34- RITUAIS DE MAXIA NEGRA.

O sal é un elemento usado para absorber as malas enerxías, pero empregado de maneira malévola, pode provocar dano.
Está relacionado co mal de ollo e considérase un ritual negro porque se usa para ocasionar que unha persoa non teña éxito ou mesmo, cousas peores como accidentes.

Pois si, isto que acabo de escribir ven relacionado co que algunha xente que visita o noso cemiterio parroquial dedícase a realizar no Camposanto, e non é a primeira vez.

Nada máis e nada menos que rituais de “maxia negra”, e lévao facendo nun recuncho do Camposanto desde fai un tempo, debido a como se encontraba.
Fai uns días, cando fun ao cemiterio para dar unha volta e colocar uns avisos para advertir do consumo da auga, atopeime coa desagradable sorpresa de que nun dos panteóns estaba a realizarse “maxia negra”.
Cal era o propósito que a persoa que puxo iso naquel lugar ? Pois vai ti a saber…
Estes tipos de feitizos teñen moitas finalidades, por exemplo, utilízanse para atraer desgrazas á persoa que representa o boneco, como o que atopei estendido encima dunha capa de sal.
Polo que se conta nos mundos dos rituais, o boneco atopado utilízase para controlar a outra persoa coa que se tivo algún tipo de problema e dicen que pode provocar moito dano, inestabilidade psicolóxica, entre outras doenzas corporais.
Habitualmente, o tipo de persoas que recorren a este medio é para causar dano na distancia para que a persoa á que se lle desexa o mal, non saiba nada do porqué do que lle sucede.

Conforme puden, dei o oportuno aviso e inmediatamente foron a retirar o boneco.

26- O MAL DO AIRE.

O MAL DO AIRE
O Mal do Aire foi unha das maiores enfermidades que sempre estivo rodeada de misterios entre os nosos antepasados, unha enfermidade que era a que máis se padecía e á que maior medo tíñaselle.

Para poder curarse facíase o imposible, non se escatimaban medios, nin económicos nin a realización de curacións, aínda que fosen en grao sumo extravagantes.

Antiguamente calquera enfermidade en nenos ou en maiores se achacaban a maioría a un Mal do Aire, os nosos antepasados foron testemuñas e moitos deles padeceron a enfermidade.

Victor  L.Quibén, no seu libro A Medicina Popular en Galicia ( Colección Arealonga) fai unha extensa explicación sobre esta enfermidade, onde aparece a nosa Parroquia e as medidas que se tomaban para curarse do mal.

Este Mal do Aire era coñecido de muitas maneiras, dependendo do lugar coñocianno como Airada, Aireada, Airexada, Airexo, Aldrapa, Anganido, Arangaño, Asombramento, Colleitizo, Encanillado, Mal do Coxo, Mal do Cobral, Mal de Estadea, Mal de Ponzoñas, Mal de Pezoña, Mal dá Toupa….e así ata máis de 40 xeitos de describir esta enfermidade ao longo da nosa Galicia.

Normalmente esta enfermidade transmitíase a través dun animal, tamén de unha persoa viva ou morta, ou dalgún sitio determinado….así que dependendo de quen producía a enfermidade describíase tendo en conta o animal, a persoa, o sitio etc.

Por exemplo, si era a través dun animal denominábase Mal de Boi, Mal do Cobro, Mal dá Bacaloura, aínda que si era a través dunha persoa podía ser o Mal dunha muller menstruando, do Pai que logo de xacer coa nai, pasa por encima do neno…., si foi debido a algún sitio, podía ser o Mal do Camposanto, o Mal da Porta, o da Encrucillada etc. etc.

É curioso que para saber si efectivamente a persoa está enferma do Mal do Aire en cada Parroquia teñen os seus costumes para sanar, e así o foron facendo según a tradición de cada lugar durante anos e anos.

Na nosa Parroquia milenaria de Cerponzons tamén había uns determinados costumes, si o enfermo era un neno o primeiro que se facía era lavar ao neno, pero a auga con que se lavaba a ese neno doente tiña que ser auga que pasase por sete muiños e ademáis a persoa encargada de recoller a auga tiña que ter parentesco co neno.

Este parente tiña que saír da casa á mañá para recoller a auga, e unha das cousas máis importantes era que non podía falar nin saudarse con ninguén que se cruzase polo camiño, nin á ida, nin á volta.

O chegar a casa do doente procedíase a lavar ao neno, despóis secábaselle cunha servilleta de “lavanisco” ( Tea apreciada que imita o damasco) na cal aparecerán os pelos do animal ou manchas de sangue da persoa que lle producise a enfermidade á pobre criatura.

Pero, había forma de non contraer esta enfermidade ? Podíase un librar dela ?

É sabido que a certas cousas tíñaselles un medo enorme, as nais daquela época tiñan terror a algúns animais, un exemplo era á gata preñada, chegábase a botala fóra de casa para que non lle pasase este mal, que adoitaban ter asentado na punta do rabo, polo que nalgúns lugares chegábase a cortarlle a punta para que sanase.

Tamén había o costume de someterse ao fume procedente de queimar unhas follas de laurel, isto adoitaba realizarse cando viña a familia dun velorio dun defunto, así se procuraba que o Aire do difuntiño non fose transmitido, na miña niñez era un costume saltar por encima das follas de laurel cando se estaban queimando, a miña avóa dicíame que o fixese, porque ao pasar por encima cortábase o “Aire” do defunto.

Había tamén máis formas de evitar o Mal do Aire, atarse ás bonecas amuletos, por exemplo, podíase ver a xente co asta dun cervo voante , o que coñecemos como bacaloura.

Bolsiñas cun dente de allo colgadas do pescozo era tamén moi habitual verllas á xente da aldea.

Tamén era costume usar o lume para evitar a ponzoña, adoitábase pasar a roupa interior pola chama para quitarlle o mal que puidese deixar unha sabandixa ou calquera outro animal ponzoñoso que puidese tocar a roupa.

Hai pouco comentábame o fillo do señor Joaquín Casas (q.e.p.d.), o que vivía no lugar da Bouza, que o seu pai comentoulle unha vez dun veciño da Parroquia que padecía un Mal de Ollo, e os seus amigos estaban preocupados pola súa delgadez, cada día que pasaba víano extremadamente delgado, sabían que alguén lle botará un Mal.

Vendo a situación decidiron ir xunto a él, irían á súa casa e a falar coa muller que eles pensaban que tiña a culpa.

Todos decididos fóronse a casa do enfermo, pero ao chegar á porta da casa detíñanse e comezaban a dubidar de si chamar, entre eles discutían si daban o paso de chamar é entrar, ou o de marcharse cada un para a súa casa, non fóra a ser que lle pasase a eles o mesmo e fósense co Mal de Ollo encima.

Logo de discutir o que facer decidiron marcharse para casa, non fóra a ser que….pero ao chegar a noite, estando na taberna volveron comentar o tema e non podían quedarse de brazos cruzados, o seu amigo cada vez ía a peor, outra vez decidiron ir á súa casa, á mañá seguinte volvían dirixirse á súa casa, pero oh ! Outra vez o medo volvía a eles e outra vez que se volvían ás súas casas ……

(Fonte: MUSEO DO POBO GALEGO; Monografías; “La medicina popular en Galicia”, autor; Victor Lis Quiben; Prólogo: Fermín Bouza Brey, Publicación: 1949)

( Fonte: Juan Casas )

30- CURAR ORZUELOS, BELIDAS…

Preguntaba fai uns días os veciños e veciñas da parroquia si recordaban como se curaban antes as enfermedades dos ollos.

ORZUELO/TIRIZÓ : Gran ou furuncho que sae na beira das pálpebras (RAG). Dependendo do lugar conocen esta enfermedade polos nomes de Arsón, Chorisol, Orzón, Tiricó, Tirizó, Tirizoilo, Tirizón, Torizó, Toromelo…

BELIDA : Mancha abrancazada na córnea. SINÓNIMO albuxe

CATARATAS: Falta de transparencia do cristalino que pode impedir total ou parcialmente a visión. SINÓNIMOS belida, calixe (RAG).

