2- MUIÑO DO GUERRA

O MUIÑO DO GUERRA ou DA BALEA.

Fai unos días un veciño da parroquia envioume unhas fotografias do muiño do Guerra , e comentábame que a súa ilusión sería ver de novo este e mais os outros da parroquia arranxados, eiqui vos deixo unha pequeña historia sobre os nosos muiños.

No mes de Setembro do 2014 o Diario de Pontevedra publicou un artigo sobre os Muiños que hai nas parroquias , de Cerponzons decía :

Según o Catastro do Marqués da Ensenada, entre 1750 e 1754 na parroquia de Cerponzóns atopábanse a pleno rendemento 18 muíños de auga ao longo das canles dos regatos de O Castrado e Acibal .Un estudo efectuado pola asociación veciñal O Chedeiro revela que o Arquivo Eclesiástico conserva un escrito datado o 11 de novembro de 1960, redactado polo párroco Jesús García Gómez, cunha detallada descrición do estado das propiedades do clero, referíndose a un muíño da súa propiedade na Gándara.

Muíño de Arriba, de Abaixo, dá Ufa, dá Gándara, do Castrado, vos Pasales, O Caeiro, Muíño Lanuxe, Orzera, Bouza do Rey, Balea e Ponte Beán son os nomes dalgunhas das antigas estruturas nas que os veciños de Cerponzóns moían o gran.

Representantes da entidade veciñal O Chedeiro, do club de fútbol e da asociación cultural Chan do Monte de Cerponzóns sinalan que «ao longo dos regatos que cruzan a nosa parroquia aínda podemos contemplar os restos desta parte da nosa historia que, ocultos entre a maleza e o abandono, esperan a que alguén lles devolva o seu esplendor de outrora».

NO CATASTRO DO MARQUÉS DA ENSENADA PODE LEERSE :
17. Si hay algunas minas, salinas, molinos harineros u de papel, batanes y de que uso explicando cada uno de utilidad al año.
A la décima séptima dijeron que no hay minas salinas ni otros artefactos que los contiene la pregunta en los términos de dichas feligresías mas que en ellas los molinos harineros que van declarados subsiguientemente con esta distinción(…) Cerponzóns tiene en su término dieciocho molinos en el riachuelo do Castrado y en el Acibal que son de maquila los diez siguientes; uno de Don Julián de Vega cura de dicha feligresía que lleva en arrendamiento Felipe Fernández por catorce ferrados de pan; el otro de Juan Martinez; otro de Josepha Lopez; y otro de Manuel y Lucas Fernandez, el primero considerado nueve meses que muele a veinte reales y veinte y ocho maravedíes cada mes y bajados cuarenta y dos reales del valor de los catorce ferrados de pan deja de utilidad al año a dicho Fernández ciento cuarenta y cinco reales y catorce maravedíes u los otros nueve molinos considerados siete meses por tener menos maquila y al mismo respecto corresponde de utilidad por año a cada uno de sus dueños ciento cuarenta y cinco reales y veinte y seis maravedíes y todos son de piedras negras. Los otros ocho molinos tambien de piedras negras son de Francisco Falcón, Domingo de Castro, Manuel de Magdalena, Joseph Gomez, Gerónimo de la Iglesia, Domingo de Tilbe, Miguel de Castro, Domingo Cancela, y consortes los que sirven para usos particulares moliendas y cada uno se regula de utilidad según su consumo a noventa reales. Nota: que en dicho Cerponzóns hay un batán en el río del Acibal propio de Francisco Falcón que por estar arruinado no produce utilidad y por lo que puede importar declaran que estando corriente deja de utilidad cada año a su dueño trescientos reales.
MOLINOS QUE NO SON DE MAQUILA
Uno llamado ORZERA situado en el río que viene del Acibal propio de Francisco Falcón y de Ignacio Tilve de la misma vecindad es de piedra negra muele siete meses.

