MORTES QUE NON SE ESQUECEN.

Ao longo dos anos son moitas as mortes tráxicas as sucedidas na nosa parroquia, mortes que deixaron pegada, os nosos avós, os nosos pais, todos lembraron por un motivo ou por outro algunha morte que lles marcou para sempre.
A nós pasounos o mesmo.

Aínda que a morte é inevitable para todos nós, nalgún momento cando un ser querido ou un amigo morre repentinamente debido a un tráxico suceso, a unha enfermedade ou acidente quédanos grabado para toda a vida e sentimos muita tristeza. Pero ese dor non dura para sempre, todos pasamos por un proceso que ten un principio e un final e é normal que así sexa.

Ainda así, na nosa mente sempre estarán as mortes dos nosos seres queridos, familiares ou amigos, pero non soamente nos queda o recordo do seu falecemento, dos seus últimos momentos, senón que nos quedan todos os recordos vividos de toda unha vida.

Pero non sucede o mesmo con todos, con algúns os recordos que nos van quedando é a súa morte, debido o seu tráxico final, que fixo que nos quedase mais marcado que outras mortes.

Ao chegar o Día de Defuntos e de Todos os Santos, volvín comentar con algúns veciños e veciñas que colaboran comigo desde hai tempo, pedinlles que fixesen por lembrar algún feito que sucedese ao seu ao redor e que o teñen sempre presente.

Durante uns días foron chegando os recordos que hoxe compártoos con vostedes.

OS RECORDOS DA VECIÑANZA.

1-Recordo ver a Angelito, cando apareceu morto caído polas escaleiras, doume moita impresión velo naquel estado. Él había tido unha trombosis e tiña parálisis de un lado, o que lle provocaba deficiencia para andar.

2-Yo la muerte que más no olvidaré es la de mi querida madre, que se me fue con un ahogamiento de asma, porque ella era asmática de nacimiento, contaba 52 añitos y yo tenía 19. Todos los días me acuerdo de ella y lloro y son muchos años pero no lo olvido Juan, es muchísimo dolor que una madre se muera ahogada.

3-Recordo que, sendo eu unha nena, faleceu unha meniña de ano e medio dunha meninxite. Foi algo moi rápido e non houbo nada que poder facer por ela. Non é que eu tivese moita relación coa meniña, pero a sua nai era nosa veciña e o que me marcou foi ver a esa nai agarrada con terrible dor á pequena caixiña branca onde estaba a sua meniña. Ver todo ese sufrimento foi algo que me quedou marcado por moito tempo. Aínda a día de hoxe, cando paso pola sua casa, lembro esa imaxe do velorio na sala e tanta gente xunta alí nun día de verán con moitísima calor…

4-Eu lembro a morte dun veciño que apareceu morto na súa casa, nunca se puido esclarecer quen o matou. Foi moi forte, na parroquia non se lembraba unha cousa así, durante uns días houbo rumores de que se sospeitaba de quen puidera ser, pero ao final todo quedou en nada.

5-A min a morte que me deu máis pena foi a dunha veciña de Meán, aínda era nova, contaba con 33 anos, estaba solteira e xa tiña cinco fillos, os pobres quedaron orfos e un deles era amigo meu, iamos xuntos á escola de Meán, desgraciadamente, ao cabo duns anos él faleceu en accidente.

6-Eu lembro unha morte que durante moitos anos soñéi co tráxico suceso. Foi un accidente de automóbil, un coche chocou coa varanda do Puente dá Rons e caeu de morros a beira do río. Uns cuantos homes fomos a socorrer aos ocupantes do coche e tal como estaba o coche tivemos que movelo para poder rescatalos, ao empuxar o coche hacía atrás, nese momento saíu unha cabeza ensanguentada pola xanela onde eu estaba, que susto me levei, quedoume gravado para sempre, moitas noites soñéi con aquel momento.

7-O recordo mais forte foi cando vivíamos na Bouza e morrera Señor Faustino, mentres Eusebia foi a botarlle palla a vaca, plantoulle lume na caixa, caera unha vela e pegou lume nas sábanas que estaban colgadas arrededor do difunto, empezou a salir fume, e meu irman Manolo empezou a gritos chamando por miña nai, e todos a correr apagamos todo, ainda así ardeu un pouco a caixa, cousas que pasaban daquela.

8– Doume muita pena miña sobriña, luchou dous anos coa enfermedade e nunca lle faltou unha sonrisa, co paso dos anos de novo estou pasando polo mismo.

9– Teño varias mortes tráxicas na miña mente, unha de un pariente que morreu de accidente de moto en Alba, e outra foi o veciño que morreu de accidente de tren, éstos sucesos foron en un mes, eran dúas persoas mui especiáis para as súas nais.

10-Doume certa pena cando morreu o José O Toco, porque pasaba sempre andando pola miña casa e tiña falado moitas veces con él, faciame certa gracia porque parecía que sempre iba enfadado e doume pena que morrera atropelado por un coche daquel xeito tan solitario.

11-A mí me dio mucha pena, la muerte de Manolo el Chelo. Lo recuerdo trabajando en casa de mi abuela y después cuando se operará de las caderas venía de visita y estaba allí con nosotros. Era un hombre muy cariñoso y bueno.

12– Me diera mucha pena era el Sr. Adonis, que venía a junto mi abuelo y mi abuelo lo afeitaba y le quitaba las muelas, eran muy amigos. Era muy buen hombre.

13– Buenos días, sobre la pregunta que me hiciste te diré que la muerte siempre es dolorosa.Cuando murió mi padre era muy joven, iba a cumplir 16 años, y lo fui echando de menos cuánto más pasaba el tiempo y sobre todo cuando tuve a mis hijos que no tenían abuelo y lo felices que serían. Mi abuela era mayor y tenía que ser pero yo la quiero mucho. Aún escribiendo estás letras me emocionó. Pero una muerte que causó mucha pena y dolor en mí casa fue la de Victoriano el marido de mi madre. Al principio no lo queríamos pero luego con nosotros siempre fue muy bueno, con mis hijos y con Manuel lo adoraba fue tremendo cuando murió mi marido lo pasó muy mal .Le encantaba venir a comer a mí casa, yo siempre le hacía cosas ricas. Antes de morir vino a despedirse el sabía que le quedaba poco y nos dijo que nos quería fue terrible fue muy doloroso. Todos los años por difuntos desde que murió y mientras pueda voy al cementerio a Lerez a visitar la tumba. Gracias por hacerme recordar aunque esté llorando para escribir.