ARGUEIRO : Partícula pequena, particularmente a que entra nos ollos ou cae nun líquido. SINÓNIMOS aruxo, lixo (RAG).

Seguramente case todos tivemos o longo da nosa vida unha infección nas glándulas sebáceas da pálpebra, coñocidos como Orzuelos (Tirizós), antigamente esta enfermidade se trataba en moitos lugares con ensalmos e utilizando o lume, para iso servíanse de carozos, leña, pallas, cartons…realizando con eles pequenas torres, casiñas, hórreos ou canastros.

No libro de Jesús Rodríguez López, Supersticiones de Galícia, dice : Que para curar esta enfermedad, ponen sobre una poca de ceniza tres pajas derechas y juntas, cuidando que una de ellas tenga un nudo. Les ponen fuego y mientras arden repiten tres veces sin tomar más que un solo aliento : Quéimate Tirizó, con tres pallas e un nó.

O Tirizó non debemos confundir coa Tirisa, coñecida así en Mourente a enfermidade daqueles que tiñan os ollos amarelos, noutros lugares denominada Ictericia. Para tratar esta enfermidade había varios procedementos, un dos máis curiosos era o de ter que ir ouriñar sobre un cardo.

Ao preguntarlle aos meus veciños e veciñas si recordaban algún remedio que facían na súa casa relacionada cos ollos, contestáronme o seguinte :

1-Eu recordo que cando tiña algún dor nos ollos, miña nai usaba unha infusión de manzanilla e poñía nun vaso que había xa especialmente diseñado para poñer no ollo.

2- Para los orzuelos frotar con ajo. Para las legañas ojos llorosos lavar con manzanilla; también con hierba luisa . Mí suegra contaba que coger agua de las siete fuentes de las Ermitas hacía la Lama es buena para ojos, oídos y garganta.

3- Lavalos con manzanilla.

4- Os orzuelos curanbanse con un allo pelado, frotándose varias veces.

5- Lembro que para os orzuelos, frotabao con allo. Era bo remedio, pero picaba…Tamén na casa prendían unha vela a Sta. Lucia, ou se lle ofrecía unha misa, dependendo do mal que houbera.

6- A mi cuando tenía los ojos cargados me los lavaban con manzanilla y cuando tenía orzuelos una moneda de cobre y ajo.

7- Recuerdo que cuando teníamos orzuelos mi abuela tenía unos salmos, también recuerdo que se sentaba en mi cama, cuando era noche, y se ponía a decir unas palabras que ya no recuerdo hoy en día. Lo que sí recuerdo era que al decir esas palabras bostezaba muchísimo, también nos la decía cuando teníamos algún “Mal de Aire”. Esto que me hacía mi abuela ya venía de mi bisabuela.

8- Ir lavalos as sete fontes da virxen das ermitas unha das fontes era e segue sendo tan milagreira que cura cualquer doenza dos ollos.

E como non, o rozar un anel de ouro sobre o orzuelo, que logicamente salia por mirarlle a barriga e os ollos dunha muller preñada.

Ah! Se o do anel non funcionaba tocaballe o turno o allo frotado, que non gustaba nadiña algo sempre rozaba o ollo e en vez de curar poñíase mais rubio de tanto frotar por culpa do allo..

Así que cando decían os vellos, fulaniña esta preñada, nin mirar pa ela, e canto mais decian mais se miraba.

9-Recordo utilizar a infusión da manzanilla para tratar a conxutivite, é o mesmo con auga de pétalos de rosa.

10- Hola Juan, no recuerdo tener nada en la vista, recuerdo que mi abuela Agustina me decía, no mires una mujer preñada o te saldrá un orzuelo, jajaja.

11- Os orzuelos curanse con un dente de allo, miña avoa sempre o decía.

12- As infusións de manzanilla, son as que lembro.

13- Eu non recordo que tivera mal os ollos, pero recordo de que facían unhas bendicións coas mans e collían un pataco de cobre para poñerlle encima do arzuelo.

A miña nora poñianlle manteiga de porco cando tiñan un arzuelo, cando avanzaba muito o avó quitaba a boina da cabeza e pasaballa desde a cabeza aos pés e dos pés a cabeza, así durante un tempo de arriba pa baixo e dabaixo parriba, seica así durante sete veces.

14- Hola, para los orzuelos tengo usado oro y ajo. También tengo lavado los ojos con manzanilla.

15- Mi abuela cuando tenía algo en los ojos le echaba manzanilla. Mi marido me comenta que para los orzuelos frotaban con ajo y que es radical.

Para los uñeros usaba unto de cerdo, esto lo que tengo hecho yo también con mi hija cuando era muy bebé, de aquella tenía uñeros y era fantástico !

16- Hola Juan, mira, muito non che podo contar, recordo que a min decíanme que che salían os orzuelos si che miraba unha embarazada jajaja. Bueno, era un dito.

O único era que cando estabas con algún dolor nos ollos, o que che facían eran lavalos con manzanilla.

17- A verdade é que neste tema non teño ningunha experiencia. O único é que cando tiñas moitas legañas ( seguramente unha conxutivitis) lavábanche os ollos con manzanilla.

18- Recordo que cando me salía un orzuelo miña avoa frotabamo con allo.

NOTA : Un ensalmo que se utilizaba en muitos lugares, seguramente tamén na parroquia :

Orzón, orzón

picarón

vaite daquí

en tres anos e un día

non volvas a mín.

REFERENTE AS BELIDAS, ÉSTE RELATO SUCEDEUME A MIN :

A miña irmá contoume que eu tiven Belidas, contaba eu con dous anos, cóntovos como foi :

As Belidas son unha enfermidade producida por irritacións do sangue, dependendo o lugar coñéceselle como : Abelidas, Abenidas, Belaiñas, Belida, Belillas, Bilidas…

Resulta que un día os meus pais déronse conta de que eu tiña unha mancha nun ollo, parecida á da miña tía Engracia, e decidiron avisar a unha veciña, a señora Peregrina A Labaradas, dado que ela curaba as Belidas, quedando de achegarse á taberna durante nove días seguidos e pola mañá cedo.

O seu tratamento consistíu durante os nove días en facer o mesmo todos eses días da seguinte maneira :

Chegaba á taberna, iba para cociña e sentábase, na mesa colocaba unha cunca que contiña auga e quizáis uns brotes de zarza ( utilizados en moitos lugares), colocaba nove grans de trigo ( tiñan que ser de trigo, outros non servían).

Despois procedía a coller un gran co dedo índice e pulgar, mollábao e seguidamente facía o sinal da cruz sobre o ollo doente, despois outro gran e así sucesivamente.

Mentres facía iso tamén recitaba un ensalmo :

Santa Lucía tres hijos tenía, una bordaba, otra cosía y otra curaba las belidas a quién las tenía.

Así foi como me curou.

15- CORTÁRONME AS LOMBRIGAS/ LOMBRICES

ASCARIS LUMBRICOIDES : Verme da clase dos nematodos, parasito do intestino humano e dalgúns animais. (RAG)

Coñocidas tamén como Bichas, Bichiñas, Cocas, Lombrigas, Lumbrices, Lumbrigas ou denominándoas coma Lumbrigueiro.

As lombrices do intestino humano parécense moito ás lombrices de terra, o seu cor é branco ou rosado, co corpo afiado polos dous extremos, de forma redonda e as súas medidas son desde poucos milímetros chegando a ser de un metro de lonxitude. Atópanse no noso organismo no intestino delgado, producindo, entre outros transtornos, cólicos e diarreas.

As máis habituais son as coñecidas como oxiuros, afectando xeneralmente aos nenos e nenas, as femias saen do intestino pola noite a depositar os seus ovos ao redor do ano, causando ese picor tan molesto.

