómo Mean, hallándose a dicha hora apacentando una vaca y una ternera las labradoras Rosa Tilve Paz, de 40 años y Emilia Tilve Tilve, de 45. Con ellas estaba la niña de siete años Dolores Paz Tilve, hija de la última.

Cómo empezaba a llover, refugiaronse todas en una robleda que allí existe, llevando también el ganado.

Momentos después y cuando menos se esperaba, una chispa eléctrica cayó precisamente en el árbol a cuyos pies estaban las referidas mujeres.

Rosa y Emilia sufrieron los más horribles efectos de la descarga. Ambas quedaron muertas en el acto, con los cuerpos totalmente carbonizados.

La vaca que Rosa sostenía por una cuerda, murió también.

El rayo dejó ciega del ojo izquierdo a la pobre niña, que llena de terror, apenas si se daba cuenta de la magnitud de la desgracia.

=0=0=0=0=0=0=

No xornal EL REGIONAL, comentan de esta forma o suceso :

UN RAYO MATA A DOS MUJERES Y LESIONES A UNA NIÑA.

Pontevedra 10.- Hoy a la mañana, ha caído sobre esta población una tormenta formidable, la cual también se extendió hacia las cercanías.

En el lugar de Cerponzones, perteneciente al Ayuntamiento de Pontevedra, distante unos diez kilómetros de esta ciudad, fué donde el paso de la tormenta dejó terribles huellas.

Hallábanse en el campo custodiando ganado, Emilia Tilbe, de cuarenta y cinco años, con su hija Lola, niña de pocos años. Con ellas estaba la anciana de sesenta años, llamada Rosa Tilbe.

Huyendo de la tormenta corrieron á refugiarse bajo la copa de un árbol.

Un rayo deshizo éste y mató a Emilia y á Rosa.

La niña recibió lesiones en la cara de alguna consideración.

Los cadáveres de las dos infelices mujeres, igual que la vaca, quedaron carbonizados.

El juzgado de instrucción en cuanto tuvo aviso de lo ocurrido salió para el lugar del triste suceso.

También acudieron allí los camilleros De la Cruz Roja, con objeto de prestar sus humanitarios servicios.

Al conocerse la desgracia en las parroquias cercanas, acudieron al sitio en que ocurrió aquella, multitud de personas, donde se desarrollaron desgarradoras escenas.

40- VISITA AOS CAMPANERS D’ALBAIDA

En agosto do 2019 recibimos na nosa parroquia a unha representación da Asociación de Campaneros D’Albaida ( Valencia), a visita estaba enmarcada en inventariar as campás da nosa Igrexa e ademais en dar o noso apoio á petición para que a Unesco declare o son das campás tocadas a man como Patrimonio Inmaterial da Humanidade.

Desde aquel día os Campaners que estiveron en Cerponzóns invitáronnos a visitar o seu pobo e chegou o día, o luns 9 de Maio do 2022, unha representación da Asc. de Veciños O Chedeiro estivo visitando o municipio de Albaida.

Un dos compoñentes da Asociación de Campaners, Jordi, mostrounos a Escola de Campaners e o Campanario da Igrexa Parroquial da Asunción da nosa Señora (S. XVIII), pouco despois chegou Manolo, que tamén estivera en Cerponzóns, sumándose un pouco máis tarde varios membros máis da Asc. de Campaners.

O campanario conta con dez campás, as cales realizan 3.200 Toques, Revolteos e Repiques de forma manual durante todo o ano e facéndoo desde o Século XII de forma ininterrumpida.

Polo que vimos, o futuro do Toque Manual de Campás está asegurado en Albaida, contan co apoio da mocidade, que desde unha idade moi temprana xa están aprendendo o Toque Manual.

28- OS CARROS, A ESCOLA, AS FESTAS…

DE NOVO FUN DE VISITA…

Bos días Juan, de novo por aquí ?

Que necesitas agora de min ?

Máis recordos ? Queres máis recordos ?

–Bois dias, pois si, seguro que nestes días recordou algún máis.

A nosa veciña antes de contestarme tomou un vaso de zume de laranxa que uns segundos antes serviralle a súa nora.

Bebeu tranquilamente e tras uns segundos de espera, comezou a recordar…

-Ah ! Si ! Houbo un ano que houbo que matricular aos carros de vacas, si, había que pagar un imposto, chamábanlle daquela pagar o arbitrio de rodaxe.

Había que levar o carro a un lugar determinado e alí ti pagabas o arbitrio, despois eles colocábanche unha chapa numerada nun lateral do carro.

Recordo o ano que deron a orde de colocar esa chapa que che dixen, o que sería a matrícula de hoxe en día.

Mira, o lugar onde cha colocaban era na do COQUES, alí tiñamos que ir todos, non soamente os de Cerponzóns, non, tiñan que ir os de Lérez, Alba, Campañó…

Foi tal a cantidade de carros que se acumularon, que non che podes imaxinar a cola que se fixo daquela.

Imaxínache, os carros estaban todos en fila, un detrás doutro, todos xuntiños, desde a do COQUES ata a PONTE DA RONS.

Non me crees ? Pois así foi, había tal regaleira de carros que era imposible que che colocasen a chapa no mesmo día, así que a xente chegaba co seu carro, vendo tal cantidade de carros deixaba alí o seu e marchábase para a súa casa, eran veciños das parroquias colindantes, viñan de moitos lugares, de todo Campañó, desde a Devesa, viñan de todolos sitios, aquilo era un espectáculo ver tantos carros ! Había quen tiña que esperar varios días! Ata o CRUCEIRO DA RONS ! Juan, chegaban ata o CRUCEIRO !