Otro del mismo nombre y en dicho río de una piedra negra propio del dicho Francisco Falcón, Alberto Gómez, Domingo de Castro, herederos de Juán Cancela, vecinos de Alba Juan Magdalena, Benito de Lores, Alberto Gomez Justo, y Tomás Alonso, Benito Blanco, Manuel Falcón de esta vecindad y Benito de Lores de la de Lerez, muele 7 meses.

Otro del mismo nombre y en el referido río piedra negra, muele siete meses propio de Nicolás do Freixo, Ignacio Toibal, gerónimo Rulibal, Antonio da Vila, Domingo de Castro, y Joshep Sartal vecinos de dicha feligresía.

Otro llamado Bouza del Rey situado en dicho río del Acibal piedra negra, muele siete meses propio de los herederos de Pedro Gomez, Domingo de Tilve y Miguel Gomez de esta dicha feligresía.

Otro en dicha Bouza del Rey y río Acibal piedra negra, muele siete meses propio de Francisco Gomez. Pedro Blanco, Antonio Perez, Ignacio Solla, Benito Gonzalez, Domingo Cancela, Pascual de Tilve, y Benito Bieites, vecinos de dicha feligresía.

Otro llamado Caeiro, sito en dicho río de piedra negra, propio de los herederos de Gregorio Fontecoba, los de Fernando de Souto, Benito de Castro vecinos de dicha feligresía, muele siete meses.
BATÁN; Uno en el río referido Acibal propio de Francisco Falcón de las misma vecindad.

MOLINOS DE MAQUILA

Uno llamado PIÓN, situado en el río de Acibal de una piedra negra y de maquila muele siete meses al año, propio de Juana Martínez, vecina de dicha feligresía.
Otro llamado A BALEA, sito en dicho río propio de Benito Melón vecino de la dicha feligresía y de una piedra negra y de maquila, muele lo mismo siete meses.

Otro del mismo nombre de A BALEA sito en dicho río, de piedra negra, propio de Francisco Alvarez, de la misma vecindad muele siete meses es de maquila.

Otros dos del referido nombre de A BALEA sito en dicho río cada uno de una piedra negra, maquileros propios de Casimiro Melón de la misma feligresía.

Otro del citado nombre, y en dicho río, de piedra negra, propio de Alexos Parada, Juana da ¨Fonte, Alberto Fontenla, vecinos de dicha feligresía y Patricio Cancela de la de Alba.Otro llamado PUENTEBEÁN sito en la dicha feligresía y río de Acibal, de piedra negra, y maquila propio de Juan Fernandez de dicha feligresía muele dichos siete meses.Otro en dicho PUENTEBEÁN y en referido río, de piedra negra, y de maquila, propio de Josepha López viuda de la misma vecindad, muele siete meses.Otro en dicho río, de piedra negra, y de maquila, propio de Manuel y Lucas Fernandez de la misma vecindad, y muele dichos siete meses.”

Fai pouco falamos Juan e mais eu sobre os recordos nosos de cando pequenos …

Sentámonos Juan e máis eu no soportal da súa casa de Pidre , a casa dos seus antepasados e actualmente dos seus pais , unha casa que se conserva tal como era desde hai anos , a cal me fai lembrar as miñas visitas ás tías Juanita e Sabina , irmás da miña avoa Ramona .

Aínda parece que foi onte cando ao chegar á súa casa convidábanme naquela enorme cociña a tomar algunha sobremesa recentemente feita , de seguido sentabámonos os tres e falabamos dos recados que lle enviaba a miña avoa e das cousas que xurdisen naquel momento , aínda que vivían moi preto , a súa saúde naqueles tempos non lles permitía desprazarse asiduamente para poder verse.

Juan déixame falar dos meus recordos , ata que o cantar duns gorrions que se apoiaron no fermoso horreo que preside a eira desde sempre , de súpeto coméntame que aínda lembra aquel día de primavera en que escoitou cantar o cuco ( que adoitaba estar pola zona da Balea ) foi coma se dunha premonición tratarase , ese día a súa avoa Sabina sorprendeulle cunha invitación , a de ir con ela ao muíño do Guerra , ou tamén coñecido polo muíño da Balea.