14– A min quedoume moi marcada a morte de Sara A Suca, tan nova e con cinco fillos, pobres, quedaron coa súa avoa e despois foron marchando para diversas familias, a súa avoa non tivo mais remédio que deixálos ir.

15-Cando chega o 1° de Novembro, sempre me lembro dunha morte, a de Fina A do Castaño.
Resulta que neste día tan sinalado, está a miña filla de cumpreanos , o mismo día en que morreu Finiña, ese ano non lle celebramos o terceiro cumpreanos á miña filla, tiñamos unha pena tan grande que non había ganas de celebrar nada.
Finiña era moi nova, contaba 28 anos, unha mala enfermidade levouna mui xoven, pobre, tan nova, recordo que estaba a facer a casa, é mentras tanto a facían chegaron a durmir nun alboio, correndolle a auga da chuvia por debaixo da cama donde durmían.
Fai disto uns 45 anos se mal non recordo.

16– Eu teño un recordo moi doloroso e de moita pena, foi de cando morreu Antonia A Suca. Recordo que Don Manuel, de cando en vez, leváballe comida a Antonia e un deses días que ía á súa casa, atopouna tirada no chan e asustouse, veu correndo á miña casa para pedir axuda e díxonos o que sucedera, estaba moi impresionado. Alí fomos con el, entramos naquela casa, bueno, máis ben era un cortelliño e atopámola no chan esterricada, morta, dígoche que aquilo daba moita pena, impresionoume moitísimo ver aquela muller así, a Don Manuel tamén, pero a min quedoume gravado para sempre.

17– Recordo unha morte de un veciño en accidente de tráfico, foi un accidente mui forte, seica quedara mui desfigurado.

18- A min deume moita pena a morte de Luisa A Lonja, que morte máis terrible, morreu na miséria, foi unha cousa horrible, mírala alí naquela casa, terrible, lembro moitas mortes, pero a de Luisa é a que teño mais presente.

34- FEITOS LUCTUOSOS.

28 de Enero 1882, LA ILUSTRACIÓN CANTÁBRICA 

En la parroquia de Cerponzones murió repentinamente un hombre al dirigirse a regar una heredad de su propiedad.

EL MENDO, AÑO DE 1891

En la tarde de ayer y en la carretera de Lérez ha sido maltratado tan bárbaramente por un joven, un hombre natural de San Vicente de Cerponzones, que hubo necesidad de conducirlo al Hospital en muy grave estado.
Los golpes recibidos en la cabeza son de pronóstico reservado, según nos informan.

El agresor está detenido y el Juzgado entiende en el asunto.

El agredido, cuyo estado ofrecía ayer serios temores, encuéntrame hoy mejorado por un alivio leve y poco apreciable.

8 de Octubre 1896

EL ECO DE SANTIAGO
En la parroquia de San Vicente de Cerponzones fue gravemente herida una joven llamada Manuela Magdalena por un mozo conocido por Juan O FAGUIALLO.

La infeliz muchacha recibió dos tremendos palos en la cabeza que le interesa el hueso.

Dicese que el sujeto en cuestión pretendió atropellarla atentando contra su pudor, y por haberse resistido a ello recibió la salvaje agresion.ñ la herida fue curada en la farmacia del señor Termes y del hecho sé dio cuenta al juzgado.

24 DE NOVEMBRO DO 1898

MUERTE MISTERIOSA DE CARMEN MARTÍNEZ , CONTABA CON MÁS DE CUARENTA AÑOS…

Estuvo en la parroquia de Cerponzones el Juzgado de Instrucción con motivo de la muerte misteriosa de la vecina de aquella aldea Carmen Martinez. Su cadáver fue trasladado al hospital de esta ciudad en donde se practico la autopsia, resaltando que la muerte fue natural. La difunta vivía sola en su domicilio y contaba más de cuarenta años. Ayer recibió cristiana sepultura en el cementerio de esta ciudad.

24 de Noviembre 1898

EL ECO DE SANTIAGO 
El juzgado de Instrucción de Pontevedra ha recibido noticia que en la noche del martes se cometió un crimen en la parroquia de Cerponzones. Para instruir las oportunas diligencias salió el Juzgado sin que a la hora que escribimos estas líneas se conozcan detalles de los sucedido.

25 de Noviembre 1898

No se han confirmado las primeras noticias respeto de que se hubiese cometido un crimen en la parroquia de Cerponzones. Lo sucedido fue que apareció una mujer muerta debido a un accidente natural, una anciana que vivía sola.
ROUBO NA CASA DO CURA

13 de Agosto 1900

Un artigo no periódico daquel tempo relataba os feitos acontecidos na parroquia de Cerponzóns.

ROBO EN CUADRILLA.

En la madrugada del sábado fue robado el cura de la inmediata parroquia de San Vicente de Cerponzones Sr. Prada. El hecho ocurrió a las doce en punto. Viven en la casa rectoral el señor indicado, el ama y un muchacho de pocos años, que está también al servicio del cura.

Para penetrar en el edificio se valieron los ladrones del siguiente procedimiento :

Primeramente los ladrones cortaron las cuerdas de las campanas de la Iglesia, antes de entrar en la huerta que circunde la casa mataron los perros con estricnina, después de esperar a que los perros estaban muertos, apoyaron un pino en una de las puertas altas, treparon hasta ella. Con un berbiquí hicieron un agujero capaz de dar cabida a la mano, de esa forma pudieron abrir la puerta fácilmente. Para ello no tuvieron más que abrir un pasador. Ya dentro de la casa se dirigieron primero a la cama del señor cura a quién despertaron….

Eran cuatro sujetos enmascarados y uno descubierto. Éste, además, iba descalzo. Sin duda fué el encargado de avanzar primero a la habitación para no ser oído.