A día de hoxe para eliminar as lombrices realízase co uso de medicamentos, pero antigamente había outras maneiras de curar, durante moitos anos foron pasando de xeración en xeración, así que de novo coa axuda dos veciños fun recollendo os seus recordos…

Os procedementos habituáis para curarse das lombrices consistía en “cortar”, “bendecir”, “coutarlas”, “desconxurar”, facendo cruces, recitando ensalmos, rezando oracións ou ben administrando diferentes substancias.

OS VECIÑOS RECORDANDO COMO ELIMINABAN AS LOMBRICES :

Veciña nº 1- Facíanche comer allo crudo, seica as espantaban.

Veciña nº 2- Na miña casa facían unha infusión de ruda ou de menta, aggg.

Veciño nº 3- A defunta da miña avóa cortaba as lombrices, acudían a nosa casa moita xente, tanto de Cerponzóns, como doutros lugares. Era eu moi pequeno, pero recórdoo coma se fose hoxe. Para eliminar as lombrices usaba unto, si, cortaba as lombrices con unto, pasáballo pola barriga á xente. Fíxoo toda a súa vida, imaxínache, eu inclusive levei á miña filla a que a curase a súa bisavoa, a miña filla era pequena, agora ten trinta e oito anos. Viñan xente de Poio, Verducido, Xeve, Lérez…

Veciña nº 4- Meu pai dabanos unha copiña de aguardente.

Veciña nº 5- Cando eu era pequena miña nai traía da botica un xarabe.

Veciña nº 6- Bos días Juan . Feliz ano. Eu recordo que miña avoa cortaba as lombrices cun coitelo e unhas follas de menta. Poñia as follas de menta no ombligo do rapaz , e co coitelo en forma de cruz ia restando as lombrices, comezaba este neno ten 20 lombrices,de 20 quedan 19 ,de 19 quedan 18…así ata 3 lombrices que quedan pa comer pan e sal e todo o que Deus dea.

Veciña nº 7- Yo lo que recuerdo que decía mi abuela para las lombrices era tomar infusión de ruda y también ajo crudo, lo tomaba como una pastilla.

Veciña nº 8- Hola Juan mi abuela tenía muchos nietos y en aquella época había muchas lombrices y recuerdo que le preguntaban como tenían que hacer. Ella cogía miga de pan y la deshacía muy bien, después picaba ajo y lo ponía a hervir con agua, seguidamente hacía unas papas y selo daba, era mano de santo. Es lo que recuerdo, ah ! también ponía ruda debajo de la almoada.

Veciña nº 9- Corría o ano 1968, eu levaba uns días que non soportaba aquel dor, non me esquecerei xamais, só tiven aquel ano lombrices, nos sucesivos anos sempre me foron dando unhas culleradas dun xarope para que non me volvesen. Aínda que só tiven unha lombriz, a miña facía por moitas, xa que no canto de lombriz parecía unha culebra. Pero o gracioso foi que cando a expulsei, foi unha data que nunca se me esquecerá para toda a vida. Estaba cos meus avós, vendo o festival de Eurovisión, de súpeto tiven a imperiosa necesidade de facer de ventre, os meus avós decidiron traerme unha bacenilla, porque non querían perderse o festival, naquel preciso momento ía cantar Massiel o La, la, la…así que mentres Massiel cantaba, a miña lombriz/culebra ía saíndo ao ritmo do La, la, la…jajaja.

A ditosa lombriz xa debía estar farta de estar dentro de min e ao escoitar a Massiel decidiu saír jajaja. Como dixen antes, unha vez ao ano dábanme nunha culler un xarope para purgarme por se tiña lombrices, pero nunca máis volvín ter, creo que tampouco volvemos gañar Eurovisión jajaja. Se tal, a ver se este ano teño de novo lombrices e gañan as Tanxugueiras o festival, jajaja.

10- En relación ás lombrices, teño unha pequena historia que contarche Juan. É algo que conto moi a miúdo, porque expresa a sabedoría dos avós. Cando os meus sobriños eran pequenos, fai disto vinte e nove anos, eu daquela estaba estudando enfermería e os meus sobriños comezaron a ter unha tos seca, recurrente, non paraban de toser. A miña avóa, a nai do meu pai, ao escoitalos toser daquela forma dixo : an de ter lombrigas, an de ter lombrigas, ela decía lombrigas, non lombrices. Eu, toda chulita, medio enfermeira xa, contesteille: pero que terá que ver as lombrices coa tos ? Avóa, as lombrices están no intestino e a tos procede do pulmón ou da gorxa. A miña avóa, insistía, estes nenos dígoche eu que teñen lombrices. Bo, a cousa foi pasando, leváronos ao médico e ao cabo duns días os meus sobriños xa estaban ben. Pero aí non quedou a cousa, ese mesmo ano eu tiven clases de pediatría e cando chegou o momento de estudar as lombrices, o profesor explicounos que as larvas pasaban a través do sangue aos pulmóns, lugar onde crecían e máis tarde dirixíanse ao tracto dixestivo, era cando producían a tos, sobretodo pola noite. Ao escoitar as explicacións do profesor, veume á mente o que dixera a miña avóa e comenteino en clase, rímonos moito. O noso profesor, que era moi majo, díxonos que tiñamos que facerlle caso aos maíores, aos nosos avós. Ao chegar a casa volvino a comentar e mirando para a miña avóa díxenlle que tiña razón co tema da tos e as lombrices. A miña avóa volvíame a dicirme o mesmo que a anterior vez, díxome que ela non sabía o motivo, non sabía o porqué, que iso xa viña dos seus avós, pero era escoitar esa tos e saber que tiñan lombrigas. En definitiva, con esta anécdota quería dicirche que os nosos avós se cadra non tiñan moito coñecemento do porqué, pero o que si tiñan era unha grande sabedoría. Aos avós hai que facerlle caso.

11- O que podo aportar con relación as lombrigas é como todo nen@ tivenas e recordo o noxo que me deu ver centos de lombrigas sair dun corpo tan pequeno. O remedio foi un xarabe durante uns días e libre deses bechos tan desagradables.

EU…. Pola miña banda direivos que tamén me “cortaron” as lombrigas.

Un día estaba tan mal que a miña avóa Ramona foi a Pidre en busca da miña tía Sabina, comentoullo o qué me pasaba e achegouse a nosa casa. Para levar a cabo a curación a tía Sabina necesitou de unhas tesoiras, un pouco de unto, ruda, auga e un cacharro. O primeiro que fixo foi meter no cacharro o unto e a ruda, despois puxo a quentar, esperando un tempo a que estivese a auga morniña. Seguidamente botoume no ombligo a mestura, e coas tesoiras comezou a realizar cruces encima do meu ombligo. Ademais, á vez que facía as cruces, a miña tía dicía un ensalmo que ía descontando as lombrigas, comenzaba mais ou menos así :

Este neniño ten nove lombrigas , das nove quítalle unha, é quedan oito ; das oito quítalle unha, é quedan sete; das sete quítalle unha, é quedan seis; das seis quítalle unha, é quedan cinco; das cinco, quítalle unha, é quedan catro; das catro quítalle unha, é quedan tres pa comer pan e sal e todo o que Deus dea.

14- AS CAMPÁS TOCARON A MORTO.

– Juan, tes un momento ? Quería contarche unha cousa…

– Bo día, comenza cando queiras, tomo nota.

Pois mira, voiche contar algo para os teus relatos, resulta que miña avoa nacera en Alba, na casa dos seus pais había daquela unha taberna donde como tí ben sabes sucedían todolos días cousas.

Cando eu tiña sobre dez anos, de cando en vez ela iba contándome cousas da súa vida que lle pasaron na taberna, relatos como éste que vouche contar, que o viviu ela en primeira persoa…

Ela comenzou a contarme ese día que meu bisavó morrera no ano 37, decía miña avoa que a pena mais grande que levaba o seu pai para o outro mundo foi que iba a morrer sin saber quen ganaría a contenda.