Temos un tesouro moi valioso na parroquia , seguía contando Juan , e temolo completamente desatendido, serie fenomeno facer unha senda pola veira do rio desde o encoro ata San Caetano polo menos, penso que a parroquia ten recursos mais que suficientes para poder levar a cabo esta idea. 

Fai unha dias estiven vendo o muiño de Balea , tamén chamado Muiño do Guerra e esta en bastante mal estado, e doume muita pena velo asi, fun muitas veces coa miña avoa Sabina a levar ou millo a moer.

Eu contesteille que é unha desgraza ter así este patrimonio, pero o conseguir poñer de acordo aos propietarios era complicado , e un exemplo é o muíño do Caeiro que é un dos que hai veciños interesados en restaurar.

O Muiño dime Juan , tanto este como a maioria dos que hai a ou longo do rio son de varias persoas, e cada uns dous propietarios tiñan a sua representacion nel con horas de moenda ao longo dá semana. Quen posiblemente coñeza todolos propietarios deste Muiño sexa Juan de Pidre, o fillo de Joaquina a dá Fonte, penso que sabes de quen che falo , o pai de Juan teña pensado restaurar este Muiño en concreto , e xa tiña moito traballo feito para empezar coas obras, pero despois enfermou e todo quedou en nada.

Un día destes se non chove fareille mais fotos e pasochas, teño moito interes en que este proxecto vaia adiante, dáme moita pena que o abandono apodérese destas maravillas que non seu tempo eran un medio de vida dos nosos antepasados, neles pasaron moitas noites , muitos veciños , entre eles os teus avos e mais os meus, e seguramente que moitos traballos e medos, non quexera que isto se borre por completo. Oxe cando estuven no Muiño co meu fillo revivin momentos vividos sendo eu un neno de moi pouca edade , acompañado dá miña avoa Sabina, que nunca poderei ser quen de esquencer, e bos recordos de velo funcionando , era algo digno de ver Juan , eu quero contribuír a poder restauralo ata o final.

Penso que o máis complicado sera restaurar o primeiro deles, porque seguramente despois seguirase pouco a pouco con cada un dos outros, facer unha senda polo Rio RONS pasando polos muiños penso que seria un atrativo moi bo para a Parroquia , temos que impulsar o atractivo pola nosa Parroquia, buscar a maneira de que xente de fora veña visitala e deste xeito dala a coñecer e facer publicidade do patrimonio que temos, que e algo maravilloso.

Seguimos falando de máis cousas relacionadas coa nosa parroquia , foi un momento entrañable e agarimoso , e nos despedimos coa esperanza de que se poida levar acabo algún día esta idea e mais outras que nos competen a todolos veciños que amamos o noso.

Fotos do muiño do Guerra ( Juan Cons )

Nota de prensa do Diario de Pontevedra:

http://diariodepontevedra.galiciae.com/noticia/297284/los-vecinos-del-rural-devuelven-la-vida-sus-viejos-molinos

3- MUIÑO DA RONS

O MUIÑO DA RONS 

Desde hai un tempo sentía a necesidade de volver visitar o muíño da Rons.

Seguro que a moita xente pódelles parecer que a sinxeleza dun muíño é artesanía sin valor , que non merece a mínima atención . A min a visita a este muíño faime revivir a miña infancia , aqueles días en que sendo un crío saías ao campo en busca dunha nova aventura , dunha nova experiencia , e a visita a o muiño era unha experiencia única !

Lembrades cando se tiña por costume o de estar a cantar mentres se facían as faenas do campo ? Hoxe xa non se canta como antes , agora temos vergoña por cantar.

Naqueles anos había veciños que cantaban , interaccionaban , compartían , divertíasen co seu propio traballo.

Seguro que algún de vós lembra aqueles cánticos polas leiras ou nos muíños.

Son numerosas as cancións relacionadas cos muíños e os muiñeiros, quen non sabe aquela que di :

 Unha noite non muiño , unha noite non é nada ; unha semaniña enteira esa si que é muiñada.