-VENIMOS A POR OCHO MIL DUROS ! dijeron los ladrones al señor cura. Éste, repuesto de la primera impresión, contestó que no tenía tanto, dando pruebas de gran serenidad. Los malhechores insistieron amenazando con matarle si no descubría el sitio donde estaban guardados los ocho mil duros. Luego lo maniataron con una cuerda y le metieron un cincel en la boca para que no gritase. Lo mismo hicieron con el ama y con el muchacho.  Después se dedicaron los ladrones a registrar toda la casa, robando lo siguiente :

– 25.000 reales en oro, 8.000 en plata, 9.000 pesetas en billetes del Banco y un reloj. Además llevaron resguardos del Banco por valor de 20.000 duros, dos monederos, uno de piel que contenía 5 duros en oro, 10 ó 12 monedas de 20 pesetas cada una de oro, otro monedero de plata, éste sin dinero, dos carteras de bolsillo con billetes de 25 pesetas. Cinco pañuelos de seda, un testamento y varios otros efectos de escaso valor.  Los ladrones creyendo que había más dinero, maltrataron al anciano párroco con una palanqueta de hierro, le ataron otra cuerda a la cabeza, apretándosela tan fuertemente que al siguiente día aún conservaba todavía las señales. Los labios los tenía ennegrecidos, efecto de la presión del cincel que le colocaron en la boca.

– El muchacho, mientras los ladrones realizaban la operación ante dicha se fue desprendiendo de las ligaduras, desatando luego a la ama y después al cura.  Todo esto lo metieron en un saco, abandonando seguidamente la casa, convencidos de que ya no había más dinero, eran las cuatro de la madrugada.

– A primera hora salieron desde el cuartel de Pontevedra en dirección San Vicente de Cerponzones, tres parejas de la Guardia Civil, con objeto de hacer trabajos para el descubrimiento de los autores, realizaron el correspondiente atestado, donde daban cuenta de lo que se encontraron en el lugar de los hechos, una palanqueta de hierro, un cincel y la cuerda. Personado más tarde el juzgado instructor le fué entregado dicho atestado, continuando la aludida fuerza practicando averiguaciones. Hasta ahora no fue posible dar con los autores, pero se persigue activamente la búsqueda de un sujeto licenciado de presidio, que por lo visto reside por aquellas cercanías y sobre quién recaen sospechas acerca de que fuera uno de los partícipes en el robo.Supuestamente los ladrones, según testigos, pasaron por Campaño dirección Poyo. El hecho fue comentadisimo estos días por las graves circunstancias que revistió y por ser muy conocido en Pontevedra el Sr. Prada donde tiene familia. 

ES.GA.36038 AMUPO 10. 1.3.6.-10/41/39 José Casal

30 DE NOVEMBRO DE 1903, FUEGO NA DE LOSADA

El sábado se incendió la casa de la señora viuda del perito Losada sita en San Vicente de Cerponzones. El fuego se comunicó a otra vivienda ardiendo la cocina completamente. La casa primera quedó casi en ruinas tal han sido los desastrosos efectos del incendio. Los vecinos prestaron auxilios.

1905 HISTORIA CRIMINAL DE PONTEVEDRA

LA ÚLTIMA CENA EN CERPONZÓNS DE ÁNGEL ROUCO, EL ARTILLERO.

1905 PONTEVEDRAÁngel Sebastián Rouco, natural de Oia, es un ratero de mil batallas en la franja de Pontevedra a Santiago. Tiene como alias El Artillero, posiblemente ganado en sus años de militar, y como siempre ocurre en casos de delincuentes con amplio historial, al lado de quienes le odian por haber sido sus víctimas se encuentran los que le admiran, no tan numerosos, pero ciertos.
Mediado diciembre, las fuerzas que lo persiguen lo sitúan en la Parroquia de Santa María de Alba, porque sus últimos golpes se producen en los montes de Poio y Campañó. Ha asaltado en Poio, ha robado en el estanco de Ferrería, se ha llevado ganado y aves aquí y acullá. Los vecinos no entienden de romanticismos y tienen al Artillero como el más activo raposo que amenaza sus posesiones.

Alrededor del día 10 la información se concreta. Algunas noches el Artillero se refugia en una casa de Hermida, en San Vicente de Cerponzóns. Hasta allí van los agentes Eduardo Alonso Garrido y José Paz Corbacho, envueltos en amplias mantas y provistos únicamente de revólveres, para que el fusil no denuncie su condición de guardias civiles.

Les acompañan los vecinos de Cerponzóns Felipe Fariña, Valentin Vieitez Cochón, Hermenegildo Ucha y Eladio Ucha, que les sirven de guías, armados de pistolas y escopetas, ellos sí. Pasadas las nueve y media, el grupo llega ante la casa de Rosendo Viqueira, en el citado lugar de Hermida, donde saben que cena el Artillero.

La casa, conocida como la de O Cristo, está en un sitio desplobado. En ella vive Viqueira, que es albeitar, con su mujer y un hijo de 26 años. Al entrar los guardias, el Artillero se levanta bruscamente y…

Pero dejemos que sea el propio Valentin Vieitez Cochón, uno de los acompañantes de los guardias, quien relate lo ocurrido, pues no siempre se dispone de testimonios directos. Valentin de 28 años, es un fornido sillero de regular estatura. Él será el,protagonista de aquella noche. Oigamos sus palabras, recogidas por el cronista del Diario :