(O comentarme esto da guerra, recordo fai un tempo de un historiador que me contou o seguinte : na estrada nacional 550 foi tamén un lugar por onde se chegaron a realizar moitos casos de paseos, un dos lugares próximos á nosa parroquia onde hai recolleitos datos é a parroquia de Alba, exactamente por onde estaba o cruce hacia San Caetano que había fai anos fronte ao Restaurante Corinto).

Sigo co relato…

De todas as fillas, miña avoa era a maior de todas, ela era a que atendía a taberna. Había un veciño, si mal non recordo era veciño do Bravo, que se chamaba Luis O da Longa, daquela estaba solteiro e solía ir a taberna de Alba a tomar uns viños. Daquela época miña avoa era unha rapaza que había cumplido os dezaoito anos é a Luis seica lle gustaba, estaba sempre metendose con ela, así todolos días… Pero de repente Luis deixou de ir pola taberna, miña avoa comenzou a botar en falta a Luis, os días pasaban e non se sabía nada do Luis O da Longa.

Un día preguntoulle a un veciño por el, si sabía algo de Luis, pois levaba bastante tempo que non paraba a tomar a chiquita. O paisano, xunto con outros dous mais que estaban alí comentaronlle que Luis estaba enfermo, que xa levaba uns días mal e que a cousa pintaba mal.

Quedou a cousa así, pero un dia miña avoa estaba lavando a roupa no rego que pasaba mui preto da taberna, aproveitaba si non había xente para lavar e secar a roupa, colocaba entre as ramas dos aveneiros que había naquel lugar.

De repente, estando colgando as sábanas mirou a Luis, o velo preguntoulle :

-Boas tardes Luís , que tal te encontras ? Xa estás ben ?

-Luis contestoulle : Si, xa estou ben, precisamente veño a despedirme de ti porque vou a facer un viaxe longo.

Miña avoa, toda sorprendida, preguntoulle : É logo ? A donde vas ?

A resposta que tivo a miña avoa foi escoitar de repente as campás tocar, Luis xa no estaba, xa había desaparecido da súa vista, as campás estaban a tocar a morto, intres despois enterouse que había falecido Luis O da Longa.

Esto contoumo miña avoa, sendo eu un rapaz, tal como cho conto Juan.

13- COMO ME QUITARON AS ESPULLAS (VERRUGAS)

As espullas, tamén coñecidas por verrugas, varrugas ou vurrugas, son vultos moi pequenos e benignos que se forman na pel.

Antigamente había quen dicía que as espullas saíanche por estar contando estrelas e que si por encima sinalabas co dedo unha parte do corpo nacíache nese lugar…

Estreliña alí- verruguiña aquí, salía unha verruga na parte que se marcaba, quizais fose verdade, pero eu que as tiven en mans e cóbados non lembro estar a ver as estrelas e sinalando ningunha parte do corpo….

As referencias que atopei, onde aparecen varias parroquias onde se curaban as espullas, son unhas cuantas. En moitas delas tiñan varias cousas en común, por exemplo, o lugar onde se procedía á curación tiña que ser unha casa con dúas portas, unha de entrada e outra de saída, tamén a cantidade de veces que había que repetir a curación, os ensalmos que se dicían cando estabas facendo a curación eran mui parecidos entre sí…

Nun dos lugares, Forcarei, utilizábase o líquido leitoso dos figos (algo moi parecido foi o que utilizaron con un veciño de Cerponzóns). Noutros utilizaban o sal, ou a baba dunha babosa (que tiña que ser branca e estar viva) e a outros, en cambio, desapareceronlle usando o aceite de San Benito, precisamente foi no meu caso, eu estaba cheíño de espullas nas mans e nos cóbados, miña avóa levoume un día a Lérez, só foi pasarme o aceite por cada unha das espullas que tiña e nuns días estaba completamente libre delas.

Pero ao noso veciño elimináronllas de outra maneira, así que cando mo comentou quedamos de vernos, tomar un viño e falar do seu milagre…

-Juan, para quitar as espullas que tiña eu de pequeno fixeronme un remedio por parte de un amigo de meu pai que traballaba con él, senta que cho vou contar, seguro que non escoitache na tua vida, senta Juan, toma un viño.

-Bueno, sentaréi, pero xa sabes que non o fago polo viño, si nón porque estou canso de andar a sachar no Cañoto…

-A cousa foi así :

Chegou un día a miña casa un amigo do meu pai, habíalle dito que eu estaba repleto de espullas, resulta que éste amigo tiña fama de facer sanacións e conforme supo o qué me pasaba decidiu vir pola nosa casa.

Chegou e nada mais entrar pola porta, mirou pa min e dixome que viña a quitarme as espullas, achegouse a min e o primeiro que fixo foi contarme cantas verrugas tiña, si mal non recordo eran 27.

Despois deso, pediu unha pataca e un paño de cor branco, primeiro colleu a pataca e cortouna en 27 cachos, despois de tela toda cortada foi collendo cada cacho e foi pasando por encima das espullas, levoulle muito tempo, a vez que iba pasando a pataca polas espullas iba decindo unhas palabras, non recordo o que decía exactamente, pero era coma unha oración. Ao se carón tiña o pano branco, en ese pano iba depositando os cachos das patacas que me fora pasando unha por unha polas espullas. Ao rematar colleu o pano e fixo catro nudos, un nudo en cada esquina do pano, despois xuntou o pano polo medio e fixolle uns nudos relacionados co número de espullas que eu tiña, non eran 27 nudos, debía de ser un número que fixera de unha determinada división, eu era mui pequeno e non me quedou grabado todo o que me fixo.

Para rematar mandou gardar o pano nun caixon, en un lugar que estivera a escuras e decíame que a medida que iba sacando as patacas do pano, as espullas iban desaparecendo, efectivamente así foi, desapareceronme. Na miña casa flipamos todos, ainda é hoxe o día que cando vexo a éste home recordolle o das espullas, fai desto casi 40 anos.

As palabras que decía era algo parecidas à estas:

VERRUGAS TRAIGO, VERRUGAS VENDO,

AQUÍ AS DEIXO E VÓUME CORRENDO.

O MEU RECORDO : A MIN LEVARONME A SAN BENITO :

Foi polo ano 1967 cando a miña avoa Ramona lévoume con ela a San Benito , eu estaba repleto de verrugas nas miñas mans e cóbados e ela díxome que me ía a levar a San Benito de Lerez para que me curase .
Así foi , ese día fomos andando ata a parada do trolebús en Alba , non sen antes saudar ás súas irmás que vivían en Pidre e comentarlle o que me pasaba nas mans e nos cóbados, foi un momento porque quería estar á primeira hora para escoitar unha das primeiras misas do día .
Decidiu que era mellor pararnos na Ferreira , desde alí achegámonos andando ata o santuario de San Benito, o meu primeiro recordo que me ven a memória é o de ver a moitísima xente subindo os 44 escalons cos seus 4 descansos de xeonllos, é ao chegar o adro ollar a xente dar voltas ao redor do santuario, é seguían de xeonllos… tamén era frecuente ofrecer figuras de cera nas que se representan as partes do corpo que tiveses enfermas, e cuxa curación buscabas por intercesión de San Benito , cousa que a miña avoa fixo nun momento de entrar na igrexa. Escoitamos a misa e lévoume a pasar por baixo do altar do Santo e despois pásoume polas mans e os cóbados o aceite , aos poucos días estaba sen unha verruga, nunca máis me apareceron ! Recordo tamén que miña avoa colleu un pano, que un pouco antes había pasado polo santo e púxose a fregar con el as partes do meu corpo ás que se desexaba aplicar a virtude sanadora que pasou dalgún modo da imaxe ao pano. Ao saír compramos as rosquillas e fómonos de novo para a parada do trole que había na Ferreira e que nos levaba de novo ata Alba , desde alí fomos falando do que pasou ese día no santuario e a miña avoa contábame os recordos que de moza ela tiña de ir todos os anos á misa e de poñer unha vela ao santo.