Alá fun , ao muíño da RONS , achegueime pola parte do tramo novo da estrada n550 , un pouco complicada a baixada por quedar sen apenas entrada cara ao muíño , só empezar a baixar o pequeno tramo atopeime de fronte con Pepe .

Pepe é o actual propietario do muíño , así como tamén o é doutro muíño máis , que denominado como Muíño dabaixo atópase completamente abandonado o carón da misma carretera.

Só unas poucas pedras quedan en pé deste muiño, o máis interesante a apuntar é que aínda se pode observar o gravado que ten no que era a entrada ao muiño, que tiña a particularidade de que tamén era vivenda.

O pai de Pepe , o señor José , o jaxe, foi durante moitos anos o muiñeiro deste lugar , un home que viviu para o campo e para o muíño , non coñeceu un día de descanso , sempre o lembro cos seus quefaceres xunto á súa señora.

Pepe estase recuperándose dunha operación realizada fai un tempo , apoiado nunha rama que facía a función de bastón atopábase camiño dunha leira que ten un pouco máis adiante de onde nos encontramos , ao encontrarse comigo xa non seguiu a donde pensaba ir , puxémonos a comentar o tempo que facía que non me achegaba por alí , alegrouse da visita e brindouse en ensinarme de novo o muíño dá RONS .

Dirixímonos cara ao muíño , pero antes temos que pasar pola pequena pontella que alí hai e que non sendo máis que unhas laxas apoiadas nun par de columnas sobre o río , son o suficientemente seguras despois de anos e anos de crecidas do río e seguir en pé.

Camiño do muíño xa se me amontoaban as imaxes que teño del , Pepe saca de chave e abrindo a porta advírteme que teña coidado , que non lle funciona a luz.

Ao entrar a man esquerda atópome cun pequeno habitáculo onde se atopan varios aveños que no seu día cumpriron unha función que agora non realizan , pero que seguen ocupando o seu lugar , inamovibles , non hai motivo para movelas daquel sitio , ali acougan poder ser de novo útiles en algún momento.

Alí mesmo , baixo unha vasoira , unha sesta, un farol sin vela e un pico sin mango atópase a primeira moa do muíño , Pepe non se acorda do seu funcionamento, quizais en época dos seus antepasados sería a primeira moa do muíño que se puxo nese lugar e a primeira en traballar.

Quizais en época de Camila , a súa avoa , aquela muller que viviu neste lugar e onde chegou a ter vinte e dous fillos , si , vinte e dous como vos digo.

Enfronte a esta moa , un pequeno ventanuco adornado por telarañas centenarias déixanos ver unhas cepas vellas que recién podadas esperan dar ainda outro ano mais unha colleita de viño tinto que sexa o suficiente para servizo dos da casa , mentras o paso do río deixa o murmurio da súa auga cara a Ponte Malvar.

Seguimos por un estreito corredor que nos dá á parte principal do muíño , alí estaba a peza principal, a súa Moega , a Capa e o Pé ….

A falta da Buxa e A Cruz , según Pepe , son dous dos principais problemas de que agora non funcione , Pepe no seu día quixo arranxalo , pero tras a súa operación e debido a que non pode facer esforzos tívoo que deixar . Nas mans do seu sobriño está o que algún día podámolo ver funcionar de novo.

Sendo eu un neno , xunto aos meus amigos da infancia ( Lito e Manolo ) foron innumerables as veces que estivemos aí dentro , por suposto que non era para nada bo , as trastadas que lle faciamos ao señor José eran unha tras outra.

Pero cos pasos dos anos o noso interese polo funcionamento do muíño íase acrecentando , viamos como como o señor José traballaba e quedabámonos a ver a súa pericia para sacar un determinado tipo de fariña.

Primeiro cargaba a Moega , e despois regulaba co tremiñado , viamos como a fariña saía moi viva ou moi miúda , segundo o que lle pedise o seu cliente.

Había a un tipo de fariña , chamado o óleo , que servía para facerlles as papas para os nenos, despois tamén producía a fariña propiamente dita , e tamén o que se coñece como o farelo, unha fariña brava con casca do gran de millo , que era a que caía máis lonxe do pé.