NA ESCOLA

Fun a escola que había nunha casa de Pidre, da señora Josefina, daba escola unha mestra que se chamaba Doña Lola.

Teño presente nese colexio dous recordos que nunca se me esqueceron, un foi cando quitáronme un dente con un fío, e outro cando pasaban os soldados no tempo da guerra pola estrada.

Pasaban subidos en camionetas e a mestra mandábanos saír a recibilos, tiñamos que poñernos todos en fila e saudalos con gritos de Arriba España e Viva Franco.

Tamén estiven no colexio da Escola de Carballo.

Tiven de compañeiras a Digna a dá Rons, Aurelia Solla, Asunción Piedras, Rosa Solla, Clara Porto, Emérita, Aurelia Cochón, Carmen A Moleta, Lola Ramos, Lola a do Chelo, Isabel Pedras…todas moi amigas miñas.

Que tempos ! Tiñamos unha mestra que se lle daba por poñerse a durmir, pero era moito o que durmía, poñíanos deberes e ela poñíase a durmir jajaja.

Recordo aqueles tinteiros que usabamos para escribir, comezabamos a meternos entre nós e caíase todo o líquido dos tinteiros ao chan jajaja.

Pero claro, a mestra espertábase con tanto jolgorio que collía un pau, que sempre tiña a man, e dábanos con el nas costas !

Sabes Juan, ao recordalo aínda sento dor neste momento, mira ti, que maneira de castigarnos.

AS FESTAS, OS BAILES.

-Daqueles anos da miña mocidade había boas festas, bo, daqueles tempos tampouco había máis onde se podía un divertir, eran as festas das parroquias, os bailes e pouco máis.

Facíanse varías festas na parroquia, a do Patrón, as de Corpus, as do Carmen e unha na época de Pascua, a de San Benito.

Sendo moi pequena recordo que se ten feito festa na Eira do Xemadas, había quen poñía un posto con viño e rosquillas, botaban ata fogos e todo, recordo que fora unha festaza, eu era mui pequerrecha, pero quedoume grabada.

Falando de festas, un día estabamos nunha festa que se celebraba en Verducido, achegámonos a unha taberna que había preto de onde se facía a verbena, alí estaban uns cantos comensais comendo e bebendo ao grande.

Nós só podiamos ver para eles, daqueles tempos non dispoñiamos de cartos para poder gozar como hoxe en día, pasamos moita fame Juan, todos.

Mira como era a fame que había, que nun momento determinado a avoa de Marisol achegouse a xunto nosa e díxonos : rapazas, estades vendo aquela mesa onde están comendo unhas costeletas con patacas ? Estar atentas, están acabando de comer e conforme se levanten achegarvos á mesa, eu avisareivos tamén.

Así foi, cando se levantaron, a avoa de Marisol díxonos : vinde aquí, rápido! vinde !

Fomos rápidamente, sabiamos que a mesa moi pronto ían recollela para poñer a disposición doutros clientes que estaban esperando.

Comezamos a coller os ósos das costeletas, as que tiñan algún resto de carne claro, mentres coa outra man íamos metendo na boca as sobras do pan, nisto que chegaron os camareiros e puxéronse a recoller, e nós a meter todo o pan que podiamos na boca, chegou o momento que xa non nos cabía máis !

Mira o que comíamos! Mira o que tiñamos que comer ! As sobras Juan ! As sobras !

Moita fame se pasou, moita.

Dos bailes recordo que cando podiamos ir tiñamos que ir aos que estivesen máis próximos ás nosas casas, daquela non nos deixaban marchar moi lonxe.

Un dos bailes que había na parroquia era o de COCHÓN, canto bailei alí! Si mal non recordo tamén hubo baile na TABERNA de XONXA, situada no baixo da casa que agora é propiedade dos de Magdalena, a que está pegada a carretera.

Tamén no baile de JOAQUÍN O DE BOTANA, tiñan un alboio que acondicionaban os días de baile, á beira, no baixo da súa casa tiña a taberna.

Un día sucedeume un detalle que me dá vergoña comentarcho.

–Conte, conte…

-Jajaja, non, jajaja, dame vergoña, jajaja

–Conte, conte, que esto non sae de aquí jajaja.

-Resulta que ese día que fun ao baile do Botana había comido carneiro, pero comín para parar un tren.

Daquela, eu tiña un mozo, bailabamos sen parar toda a noite ! pero houbo un momento que comecei a sentir que o carneiro parecía que quería saír de dentro de min, parecía que estaba vivo jajaja.

Mira, comecei a sentirme indisposta de tal forma que non sabía como dicirlle ao meu mozo que non podía seguir bailando, estaba a piques de irme por min, tiña unhas ganas tolas de facer de ventre jajaja…rebentaba por min!

Desculpeime con él e busquei polas miñas amigas, dúas veciñas que viñeran comigo ao baile, era con quen tiña a suficiente confianza para comentarlles o que me estaba pasando.

Pedinlles que me acompañasen fóra, elas contestábanme que esperase, que estaban bailando, eu non podía máis, volvía insistir ata que as convencín.

Mirade, teño unhas ganas tolas de cagar, estou que rebento, hoxe comín tanto carneiro que rebento, acompañádeme fóra, por favor pídovolo.

Saíron sorrindo a todo meter as dúas comigo, nada máis saír fóra eu non tiven máis tempo que agacharme e diante mesmo da porta da taberna poñerme a facer as miñas necesidades, non tiven tempo para ir máis lonxe, mentres elas tapábanme como podían, iso si, ríndose a moreas.

Pero claro, os mozos que estaba no baile, de cando en vez saían fóra e claro, miraban para nós, en nada se deron conta do que estaba pasando e veña a rir!

Carallo como aquel na miña vida me volveu a pasar !