Como noutras enfermidades que vou comentando, son moitas as formas en que se podían curar as Espullas , había quen usaba un cordel que ataba ao redor da Espulla, isto fai que acelere a súa desaparición, hai que me comentou que o mellor era atar unha serda do rabo dunha vaca arredor da verruga e agardar a que seque, tamén había que para curarse ía a casa dun veciño que tivese dúas portas, unha de entrada e outra de saída, o enfermo levaba unha man chea de sal, entraba pola porta e tiraba o sal ao lume da lareira, mentres ao mesmo tempo dicía: Verrugas traio, Verrugas vendo aquí as deixo e vóume correndo. Saía correndo pola outra porta e ao pouco tempo as Espullas ían caindo. Tamén suliñar que estas palabras que dicía o enfermo tiña que repetilas nove veces seguidas e ademais sen respirar, é dicir, facías a inspiración e recitabas as palabras, e despois de terminar volvías respirar, así nove veces. Outra das prácticas que había era a de ver a dous homes montados nun cabalo, e ao pasar por diante dun dicíase: Aí van dous dacabalo dunas miñas verruguiñas salten non cu dun”. Para que fose efectiva esta curación non se debía acordar antes cos homes que montasen no cabalo. Tamén se cría que para curar as espullas era moi efectivo unha Babosa. Collíase unha e matábase, despois deixábase secar encima de onde tivésemos as espullas e despois de realizar esta operación o paciente tiña que evitar pasar durante un ano polo lugar onde collera a Babosa, se non cumpría isto as espullas reproducíanse de novo, pero en maior cantidade e sen posibilidade de curar. Hai quen coas Babosas realizaba a curación doutra maneira, primeiramente era buscar unha Babosa viva e de cor branca (non podía ser negra), despois crávase nun pau e espichase no chan, recóllese a súa baba e se unta polos sitios onde teñamos as Espullas, despois é esperar a que se seque a Babosa e ao mesmo tempo as Espullas iranse caendo…. Na nosa Parroquia vas falando cos veciños e son muitos os que din que se eles curaronse con auga de unha fonte, outros con leite de figos verdes……Outro remedio era coller unha moeda de cobre e metela nun tarro con aceite e despois aplicaba coa moeda este aceite sobre a espulla………Pódese fregar a verruga co zume da planta chamada ceridonia (ceruda, herba das andoriñas) durante dúas ou tres semanas ata que seque…… Pero se un quere curarse, eu dígolles a todos que como San Benitiño ningún, pero o de Lérez ! Aínda así hai quen solicita o favor a tres dos santos máis venerados na nosa Galicia, San Benito de Lores, San Benito de Lérez e San Benito de Cambados. Eu era moi pequeno e tiña espullas nas mans e cóbados, un día de San Benito de Lérez a miña avoa colleume da man e levoume andando ata San Benitiño, levaba consigo unha botella de aceite e media ducia de ovos para darlle o San Benitiño ( seica había que levar un ovo por cada espulla que tivese) pa min que eu tiña máis de vinte, pero bueno, tampouco íamos a quedar sin ovos na casa, pensaría miña avóa, escoitamos a misa, despóis pasamos tres veces por debaixo do Santo, nunha botella de gaseosa Feijoo, das que tiñan cierre a presión, colleu o aceite bendecido, máis tarde xa na casa pasáronme o aceite polas espullas e o día seguinte non quedaba unha…. A miña avóa respectaba todos os costumes, como a maioría dos devotos, o pasar por baixo do altar do Santo, ofrecer unha figura de cera que representaba a parte do corpo que tiña enferma, tamén pasar o pano pola imaxe do Santo e despois me frotaba por onde tiña as espullas….. Que eu recorde era a primeira vez que fun a San Benito, cando cheguei quedeime asombrado, ver aquelas persoas subir 44 peldaños e 4 descansos de xeonllos, agora é raro ver esa devoción….pero é que naqueles anos eran muitísima a xente que se ofrecía a ir de xeonllos. Agora xa outros medios para eliminar as espullas, os tempos cambian, esperemos que non se perdan as tradicions…

Fontes : MUSEO DO POBO GALEGO; Monografías; “A medicina popular en Galicia”, autor; V. Lis Quiben, é tamén de publicacions de Jorge Romani e Xosé

12- MIREI QUITAR O MAL DO BECHO.

De novo recibin unha chamada de teléfono de outra veciña, quería contarme algo do que ela foi testigo sendo unha nena…

-Juan, visto que uns cantos veciños vanche contando os seus recordos, eu tamén quero comentarche os meus, animeime a iso porqué nos teus relatos non nomeas a ninguén e iso tranquilízame, xa que o único que che pido é que non se saiba a miña identidade.

O que che vou a contar é verídico, visto polos meus propios ollos. Trátase de como a miña avóa quitaba o Mal do Becho.

Non foi unha soa persoa a que vin como a miña avóa realizaba a curación e pronunciaba o ensalmo, foron unhas cantas, unhas eran veciñas e outras acudían doutros lugares.

A miña avóa tiña fama de sanar a xentiña que por un motivo ou por outro enfermaban debido ao aire ou a picadura dun becho .

Penséi que había que poñerse en contacto coa veciña ó mais rápido posible, son historias que non hai que esquecer…

Si ímosnos ao recollido por V. Lis sobre este tipo de sanación o tratamento que realizaban as persoas que se dedicaban a eliminar o Mal do Becho, baseábase en tres factores : a relixión, a pureza dos mesmos e a suxestión.

En muitos dos casos as sanacións facíanse nuns escenarios determinados, como podía ser o atrio, nunha capela, nunha igrexa, nun santuario…muitos deles valéndose de cruces, rosarios, crucifixos etc. e ademáis usaban ensalmos onde se nomeaban santos e santas, rematando sempre coa mesma frase : Coa graza de Deus e da Virxe María, un Pai Noso e un Ave María.

CHEGUEI A CASA DA VECIÑA…

Volvemos a falar de novo desde o principio, volvendo a pedirme por favor que non a nombrase. O meu confidente comeza a dicirme os utensilios que utilizaba a sua avóa, un cacharro de barro virxe, mellor que fose de cor negra, un coitelo, unha cabeza de allo e un pouco de terra.

O Mal do Becho tamén era coñecido por Hidropesía, Hidropo, Odrepio, Hidrope…dependendo do lugar, hai por exemplo lugares como Sanxenxo, A Golada, Porto do Son, Campo Lameiro…onde cada sanador tiña a súa forma de curar e o seu ensalmo, pero todos coincidían nunha cousa : para curar o mal teñen que “cortar” a enfermidade, un coitelo ou unha navalla están presentes en todos estos lugares.

Mentres eu vou anotando os utensílios que usaba a avóa da miña confidente, ela foi a buscar unha fichiña de viño, xa sabe que eu sempre traballo mellor tendo algo que beber, jajaja.

-Bueno Juan, sigo contándoche, eu era moi pequena e teño visto como chegaba a xente coas mans, as pernas, as costas fatais, pero é que non che podes imaxinar, recordo a unha señora que a levaron a unha cama e espírona a parte de arriba, tiña as costas fatais, aquilo era horrible, pobre muller.

– E ti sabes porqué motivo collían ese mal ?

– Mira, daquela había costume de ir lavar a roupa ao río e despois deixábana ao clareo, colocábana encima das ramas ou das silvas, quedaba a roupa ás veces de noite e os bichos andaban por encima da roupa, outras veces unha picadura dunha culebra ou outro becho que tivese veneno.