Ainda sigo recordando o cantar do señor José : Este ano hai moito millo , tamén hai moitos carozos , as rapazas da Rons, arrabean polos mozos.

OS MUIÑOS DE CERPONZONS, NON TEMOS PERDÓN.



Estes días foise unha parte dun muíño que aínda quedaba parte en pé , refírome ao muíño do Cañoto , agora só queda a porta traseira e un lateral .

E mentres deixemos ir parte da nosa historia , parte do noso patrimonio polo río abaixo , non seremos merecedores de que os nosos descendentes sintanse o día de mañá orgullosos de nós .

Porque , os que hoxe estamos a ver como cada vez perdemos parte da nosa identidade e que non facemos nada por salvar o que os nosos antepasados nos deixaron, seguiremos mirando para outro lado ?

 Imaxinádesvos o que pensarán dos seus pais , avós , bisavós …os que habiten dentro de cincuenta anos a parroquia ? 

Fixemos o posible por deixar o legado que ao longo dos séculos foron creando os nosos antepasados ?

Aquí déixovos unha reflexión :

Case todolos ríos de Galicia teñen unha historia en común.

E cantas historias sementadas ou longo dous anos pasarían nos nosos muíños ? 

Os Muiños foron lugares dunha intensa vida social durante muitos anos , que foi decaendo e apagándose a partires dous anos sesenta.

Aqueles muíños de maquia, onde o muiñeiro quedaba cun tanto do gran que ía moer , recordo de se levabas uns vinte quilos , el quedaba con dous quilos , outros eran de varios propietarios e repartíanse as horas para moer.

Canto me gustaría saber sobre todas esas vivencias que ocorrerían nos muíños ao longo do Río Rons .

Hai un tempo un señor do lugar de Meis ( herdeiro dun muíño , que hai uns anos restaurou totalmente ) comentaba que en tempos de pobreza onde a fariña era algo apreciado, algún maquilero chegaba a perdoar a maquía a certas mulleres a cambio de favores sexuais; mesmo houbo quen foi atrapado nas patacas polos fillos do maquilero que non dubidaron nin un momento en arroxar á desafortunada muller ao río. Tamén relata , como froito destas relacións no muíño algún maquilero xa cos seus 80 anos cumpridos chegou a ter descendencia cunha muller de 40 , e máis que poderíase contar…..

E que terían que contar os nosos muíños ? 

Que ocorreu neles ?

Teño uns vagos recordos dá miña nenez , do muiño que máis recordos teño e o do señor José o dá Rons , e tamén do muiño do Cañoto , neste ainda ” votei ” unha man a poñelo andar de novo.

Entrabas no muiño, con aquelas inxénitas teas de araña, embranquecidas e domeadas polo po dá fariña, pendurando dás tellas e paredes .

Horas antes habías saido dá casa cargando co saco de gran ao lombo , na vaca , ou no burriño  ( que ainda me recordo dalgún veciño que tiña ) , andar o camiño cheo de lama ata o muíño, botalo gran na moega, agardar a moenda, ás veces toda a noite, metela fariña non costal e voltar á casa para amasala na artesa, buscalo fermento onda algún veciño que o tivera, e despois ti , no forno da casa , quentabas con leña , e cocías o pan.

Cantas historias podíamos contar ……

Eu tamén teño unha historia, 

dun muiño que é moi antigo,

que ven dos meus bisavós,

de cando moían o millo,

coa forza dá Natureza,

hoxe só hai dous pedróns.

Ainda lembro aqueles tempos,

cando coa a miña naiciña,

levábamos o gran en saquetes,

enrriba dá cabeciña.

O meu era moi pequeno,

pois con cinco anos era neno,

máis eu corría de contento,

pra chegar cedo a moelo.

Enchíame daquela fariña,

mui blanquiña e moy miuda

e daquel cheiro que tiña,

que ainda hoxe perdúrame.

E como a cobiza é mal consello,

daquél muiño só hai lembranzas,

as pedras coa que estaba feito,

roubáronas pra facer casas.