“A las ocho y media de la noche del sábado vino a llamarme la Guardia Civil, así como también los vecinos Eladio Ucha, Hermenegildo Ucha y Felipe Fariña, diciendo que le acompañásemos para capturar a Ángel Rouco. Nosotros sabíamos perfectamente dónde estaba el Artillero, porque lo vimos a las cinco de la tarde meterse en la casa de Rosendo Viqueira. Los cuatro paisanos íbamos armados de escopetas y revólveres, ante el miedo de que disparase contra nosotros el Artillero. Yo llevaba una escopeta de dos cañones, cargada de munición. Al llegar a la casa de Viqueira tomamos toda clase de precauciones para evitar que el ladrón se escapase. Yo fui con el guardia Garrido y con Eladio Ucha por la parte de atrás, atravesando unas fincas. Por la carretera iban el otro guardia, José Paz Corbacho, y los paisanos Felipe Fariña y Hermenegildo Ucha. El primero que abre la puerta es el guardia Corbacho. Ángel, al verse sorprendido, hace un disparo de pistola contra él, y éste grita pidiendo auxilio, después de darle un tiro en la pierna derecha. Acudimos en el acto y nos encontramos a Corbacho y Rouco peleando a brazo partido en la cocina de la casa. El momento fue terrible para nosotros, porque creímos herido al guardia. Corbacho intentaba amarrarlo, pero Rouco se arroja a él como una fiera y lo lleva vencido. Yo quise sujetar también a Rouco, pero éste me lanzó una mano al pescuezo, arañándome de esta manera….(Vieitez muestra al periodista los arañazos que presenta en la cara y el cuello)…durante esta lucha se hunde una tabla del piso, y cae el guardia al suelo, ante lo cual dice el Artillero: “Non hai forza para min”.

Y en ese momento hace Rouco un segundo disparo de pistola sobre Corbacho, quemándole la ropa, pero sin herirlo. Al ver que aquello iba mal para el guardia, todos gritaban : ” ¡Haced fuego ! ¡ Haced fuego ! “

Yo apunté con la escopeta y se la disparé en el vientre, cayendo inmediatamente Rouco sin decir una palabra ni dar una queja. Ya en el suelo, le sujeta Corbacho y le pone unas esposas en las manos, pero a los cinco minutos hizo un gran esfuerzo el prisionero y rompe las ligaduras que lo sujetan. Antes de que yo disparara la escopeta quiso Rouco escaparse por una ventana. Echó las manos a ella y rompe de un tirón las visagras. Aún después de herido, Rouco se incorpora fácilmente, saca un pitillo del bolsillo del chaleco y lo fuma con toda tranquilidad. Apenas se queja y únicamente pedía agua de vez en cuando, porque ardía de sed.

Éste es el relato de Valentin Vieitez. En otras fuentes se afirma que el autor del disparo mortal es Eladio Ucha, pero, en cualquier caso, así son las últimas horas del Artillero.

Más tarde pide otro cigarrillo a Felipe, y éste se lo da, fumándoselo hasta apurar la colilla. Acude el practicante Juan Losada, llamado por Garrido. Dispone que el herido sea colocado sobre unas pajas para limpiarle la sangre. Incorporado Rouco por dos hombres, Losada aprecia que tiene fuera del vientre parte del intestino y le hace la primera cura, aplicándole fuertes vendajes en la pierna y en el vientre. Las heridas son a quemarropa. El herido conserva hasta el último instante el conocimiento y habla tranquilamente con todos. Cuando Rouco ve la extensa herida del vientre, dice medio en serio, medio en broma : “Esta sí que é de morte !”

A las dos de la madrugada, mientras habla, fallece el Artillero. Les explicaba en ese momento que los tres duros que se le ocupan los ha ganado jugando a las cartas. También tenía en su poder tres relojes, uno de uso diario y los otros dos escondidos entre la ropa. En una cartera lleva una participación de la Lotería, expedida por un tabernero de Curro.

Al lugar del suceso acude el forense Temes Trujeda y el cadáver es trasladado al Hospital, donde se le practica la autopsia. Rouco deja pendientes en la Audencia pontevedra sanitario siete causas por robo.

Juana Rouco, su madre, cumple en la carcel pública varias condenas por robó su además le esperan otras dos causas por el mismo delito, que se verán en la Audencia dentro de poco. El periodista del Diario la visita en su celda y la encuentra llorando, cubierta con un manto negro.

Dice que hace dos días unas mujeres de Cerponzóns le informan de la muerte de su hijo. La noticia no le sorprende, pues hace tiempo que espera ese triste e inevitable desenlace. “A culpa de todo é desa maldita muller, a Mangusa, que foi a perdición de meu fillo “.

Durante sus correrías, Ángel le escribe varias cartas y en algunas ocasiones le manda cantidades en metálico. Se supone que también le envía los sellos robados en el estanco que le son ocupados en la carcel. Juana tiene intención de pedir a las autoridades el reloj que lleva su hijo en el momento de morir, pues es un regalo suyo.

También está en la carcel desde unos días antes por escándalo público la novia de el Artillero. La encuentran completamente borracha en la Calle Real, y la conducen a viva fuerza a la prevención. Dice el cronista que es una linda muchacha de 20 años, llamada Elisa Calvo del Río, natural de Pontevedra y conocida por mal nombre como A Mangusa.

En 1907 es detenida en Iria, reclamada por el juez de Caldas por un delito de hurto. En la mañanas del 20 de Octubre de 1906, de acuerdo con Ángel Rouco, ella y él también procesado Emilio Fernández, se apodera de una porción de un todo cerdo valorado en 11 pesetas y propiedad de Rosa Brañas. Por falta de cargos, se retira la acusación contra ambos. La causa no parece de demasiada enjundia.

Añade el cronista que desde hace años ” se dedica a vagar por el arroyo, cayendo en toda clase de debilidades”. Pasa a vivir con Ángel Rouco acompañándole en sus aventuras desde Pontevedra a Santiago. Por culpa del Artillero duerme muchas noches en los montes o en la carcel.

Gracias al buen oficio periodístico de los redactores del Diario de Pontevedra también contamos con el testimonio de Elisa Calvo, recogido en la carcel de la ciudad. Éstos son los pensamientos de la novia del Artillero:

Eu tíñalle máis medo que cariño, porque ameazábame sempre con matarme se o deixaba ou descubría o seu paradeiro.

Precisamente o martes pasado, chegamos ata Padrón, onde teño familia, e afasteime del. Prefería gañar a vida honradamente e púxenme a partir pedra nunha estrada gañando catro reais diarios. Cando su me cría tranquila, veu buscarme e levoume canda él. Despois prendéronme e estiven na cadea de Padrón por un roubo que fixera Ángel en Cesuras. No novo na cádea de Caldas cunha friaxe tremenda, ata que me puxeron en liberdade ao cabo de uns días. Todo por causa del, porque foi a miña desgracia. Cando máis fun na súa compaña foi polos Montes de Poio e A Caeira, onde perseguíronnos os gardas civis a cabalo. Aquela foi unha tempada de fame para os dous. As veces dicíame : “Vai ao pobo e fala cos señoritos y tráeme cartos”. Eu viña mío tapada nun mantón a Pontevedra, gañaba de cualquera xeito unhas cantas pesetas e leváballas ao Rouco.