A miña avóa entón collía a terra e metíaa no cacharro de barro, collía uns cuantos dentes de allo e facíalle unha cruz, despois pasaba un dente de allo polo sitio donde tiña os grans ou o sarpullido, facendo tres, cinco ou sete veces a misma operación, cando acaba de pasar os allos por todas partes do corpo que tivera afectada seguidamente co coitelo “cortaba a terra” e facía unha cruz na terra. Despois o coitelo colocáballo encima da pel e volvía facer a cruz. Así as veces que fosen necesarias. Mentres realizaba iso dicía un ensalmo, aínda me acordo perfectamente, decía así:

AIRE DE BECHO

VAITE O CHAN

DEIXA QUEDAR

ESTE CORPIÑO SAN

PARA COMER E TRABALLAR

CORTOCHE A CABEZA

CORTOCHE O RABO

CORTOCHE O TORO DO MEDIO

PARA QUE NUNCA MAIS SEAS NADA

CORTOCHE TODO CANTO TÉS EN COL DE TI

PARA QUE NON CREZCAS NIN VERDEZCAS

NIN FAGAS COUSAS QUE MAL PAREZCAN

POLA GRACIAS DE DIOS E DA VIRGEN MARÍA

O SANTO DE ÉSTE DÍA (Decía o nome do Santo de ese día)

E remataba dicindo : Cun Pai noso é un Ave María.

Seguidamente rezaba un Pai Noso e un Ave María.

Ao acabar a oración, a terra que usara tirábaa toda nun rego de auga é os allos queimaba un dente cada día ou tamén todos xuntos.

Isto facíao durante 7 ou 9 días seguidos.

E podes crerme Juan, curábaas.

31- A BOTICA DA CASA

RECEITAS DOS NOSOS ANTERGOS.

Cando chega o inverno, o frío, a choiva, o vento, sabemos que estas inclemencias son os mellores aliados para comezar o noso corpo a sentir síntomas de catarros, gripes ou gripallada, como decimos a veces.

Habitualmente recorremos ao noso médico de cabeceira, ou ben á botica para que nos receten o medicamento apropiado para curar o mais pronto posible, pero, como curaban os nosos antepasados estas enfermidades ? Pois a maioría das veces cos seus remedios caseiros, receitas que se foron transmitindo ao longo de moitos anos, coma sempre pedín aos meus veciños a súa colaboración.

Sabemos de antemán que o caldo de galiña (moi nutritivo e bo para manterse hidratado), os grelos (ricos en vitamina B9 e ácido fólico, ademais de contar con propiedades antioxidantes) e o viño tinto quente con azucre, son quizáis as receitas máis coñecidas na nosa Galícia.

Pero hai moitas recetas que seguramente non coñocemos e por iso comecei a preguntar, obtendo o seguinte recetario :

Comenzamos con unha receita que preparábaa o meu avó Jesús, O Roque, seica era man de santo para cando estaba agripallado :

1-1/2 litro de viño tinto, 1/2 quilo de azucre, 6 figos pasos, un trozo de unto e unha ramiña de romeu.

Preparación: Nunha tarteira ponse todo a ferver. Logo de fervido cóase e seguidamente bébese.

Nada máis habelo bebido meteste na cama e arróupasche ben, ao pouco tempo comezas a suar toda a noite.

Ao seguinte día estás como novo.

AS RECEITAS DOS VECIÑOS E VECIÑAS QUE ME FORON COMENTANDO O LONGO DESTOS DÍAS :

2-Eu recordo que na miña casa cando che doía o estómago tomábase unha copa de xinebra, tamén a teño tomado cando tiña a menstruacion.

Para quentar o corpo ás mañás era habitual ver ao meu avó tomarse unha copa de aguardente branca para quentar o corpo.

Pero usábase moito o aguardente empapado nun algodón para cando che doían as muelas.

3- Na nosa casa augardente de herbas pra todo ! Pra cando doía as moas, pra cando doía a barriga, pró catarro, pra todo !

4-Recuerdo que para la gripe mi madre me ponía un emplaste de papel de estraza untado con sebo de carnero. Me hacía con el sebo que derretía con una cerilla y mucho cuidado porque el piso era de madera una cruz en la frente y untaba la nariz. Dormías como un bendito y te levantabas nuevo.

5-Para los oídos que padecía mucho de ellos me echaron aceite de rato que traían los marineros. Era muy malo de conseguir. Cuando me lo dijeron casi me da algo con la fobia que le tengo a los ratones. Pero rato en este caso era un pez que era malo de conseguir y servía ese aceite de rato para muchas más cosas.

6-Poner cebolla cortada en la mesita de noche para la tos. Como no, los típicos vahos de eucalipto.

7- Leite con coñac e dúas aspirinas, cama, muita roupa encima é a sudar.

8-Para el dolor de muelas,un chopito de aguardiente blanca y aguantar en la zona sin tragar,te dormía la zona y también dormías con el colocón🤦‍♂️.

Para la gripe,leche muy caliente y miel,creo qué le echaban coñac, colocón,sudar y a dormir🤣🤣

9-Caldo de galiña para as paridas

10-Para a gripe e os catarros, unha taza de leite ben quente con brandy . Sudas como un oso e ao día seguinte novo.

A mesma receita de leite bem quente con unto derretido

E unha xema de ovo con Sansón para darche forzas

11-Yo recuerdo de mi abuela, para el dolor de muelas me mandaba enjuagar la boca con aguardiente.

12-Para cuando tenías tos mi abuela me ponía una cebolla en la mesilla y para la nariz me hervía agua con hojas de eucalipto, me ponía la cabeza encima de la tarterita y una toalla encima.

13-Recuerdo ver a mi abuela darse frotaciones de alcohol cuando le dolían los huesos.

14-Miña avoa tiña na finca unhas plantas de té, cando chega a o mes de agosto era o momento de apañalas, tiñan que apañarse na primeira semana de agosto, despois de estar secas poñíanse a ferver, seguidamente pasaban o colador e xa estaban para tomar, cando nos doía a barriga era o que nos daba, sabía cojonudo.

15-Cando meus pais miraban que os fillos estaban baixos de defensas tiñan un remedio que non fallaba, viño Sansón con un ovo.

16-Cando tiña dolor de moas, aguardente ao canto.

17-Miña nai cando tiñamos gripe dábanos unhas fregas con unha cousa áspera, quentaba aguardente na súa boca e botaba encima da nosa espalda, despois tapabanos ben, a mañán seguinte estaba unha coma nova.

18-Cando tiña catarro, miña nai facía figos con viño tinto, despois de beber eso poñianos nun papel de estraza cebo de carneiro, tiñamos que dormir toda a noite con eso posto na espalda e no peito, era man de santo.

19-Para o catarro leite quente, aspirina é vapores de eucalipto.

20-Cando había gripallada na casa facíanche fregas no peito, para elo collían un papel de estraza e poñían sebo de carneiro para darche as fregas.

21-Cando tiñas dor de moas e non tiñas aspirina, collías un algodón empapado en aguardente de herbas ou branca e había que aguantar un tempo. Recordo que un día meu pai quitoume despois a moa con unhas tenazas.

22-Para o dor de barriga o mellor que había eran fregas de unto quente.

23-Miña avoa sempre utilizaba a aguardente para cando nos doía unha moa, eu era un neno e quedaba colocado para todo o día jajaja.

24-Cando miña avoa tiña unha enfermedade nas uñas usaba un emplaste de touciño, tiñao posto nas uñas uns dias, cando os quitaba aquelo tiña unha pinta que non vexas, pero seica lle facía ben.

25-Teño ido a un curandeiro que vivía nunha aldea de Sarriá, usaba para as “súas curacións” grasa de terneiro, tiña que ser macho. Fun unhas cantas veces a xunto del, o final non fixo efecto ningún a grasa, sólo suavizaba a pel, pero deixaba un cheiro…

26-Cando eu era pequena padecía muito da gorxa, enton miña nai collía un papel de estraza, quentaba ben quente e poñíalle sebo de carneiro, cheiraba que non vexas ti ben…colocabano na miña gorxa ben suxeto, así tiña que telo toda a noite, oiches Juan, era man de santo. As placas de pus que tiña a noite pola mañán habían desaparecido, a gorxa ainda me doía un pouco, pero as placas desapareceran, é a gorxa estaba ainda ardendo.