Esta é a historia do meu muiño,

do ” Cañoto” era chamado,

desfíxose e quedou soliño,

co tempo foi derrrumbado.

Grazas a Pepiño da Piteira.

FALANDO DO MUIÑO DO GUERRA CON JUAN CONS

Sentámonos Juan e máis eu no soportal da súa casa de Pidre , a casa dos seus antepasados e actualmente dos seus pais , unha casa que se conserva tal como era desde hai anos , a cal me fai lembrar as miñas visitas ás tías Juanita e Sabina , irmás da miña avoa Ramona .

Aínda parece que foi onte cando ao chegar á súa casa convidábanme naquela enorme cociña a tomar algunha sobremesa recentemente feita , de seguido sentabámonos os tres e falabamos dos recados que lle enviaba a miña avoa e das cousas que xurdisen naquel momento , aínda que vivían moi preto , a súa saúde naqueles tempos non lles permitía desprazarse asiduamente para poder verse.

Juan déixame falar dos meus recordos , ata que o cantar duns gorrions que se apoiaron no fermoso horreo que preside a eira desde sempre , de súpeto coméntame que aínda lembra aquel día de primavera en que escoitou cantar o cuco ( que adoitaba estar pola zona da Balea ) foi coma se dunha premonición tratarase , ese día a súa avoa Sabina sorprendeulle cunha invitación , a de ir con ela ao muíño do Guerra , ou tamén coñecido polo muíño da Balea.

Temos un tesouro moi valioso na parroquia e temolo completamente desatendido, serie fenomeno facer unha senda pola veira do rio desde o encoro ata San Caetano polo menos, penso que a parroquia ten recursos mais que suficientes para poder levar a cabo esta idea. 

Fai unha dias estiven vendo o muiño de Balea , tamén chamado Muiño do Guerra e esta en bastante mal estado, e doume muita pena velo asi, fun muitas veces coa miña avoa Sabina a levar ou millo a moer.

Eu contesteille que é unha desgraza ter así este patrimonio, pero o conseguir poñer de acordo aos propietarios era complicado , e un exemplo é o muíño do Caeiro que é un dos que hai veciños interesados en restaurar.

O Muiño dime Juan , tanto este como a maioria dos que hai a ou longo do rio son de varias persoas, e cada uns dous propietarios tiñan a sua representacion nel con horas de moenda ao longo dá semana. Quen posiblemente coñeza todolos propietarios deste Muiño sexa Juan de Pidre, o fillo de Joaquina a dá Fonte, penso que sabes de quen che falo , o pai de Juan teña pensado restaurar este Muiño en concreto , e xa tiña moito traballo feito para empezar coas obras, pero despois enfermou e todo quedou en nada.

Un día destes se non chove fareille mais fotos e pasochas, teño moito interes en que este proxecto vaia adiante, dáme moita pena que o abandono apodérese destas maravillas que non seu tempo eran un medio de vida dos nosos antepasados, neles pasaron moitas noites , muitos veciños , entre eles os teus avos e mais os meus, e seguramente que moitos traballos e medos, non quexera que isto se borre por completo. Oxe cando estuven no Muiño co meu fillo revivin momentos vividos sendo eu un neno de moi pouca edade , acompañado dá miña avoa Sabina, que nunca poderei ser quen de esquencer, e bos recordos de velo funcionando , era algo digno de ver Juan , eu quero contribuír a poder restauralo ata o final.

Penso que o máis complicado sera restaurar o primeiro deles, porque seguramente despois seguirase pouco a pouco con cada un dos outros, facer unha senda polo Rio RONS pasando polos muiños penso que seria un atrativo moi bo para a Parroquia , temos que impulsar o atractivo pola nosa Parroquia, buscar a maneira de que xente de fora veña visitala e deste xeito dala a coñecer e facer publicidade do patrimonio que temos, que e algo maravilloso.

Seguimos falando de máis cousas relacionadas coa nosa parroquia , foi un momento entrañable e agarimoso , e nos despedimos coa esperanza de que se poida levar acabo algún día esta idea e mais outras que nos competen a todolos veciños que amamos o noso.