Cando volvía sean cartos pegábame e dicíame cousas terribles. A nadie cúlpame de todo, señaló razón, e non pode queixarse, porque algunhas veces viña a esta misma cárcere para traerlle diñeiro. Eu sabía que tiñan que matalo e llo dicía.

¿Y el que contestaba ?

Púñase furioso dicindo: ” Ou me collen morto, ou non me collen !”.

Un artículo de José de Cora no Diario de Pontevedra.

14 de Abril 1906

EL ECO DE SANTIAGO

Hallándose cortando un pino en una dehesa de la parroquia de Cerponzones el vecino de la misma Vicente Morgade Tilve, de 22 años de edad, se le vino encima el árbol, produciéndole graves lesiones que le ocasionaron la muerte a las cinco horas.

Noviembre de 1906

JUSTICIA ANÓNIMA 

En los primeros días de noviembre aparece muerto en la carretera de Santiago, cerca de Pontevedra, un tal Baltasar, conocido por CALDEIRADA. 

A consecuencia del hallazgo, la Guardia Civil detiene a un compañero suyo que presenta en la cabeza una herida producida por un palo.

Es puesto a disposición del juzgado e ingresa en la cárcel. Ambos eran de muy malos antecedentes, y se supone que en la noche del día 1 intentan robar a algunos traficantes en ganado, que regresan de la feria celebrada en Pontevedra.

Las presuntas víctimas pasan a ser verdugos y consiguen dar muerte a uno y herido al otro, dejándolo tal vez por muerto.

La opinión general en las parroquias de Lérez, Alba, Cerponzóns, Campañó y Curro es que ” el muerto está bien muerto” y que el detenido está mejor en la carcel que fuera.

25 de Mayo 1909

EL PROGRESO

Una pareja de la Guardia Civil detuvo en la inmediata parroquia de Cerponzones a tres jóvenes que en la fiesta celebrada en Lérez promovieron una reyerta haciendo disparos con un revólver y dando estacazo limpio. Los tres detenidos quedaron a disposición de judicial.

EL PROGESO, AÑO DE 1909

Estuvo a punto de perecer ahogada en el lugar de Santos de Mollabao una niña de la parroquia de San Vicente de Cerponzones, encontrábase bañando en aquel sitio cuando la arrastró la corriente, poniendo en grave peligro su vida.
Dos hermanas suyas que también estaban allí, comenzaron a gritar pidiendo auxilio.

Un joven de Mollabao, Manuel Portela, se arrojó al agua, vestido, consiguiendo salvar a la niña. Este acto mereció muchos elogios de cuantos lo presenciaron.

AÑO DE 1912 .CRIMEN POR CELOS

LORENZO Y ELISA VIVEN UNA PECULIAR HISTORIA DE AMOR 

A las doce de la noche del 14 de septiembre se conoce en Pontevedra que ha ocurrido un sangriento suceso en la parroquia de Cerponzóns a consecuencia del cual está moribundo un joven de 23 años llamado Lorenzo.
Los antecedentes del suceso nos informan de que Lorenzo García Villaverde y Manuel Fariña requieren de amores desde hace cuatro meses a Elisa Raposo Crespo, que al parecer se deja querer por ambos. Elisa asiste esa noche al baile que se celebra en el lugar de Vigario, de San Vicente de Cerponzóns, a donde concurren también ambos rivales.

Elisa baila con Manuel Fariña y los dos se muestran muy cariñosos, tanto que los celos abrasan el corazón de Lorenzo. Éste concibe la idea de esperar en una robleda a Elisa y Fariña para vengarse de la pareja, aunque no se sabe de qué forma lo hará. Lo cierto es que se adelanta y se mantiene al acecho entre unos árboles para aguardarlos sigilosamente.

En el momento en que pasan Manuel y Elisa muy amartelados, salta Lorenzo delante de ellos. Al verse interrumpido bruscamente en su idilio amoroso, Manuel saca un revólver y dispara contra Lorenzo. Dos balas hacen blanco en Lorenzo y cae a tierra gravemente herido.

Tiene un proyectil en el costado izquierdo y otro en el muslo. Fariña y Elisa se dan a la fuga dejando allí al herido. Éste se levanta como puede y, derramando mucha sangre, marcha trabajosamente a pie hasta su casa, que se encuentra a un kilómetro de ese lugar.

Avisado el juez de primera instancia señor Giraldez, se traslada a las doce de la noche a Cerponzóns y allí permanece hasta las cinco de la madrugada. También se traslada a ese lugar una pareja de la Guardia Civil.

El autor del crimen, Manuel Fariña, ha desaparecido, aunque luego se presenta de forma voluntaria. A las siete de la mañana, el herido es conducido al hospital en una camilla de la Cruz Roja.

Cuando Manuel viene por la Puente de O Burgo con dirección a Pontevedra a fin de entregarse al juez de instrucción, es detenido en aquel punto por dos guardias municipales.

Manuel es interrogado por el juez Giraldez y se confiesa autor del hecho. Dice que Elisa Raposo sostenía relaciones hace tiempo con el herido Lorenzo García, hasta el punto de que la chica tenía frecuentes disgustos con su padre, pues éste no quería tales amores porque Lorenzo no había entrado en quintas.

Afirma que días atrás el padre y el novio andan a tiros por dichos amoríos. La noche de autos estuvo en la taberna que José Poceiro tiene en Verducido y cuando se retiraba para su casa con Elisa Raposo y otras muchachas, le sale al encuentro Lorenzo. Amenaza a Elisa con un puñal y le dice a él: 

-Quen es ti para acompañar a estas rapazas ?

Después Lorenzo prorrumpe en insultos y blasfemias, sacando a relucir una pistola y un palo. En estas circunstancias, y al verse tan gravemente acometido, Fariña no tiene más remedio que hacer uso de una pistola y disparar dos tiros sobre Lorenzo, dándose después a la fuga.