27-Cando me doía a barriga, tanto a min, coma aos meus irmáns, miña avoa collía e quentaba aceite con un pouco de romero, despois botabo nun trapo e poñíamo na barriga, era efectivo. Máis tarde chegaron os medicamentos, por exemplo os optalidóns e xa non volveron a facermo.

28- A min de pequena para que engordara é para que estivera forte, metíanme unha xema de ovo no leite quente pola mañán, si che digo a verdade, ver aqueles ollos de grasa na taza do leite dabanme arcadas…que mal o pasaba para beber aquelo.

29- Meu pai durante toda a súa vida, tomaba todolos días unha taza de leite con dous ovos batidos, todolos días do noso señor, non colleu enfermedade ningunha, conta agora con 95 anos.

30-De pequena sempre tiven dor de barriga, pois o que me daban sempre para que me pasaran eran chupitos de xinebra…

31-Meu pai facía muito o seguinte : un pouco de viño tinto quente xunto con un pouco de unto derritido anteriormente na sartén, botaba todo xunto a ferver, era malo de tomar, pero como él sempre padeceu de catarros botaballe peito é tomaba aquelo.

32- Meu pai fervía viño tinto con figos pasos, cortaba os figos en cachiños é tomaba eso cando tiña gripe ou catarro.

33-Unha receita que se facía na casa era a base de zume de limón, nun cazo botaban o zume, as cáscaras do limón e mel, xunto con un pouquiño de auga.

34- Era mui habitual tomar leite con coñac cando estabas resfriado, para o dolor de moas collían un pouco de aguardente branca e botaba para o sítio dónde doía a moa, deixabase adormecer un pouquiño é así aliviaba o dor.

35- A mellor receta para o catarro era cocer romeu con mel e tomalo quentiño.

36- Na miña casa para o catarro sempre usamos mel con limón, ben quente. Para cando había gripe leite con coñac, tamén ben quente. Para cando tiñamos dor de estómago unha copiña de aguardente de herbas. Cando había dor de moas un algodón ben empapado en aguardente, poñemolo encima da moa dolorida. Para a dor de barriga unha infusión de herba luisa.

37- Na miña casa para cando estás mal da gorxa leite con mel, para o catarro ou a gripe tamén me poñían sebo de carneiro nun papel de estraza colocado no peito, outras veces leite con coñac ou con aguardente.

38- Miña avoa cando tiña un corte ou unha ferida usaba teas de araña, con elas tapaban os cortes. Para os catarros ajarrados o peito colocabannos un papel de estraza con aceite ou grasa é un pouco de ruda, ben quente, colocado no peito toda noite, aquelo cheiraba a base de ben, pero a cousa era que os catarros pasaban. Cando había anemia, xema de ovo con viño Sansón, dabanno a forza, tiñas que tragar coma fose.

39- Os enxuagues de auga con sal para cando doían as moas. Para os catarros vapores de eucalipto. Follas de berza en emplasto para cando doía o lombo ou os xeonllos.

40- Miña avoa facía unha lavativa coa auga do café, seica era boa para limpar o intestino é o fígado, facía o café, colabase, con unha gomiña e un embudo é pá dentro.

41- Cando tiña tos xa estaban preparando mel quente con limón, sabía a raios, eu non era capaz de tragar aquelo, que medo tiña cando me viña a tos, porque xa miña avoa viña correndo co dichoso mel e o limón, ademáis leite a ferver con un chorro de coñac !. Para o dor de moas, lavar a boca con caña ! Pero ollo! Esto ainda o fago hoxe, porque sempre me fixo efecto.

42- Ferver follas de eucalipto, meter unha toalla empapada na cabeza, casi ata quedar sin respiración jajaja, era o mellor método para quitar os resfriados sin ter que tomar frenadoles.

Outro remedio, cando meu avó tiña as mans corteadas de traballar no campo poñíase a mexar nas mans, seica era o mellor que había.

43- Vaos de eucalipto para os bronquios era o mais habitual.

Outra receita, miña avoa cando se lle abrían os pes utilizaba auga con sal.

Pero o mais curioso foi unha cura que fixo miña sogra cando eran pequenos os seus fillos. Na casa deles tiñan unha lareira, encima desta tiñan un banco para sentarse, resulta que o irmán do meu marido sentouse encima da pota do caldo que estaba facendose, a pota tiña un testo encima, e ésta de repente foise para o fondo, metendo o irmán do meu marido todo o cú dentro da pota do caldo que estaba a ferver, cando miña sogra escoitou gritar o fillo foi ver que pasaba, colleuno rapidamente e puxo debaixo da villa do barril de viño catalán, tivo alí un tempo co viño a correr polo cú do rapas, oiche, santo remedio, non lle quedou marca ningunha.

44- Para a infección da gorxa na miña casa faise de toda a vida gárgaras de limón.

45- Miña avoa usaba muitísimo para a dor de estómago o loureiro para facer infusións. O freixo para os riles e infeccións de ouriña. Para os forúnculos usaba a cebola cocida. Tamén facía cataplasmas de salbado de trigo para a pel atópica é a clara de ovo con augardente pra facer as curas nas feridas.

46- Na miña casa recordo que para cando alguén tiña infección de ouriña facían infusións de Bieiteiro, tamén coñocido por Sabugueiro. Ten un cheiro desagradable, pero mui bo para eliminar a infección.

47- A miña avóa collía un anaco de sábana e recortaba de tal forma que fose como un vendaxe e tiña preparado sopas de pan de leite quente, estás sopas metíaas no vendaxe, usábao para feridas que estivesen infectadas ou algún negrón feo.

Tamén a miña avóa usaba o unto quente para dores na barriga, utilizábao virando o unto quente en sentido contrario ás agullas do reloxo, en voz alta comezaba dicindo unha frase ( non recordo o que dicía), repetíao dez veces, empezaba por dez e remataba en un…dez, nove, oito, sete…e á vez virando o unto na barriga.

Cando chegaba ao un dicía: e este un que quede na barriga de fulano…e que lle pase o mal.

A miña nai facíalle un remedio ao meu pai, que sempre tivo dores nas costas, colocáballe uns vasos cunhas bolboretas encendidas dentro dos vasos, facían ventosa.

GRAZAS POLA VOSA COLABORACIÓN.

Así como comencéi con unha receita do meu avó, remato tamén con outra que nos meses de inverno era mui habitual, unha receita que un veciño xa comentou tamén :

48- Recordo que cando eu era un neno tiña dous amigos na parroquia que sufrían moito dos sabañons, e para que lle remitise a dor o primeiro que facían ao levantarse era saír á leira e poñerse a mexar encima das súas mans.

Pode resultar asqueroso, pero isto de aproveitar o mexo vén de moi atrás, os romanos cando chegaron á nosa terra observaron que os nosos antepasados utilizaban o seu mexo para lavarse os dentes, chegando a utilizala máis tarde para outros menesteres, tal como blanqueante da roupa.

NOTA : Si ao ler este recetario recordádesvos dalgunha receita que non apareza aquí, agradézovos que vos poñades en contacto comigo para engadila.

10- O MOUCHO, ANUNCIADOR DA MORTE.

Miña tía sendo mui xoven estaba a servir na do Parranda, este home levaba tempo encamado, a cousa foi que ela viña da fonte e de repente mira o señor ali fora da casa, arrimado a parede co legón o lombo.

Ao chegar a casa dixo: Hai Dios mío, non sabedes o que acabo de ver, acabo de ver o señor Francisco, estaba no camiño co legón o lombo.