Como el herido niega que hubiese acometido a Fariña, el juez dispone que el agresor sea conducido por la Guardia Civil al Hospital con objeto de ser careado con Lorenzo. En dicho cuarto se sostuvieron ambos en las manifestaciones que habían hecho, reconociendo el herido que el autor de los disparos fue Fariña.

Elisa Raposo es una muchacha de buen aspecto, simpática y de ojos traviesos, que relata los hechos con la sencillez de una jovencísima enamorada :

-Eu non quería a ningún deles, nin nada tiña que ver con eles. É certo que o ferido me perseguía hai tempo, pero eu díxenlle vinte veces que non o quería e que fixera o favor de gobernar a súa vida por outro lado. Pasa dun mes que non me falaba, porque lle dei un desprezo. Él dixome entón : “Se non me queres, quítoche a vida porque antes de verte con outro, vou á cadea”. Eu non lle fixen caso e fun a noite do domingo ao baile de Berducido con dúos amigas miñas, que as dúos chámanse Dolores. Alí atopamos tamén ao ferido Lorenzo García Villaverde, pero non nos falamos para nada. As dez e cuarto saímos as dúas, Dolores e máis eu para as nosas casas acompañadas de Manuel Fariña. Cando iamos todos moi entretidos, sen meternos con ninguén, saíu do monte un home. Era Lorenzo García, que, enfrontándose a nós non deu as boas noites e di :

-Parece mentira que sendo veciños non me chamarades ao saír da taberna e viñerades sós.

-Non te vimos-contesto eu-. Se non, avisaríamoste.

Despois, dirixíndose a min, tratoume moi mal de palabras e ameazoume cun puñal que sacou do peto da chaqueta. As outras rapazas metéronse entre os dous chamándoo á orde, pero nós, as mulleres, escapamos, porque o ferido comezou a paus e bofetadas co Fariña. Antes de pelexar os dous, dixo o ferido :

– Hoxe, por ser o día dos milagres, vou eu a facer un milagre. Teño os botóns da camisa moi ben cosidos e quero que mis arrinque este cocho.

Elisa termina diciendo que no sabe lo que pasó después, pues ella y sus amigas se escapan en cuanto Lorenzo García empieza a dar palos.

Uno de los proyectiles le interesa el pulmón y no hay esperanzas de salvarlo. Se espera de un momento a otro un desenlace funesto. Esa madrugada se le administra el Viático en la Sala del Santo Ángel donde se encuentra el herido.

La historia reserva episodios impensables, porque después de sortear a quintas el 18 de Febrero de 1913, el 1 de agosto de ese año se casan Elisa Raposo Crespo y Lorenzo García Villaverde.

El 9 de abril de 1915 lo cita el Gobierno Militar como soldado para entregarle unos documentos y el 24 de Noviembre es declarado inútil total para el servicio. Lorenzo pasa a cobrar el subsidio procombatiente.

El 29 de noviembre de 1962, a la edad de 73 años, muere Elisa Raposo. Al año siguiente, con 72 años, muere él…..

Publicación de José de Cora.
OUTRO PERIÓDICO COMENTABA O SUCEDIDO DE ESTA FORMA :

CERPONZÓNS 17/09/1912

CRIMEN POR CELOS

HERIDO GRAVE.-Detención del autor.-Este y el juzgado en el hospital.

Al entrar en máquina nuestro número de ayer llegaron a nosotros rumores de haberse cometido la noche ultima un homicidio en la inmediata parroquia de Cerponzones.
Más tarde supimos, concretamente, detalles de lo ocurrido.

En el lugar de Vigario, de la indicada parroquia, celebróse un baile de esos que abundan los días de fiestas de nuestras aldeas sin permiso de nuestra autoridad competente.

A este baile asistió Elisa Raposo, muchacha llena de donosura, pero con gracejo de sinceridad propia de su apellido.

Por ella estaban amartelados Manuel Fariña y Lorenzo García Villaverde.

Elisa, en el baile fuese porque Manuel Fariña le inspiraba más simpatía, ó por avivar el fuego del amor en Lorenzo García, dío preferencia al primero, bailando y no apartándose de él en un solo momento.

La resolución de este apasionado joven no fue la de esperar al día siguiente para ir a la casa de los padr s de Elisa a pedirla en matrimonio, que esto sería tal vez el propósito que se proponía la casquivana rapaza, sino que saliéndose del baile se apostó en una robleda, por la que tenían que pasar Elisa y Fariña.

Iban estos enloquecidos en sublime idilio de amor, pero al percatarse Fariña que le esperaba García, sin duda proveyendo el choque, sacó un revolver que llevaba y lo disparó sobre éste.

Epílogo.

Lorenzo García Villaverde recibió dos balazos, uno en el pecho y otro en la espalda, y Manuel Fariña con Elisa Raposo se dio a la fuga.

El herido derramando abundante sangre pudo penosamente llegar solo a su casa, que dista cerca de un kilómetro del punto donde ocurrió el trágico suceso.

El juzgado al tener conocimiento de lo sucedido, se trasladó en la misma noche al domicilio de Lorenzo García Villaverde, y después de recibirle declaración y practicar otras diligencias, dispuso que fues trasladado al Hospital en una camilla de la Cruz Roja. Su estado es grave.

Ayer fué capturado por la Guardia Civil Manuel Fariña, y con él fué el Juzgado al Hospital para recibir declaración al herido.

Este reconoció a Lorenzo García como autor de los disparos.

FIN————–

16 de Octubre 1912

EL PROGRESO

Ramón Villaverde y Lorenzo Tilve, de la inmediata parroquia de Cerponzones, se encontraron en la carretera y recordando antiguos resentimientos, disputaron acaloradamente hasta el extremo de pasar de las palabras a las obras, no habiendo llegado a que tuviese consecuencias fatales, gracias a la intervención de algunos vecinos. Sin embargo , el Ramón Villaverde resultó herido de un instrumento punzante en el hipocondrio derecho. El médico de esta capital, Sr. Poza, que le curó en su domicilio apreció que la lesión era leve.