—Pero ti que dices muller ! Ben sabes que leva tempo encamado ! Anda, anda, pasa a cear.

— Oiches Juan, o outro día o señor Francisco morreu.

Son avisos da morte, vouche decir máis, eu nunca vin nada despois do que me había pasado co señor Francisco, pero ollo ! Mal asunto si escoito o moucho !

Minto ! recordo unha vez que viña do baile do Chosco, tiña eu dezasete anos, abrin o portal do corral, o abrir o portal saliume un canciño branco correndo a base de ben, levei un susto de medo ! o outro día hubo morto na parroquia.

Pero cuidadito co moucho ! Ese si que da difuntos de verdade, mira unha vez iba eu a unha casa de Pidre, íbamos varias mulleres xuntas e detrás nosa comenzou a berrar o moucho, queres ver que ao outro dia morreu Manolito ?

Eu teñolle muito medo, muito respeto, cando comenza a berrar parece que te quere comer, recordo que hubo un ano que morreron muitos veciños de Meán, en cuestión de poucos meses, pois cando salíamos a pasear pola parroquia, ahí estaba o carallo do moucho berrando…queres ver que o outro día había difunto !

Recordos, cantos recordos ! Agora recordo outro !
Camiño da igrexa, era xa noite pechada, unha noite brava, daqueles invernos de entón, iba eu andando por aqueles camiños de carro, que aínda que levase unha os zocos, enlameime ata as bragas, así como cho conto Juan.
Por cada casa que pasabas escoitabas as tellas fendendose, os cans oubeando, todo ás escuras, daquela o único que tiñamos para andar polos camiños era un candil, que daba a luz que daba…
Apurando o paso o máis que podía, empapada todiña ía dicíndome porque tiña que ir a esas horas por aqueles camiños ? Iba a ser hoxe !
Detrás miña quedaba o monte Curuto, mentras me aló o lexos escoitaba as ramas dos piñeiros como se movían, daban a sensación que se queixaban, de súpeto, alí estaba, encima do penedo, o moucho ! non me quitaba ollo de encima, eu co candil dirixido a el dicíalle en voz alta :
Non che teño medo moucho, moucho non che teño medo !

O moucho e criminal, criminal, estaba berrando diante miña, ata pensei que estaba anunciando a miña morte, mecajonacona que o pariu !

Escoitar ese inquietante son que produce de noite, que se asemella a unha respiración entrecortada, dá a sensación de que hai unha pantasma o teu carón…

A veciña non vai mal encamiñada, xa o decía o señor Cunqueiro, cando falaba deles :

Os mouchos, tradicionalmente “paxaros da morte”, anunciadoras dela e do fantasmagórico, tanto pola súa presencia como polo seu “canto”.

11- O MAL DE OLLO NUNHA CRIAUTURA.

Roque, boas tardes, cando podemos vernos ? Quería comentarche un suceso…
Quedei coa miña veciña dúas horas antes de que tivésemos a obra teatral Lavandeiras no Centro Social, díxenlle que a esa hora ninguén nos ía a molestar e xa de paso quedaba para ver a obra, que seguro lle ía a gustar.
Chegou o domingo e ás cinco en punto estabamos na biblioteca, sentámonos e deixeina falar…
-Juan, tes tantos relatos que quero comentarche un que me pasou a min, é algo que non me gusta comentar con ninguén, excepto cos máis achegados, pero quero dicircho a ti coa condición de que non salga o meu nome.

–Podes estar tranquila, non te preocupes, o teu nome no sabrá nadie.
-Un día, fai xa máis de corenta anos, un tío meu veu a casa dos meus pais, viña a buscar abono para levar ao invernadoiro que montara uns días antes, co tío acompañábano varias persoas, entre elas unha señora que días despois me decatei que polo lugar onde vivía tiña a fama de botarlle o mal de ollo á xente. Cando estabamos cargando o abono achegouse meu irmán co meu fillo, él era quen o coidaba cando non tiña colexio. O caso foi que a señora de marras comezou a mirar para o neno e a dicir que guapo que era, o crecido que estaba, que ben mantido víaselle…queres ver que esa noite o neno non parou de chorar, pero que choros ! Non había nada que o consolase, enton veume un presentemento…
-A este neno miraronno mal, botáronlle o mal de ollo !
-Hai que rapaz mais bonito, que precioso está ! Que mantido o tes ! Estas frases víñanme á memoria, comencéi a cavilar, tivo que ser ela, a muller que viñera co meu tio, seguro que foi, ou quizáis tamén pudera ser que a veciña que tiñamos preto de casa (que ti xa coñeces), deu a casualidade que esa mesma mañá, cando estabamos vendimiando viu ao neno que o tiñamos connosco metido nunha cesta de mimbre e púxose falar pero sen quitarlle ollo de encima ao meu pequeno, mentras o neno non paraba de xogar e rir, inocente de todo.
Á mañá seguinte comenteillo á miña avoa :

– Hai avoa, está noite non durmimos ninguén, o seu bisneto non parou de chorar, non sabemos que ten pero algo lle sucedeu, segue chorando e retorcéndose, xa non sé que facerlle, pensei en todo.
– O neno onde estivo onte ? Estivo nalgún sitio ? A onde fostes ?
– Non fomos a ningún lado, pola mañá vendimiando, na viña da casa e pola tarde veu o tío a levar abono.
– Que raro, e co teu tío, acompañouno alguén ? Houbo xente de fóra na túa casa ?
– Si, co tío veu unha señora, veciña del, que lle axuda no invernadoiro que acaba de montar, pola mañá pasou a señora esa que vive soa na casa pegada á estrada.
– Hai Jesús ! Ao teu fillo botáronlle o mal de ollo ! Tráeme á noitiña o neno !
– Vale, vale.
Conforme lle levei o neno, o primeiro que fixo a miña avóa foi quitarlle a gorra da cabeza a meu pai, necesitaba unha peza que “fose a misa”. A miña avóa usou a gorra porque sabía que ou seu xenro había ido a misa con ela, mirouno recoller un pouco de auga bendita na súa man para bendicila ben bendicida.
Nisto, miña avoa colleu ao neno, apoiouno ao longo do seu brazo esquerdo e comezou a pasarlle a gorra por detrás, seguidamente doulle a volta e pasou a gorra polo peito, despois pola cabeza e así foi facéndoo por todo o seu corpo, ao mesmo tempo que ía pasándolle a gorra dicía un ensalmo, recordo un pouco :
Por aquí pasou Cristo para que este mal sexa visto, morra ese mal e viva o noso señor Jesucristo, e seguidamente desde o patín da casa cuspía pa fora.
Para que fixeran efecto as oracións tiña que dicilas tres veces, seis ou nove veces, así durante varios días, grazas á miña avóa o neno foise poñendo mellor.
Que Dios téñaa na gloria á miña avoa querida.

Días despois de haberme contado éste relato a nosa veciña comencéi a investigar un pouco para saber algo mais do ensalmo, encontrando ao cabo de un tempo dous mui usados en cousas parecidas

O ensalmo completo que decía a señora podían ser un de estos dous :

Por aquí pasóu Cristo antes de que este mal fose visto, morra este mal e viva Cristo.

Dios que te dóu é te crióu que che quite este mal que che dóu.

Se cho dóu pola mañán que cho quite San Juan, se cho dóu o medio día que cho quite a Virgen María, se cho deron a noite que cho quite Nuestro Señor co seu divino rostro.

Por la gracia de Dios e a Virgen María, un Padre Nuestro é un Ave María.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Jesús, José y María, pon tu mano que yo después pondré la mía.

Dos te han hecho el mal y tres te lo han de quitar, que son las tres personas

de la Santísima Trinidad: Padre, Hijo y Espíritu Santo.

Si antes hubiera nacido Cristo, este mal no lo hubiéramos visto;

que muera el mal y viva Cristo, que así lo manda nuestro Señor Jesucristo.