8 de Diciembre 1912

EL PROGRESO 

En la parroquia inmediata de Cerponzones ocurrió una lamentable desgracia.
El Niño de dos años de edad José Benito Maquieira García , del lugar de Reiriz, hallándose en la cocina de la casa de sus padres, sufrió extensas quemaduras en diferentes partes del cuerpo, producidas por el agua hirviendo de un puchero que se volcó, falleciendo a las pocas horas, a pesar de los auxilios que le prestó el médico D. Celestino López de Castro.

15 de Diciembre 1912

EL NOROESTE

Entre las parroquias de Cerponzones y Portela le robaron 500 pesetas a un anciano de 88 años. En el mismo punto asaltaron días pasados a un conocido traficante en ganados.

15 de Noviembre 1913

EL ECO DE SANTIAGO

El automóvil de línea que hace el recorrido de Pontevedra a Lalin, perteneciente a la empresa de los Sres.Martinez, de Silleda y Campos, de la Estrada, sufrió ayer tarde en la parroquia de Cerponzones,muy grave accidente.

Por rotura del guía, se precipitó a un barranco que existe en dicho lugar. El conductor resultó con cuatro costillas rotas. Cuatro viajeros recibieron también Fuertes golpes, uno de los heridos es el joven diputado provincial Sr. Otero. La primera cura se la practicó en el lugar del suceso el médico Sr. ESMORIS.

 

9 de Diciembre 1913

EL PROGRESO 

Fueron denunciados al juez de Pontevedra los vecinos de la parroquia de Cerponzones, Lorenzo y Arturo García , acusados de haber amenazado de muérete repetidas veces, a su convecino Manuel Fariña Falcón.

Éste está procesado por lesiones de arma de fuego que produjo al Lorenzo, la noche del 16 de septiembre último, cuando en compañía de varias mozas regresaban de un baile celebrado en el ayuntamiento de Geve.

1913_Duas veciñas de Meán mortas….

 Diario Palentino, 12 de Mayo del año 1913

Dos mujeres muertas por un rayo.

A las 10 de la mañana ocurrió en la inmediata parroquia de Cerponzons…

En el monte nombrado cómo Mean, hallándose a dicha hora apacentando una vaca y una ternera las labradoras Rosa Tilve Paz, de 40 años y Emilia Tilve Tilve, de 45. Con ellas estaba la niña de siete años Dolores Paz Tilve, hija de la última.

Cómo empezaba a llover, refugiaronse todas en una robleda que allí existe, llevando también el ganado.

Momentos después y cuando menos se esperaba, una chispa eléctrica cayó precisamente en el árbol a cuyos pies estaban las referidas mujeres.

Rosa y Emilia sufrieron los más horribles efectos de la descarga. Ambas quedaron muertas en el acto, con los cuerpos totalmente carbonizados.

La vaca que Rosa sostenía por una cuerda, murió también.

El rayo dejó ciega del ojo izquierdo a la pobre niña, que llena de terror, apenas si se daba cuenta de la magnitud de la desgracia.

ANO DE 1913

COSTURERA SE TIRA DEL PUENTE RONS DE UNA ALTURA DE 50 METROS

«Se arrojó del puente Rons de una altura de 50 metros, una agraciada joven de 18 años de edad llamada Dolores que vivía en el lugar de Tilve, parroquia de Cerponzones, vivía con la costurera Manuela Eiras, esta había recogido a Dolores del Hospicio, quiso matarse Dolores por contrariedades amorosas, momentos antes de arrojarse del puente estuvo hablando con su novio Aurelio Carón, en la puerta de la casa donde vivía. Cuatro vecinos la encontraron en grave estado y la trasladaron a su domicilio donde le prestaron los primeros auxilios, el practicante Sr. Losa. El juzgado fue a Cerponzones con el médico D. José Filgueira para instruir diligencias, Dolores presentaba una herida bajo la barba, el médico le dio 11 puntadas. Créese que la suicida intentó antes tirarse en un pozo en cuyo dintel apareció un pañuelo de mujer». El texto, publicado en el Diario Palentino el 9 de agosto de 1913, parece una prueba más de que al puente Malvar sobrevive todo aquel que lo cruza. En otro  diario (EL ECO DE SANTIAGO) la altura desde donde se tiró era de 20 metros, y nombraban al puente como EL RODIS.

7 de NOVIEMBRE 1915

EL NOROESTE 

En la casa que habita en el lugar de Socorro, parroquia de Lérez, Manuel Pazos García, apareció muerto anteayer en una habitación, el pordiosero Manuel de Cerponzones.

Desconocemos las causas de la defunción.

7 de Mayo 1916

EL NOROESTE

En la parroquia de Cerponzones falleció anteayer el labrador Manuel Tilve Castro, de 65 años, a consecuencia de una congestión, según informe del médico que le asistió; pero como de publico se dice que el finado había sido apaleado antes de morir, el juzgado instruye diligencias para esclarecer lo ocurrido.

15 de Octubre de 1916

EL PROGRESO 

Hallándose subido a un pino en el lugar de Tilve de l parroquia de Cerponzones, el niño de once años, Juan Guiadanes Casas, tuvo la desgracia de caerse, recibiendo una pequeña herida con fuerte contusión en la espalda y conmoción visceral. Avisada la Casa de Socorro de esta capital, envió una camilla en la cual se lo trajo al Hospital de Pontevedra.

1922-PUÑALADAS DE GRAVEDAD

EL ECO DE SANTIAGO

Antonio Castro Tilve , de Alba y otro sujeto riñeron por cuestiones de ganado en Cerponzones con otro labrador.durante la lucha , éste recibió del primero varias puñaladas de gravedad.Antonio Castro fue encarcelado.Los otros dos resultaron también heridos.

22 de Agosto 1924

EL ECO DE SANTIAGO 

Apareció muerta en su vivienda de Cerponzones la anciana de 75 años Andrea Piedras Cochón.
Presentaba su cadaver una lesión en la frente. Créese que debió caer por la escalera de la casa y producirse la muerte al chocar con el suelo, pero nadie presenció el accidente.

12 de Agosto 1925

EL ORZÁN

En la carretera de Santiago un auto que se dirigía a Pontevedra atropelló a la joven de 20 años Josefa Alfonso Cancela.
Se le apreciaron diversas lesiones y fractura eñde la pierna izquierda.ñel suceso ocurrió en el lugar de Cunchido, parroquia de Cerponzones.

2 de Diciembre 1926

EL PROGRESO 

UN AHOGADO EN CERPONZONES 
Días pasados apareció ahogado en el río “Cerpoazones”, el joven de aquella parroquia Felipe Fuentes de 20 años de edad.
De las diligencias practicadas por el juzgado de Instrucción y benemérita, resulta que dicho joven se hallaba apacentando ganado cerca del lugar del suceso, no habiendo podido esclarecerse como ocurrió el accidente, que privó de la vida al desgraciado labrador, aunque se supone haya sido casual.

2 de Xuño do 1927 

INCENDIO MISTERIOSO DE UN AUTO EN CERPONZONES

En una de las pasadas noches sufrió un accidente en la carretera de Santiago, y en las cercanías de Pontevedra, un automóvil de Vigo. Viajaban en éste su propietario D. José Souto Domingo, vecino de aquella ciudad, su esposa, una joven, un sacerdote, el chofer y un hijo del dueño, que era el que guiaba el coche.
En el punto conocido por “Fuente Saldán”, de la parroquia de Cerponzones, en una curva, salió el auto de la carretera, dando una vuelta completa, y rodando por un terraplén de unos 10 metros de altura. Sus ocupantes no sufrieron más que ligeras erosiones y siguieron viaje a Vigo en otro automóvil que por allí pasó. El Sr. Souto Domingo dejó al cuidado de su coche al muchacho de 15 años José Blanco Pérez, vecino de Cerponzones. Y éste manifestó que dos desconocidos, después de maltratarlo y obligarlo a que se marchase prendieron fuego al vehículo, el cual se quemó por completo.

La Guardia Civil practicó gestiones para descubrir a esos desconocidos, no consiguiéndolo.

6 de Septiembre 1928

EL ORZÁN

ATROPELLO POR UN AUTOMÓVIL.

En el cuarto de socorro fué curado y conducido al hospital después, el vecino de San Vicente de Cerponzones, José Recarey, de 26 años, que presentaba fracturadas las dos piernas. El desgraciado fué alcanzado en la carretera de Caldas por un automóvil que siguió su camino sin prestarle auxilio. Otro coche que pasó por allí horas más tarde lo transportó a esta capital.

31 de Octubre 1928

EL PROGRESO 

CAÍDA DESGRACIADA
La vecina de Cerponzones Plácida Pérez, que llevaba un haz de leña en la cabeza y una niña de cuatro años en los brazos, tuvo la desgracia de que se le cayese la criatura al suelo, sufriendo esta una fuerte conmoción cerebral.

4 de Enero 1930

Fueron dados de alta los dos heridos que el día 24 de diciembre sufrieron un accidente automovilísta en la inmediata parroquia de Cerponzones.

Por cierto, que tenemos que rectificar un pequeño detalle : el accidente no se produjo por haber sido deslumbrado el automóvil que conducía a los heridos por los faros de otro que venía detrás, sino por tratarse de una curva muy peligrosa, qué sólo a los que la conocen es fácil salvar con facilidad. Y el automóvil accidentado era de matrícula de Madrid y su conductor no conocía el peligro que encerraba.

El auto que iba detrás era del industrial de esta plaza D. Valentin Rodríguez, que se dirigía a Moraña en compañía de dos personas, entre ella un tal Andrés “El Dapi”.

El señor Rodríguez y “El Dapi” , vieron como el primer auto se fue por el puente de Cerponzones a una altura de 12 metros, quedando con las ruedas hacia arriba, y debajo aplastados y dando ayes a sus ocupantes.

8 de JULIO 1930

LA VANGUARDIA

Esta madrugada se suscitó una reyerta en la vecina parroquia de Cerponzones, acometiéndose a puñaladas Alejandro Villanueva y Hediodoro Riva. Ambos resultaron gravemente heridos. Ingresaron en el hospital.

1 de Abril 1931

EL ORZÁN

En la tarde del domingo un automóvil de viajeros que iba hacía Santiago se fué en la cuneta de San Vicente de Cerponzones, sufriendo ligeras heridas la distinguida y bella señorita de la Iglesia, que iba en compañía de sus padres. El coche siguió luego viaje.

19 de Julio 1933

EL PROGRESO 

El crucero de piedra, de gran valor artístico, sito en Puente de Rons, en la parroquia de San Vicente de Cerponzones, había sido derruido por chocar contra él en un accidente fortuito una camioneta.
Los agricultores de aquella parroquia que tienen veneración por dicho crucero lo han reconstruido por suscripción popular.

14 de Diciembre 1935

EL PROGRESO 

VUELCA UNA CAMIONETA
En San Vicente de Cerponzones, una camioneta que, procedente de Noya, se dirigía a Vigo, conduciendo varias personas de la citada población coruñesa, al coincidir en su marcha con otros dos vehículos, dió un violento frenazo y volcó.

Resultaron heridos cinco de los ocupantes, dos de ellos, muy leves, que fueron curados en la Cruz Roja, y de los cuales ya dimos cuenta ayer.ñlos otros tres que fueron asistidos en la Nueva Policlínica, son :

Agustin Agra Fernández, que presentaba una herida de diez centímetros en la region paretal derecha y otra de cinco en la ocipital, ambas incisas.

Manuel González Varela, que presentaba herida angular incisa, epde tres centímetros en la region frontal.

Félix González Souto, con herida de cuatro centímetros en la region más reducida, la region frontal parietal derecha y otra más reducida en la frontal.

21 de Julio 1945 FALLECIMIENTO DE UN MAESTRO

En esta capital y tras larga y triste dolencia, entregó su alma al Todopoderoso, Don Abilio Bernaldo de Quirós, Maestro de la Escuela Nacional de niños de San Vicnete de Cerponzones.
Una labor magnífica, realizada con amor y dulzura durante veinte años, queda interrumpida por la intromisión de la Muerte, cuando aun se esperaban de su magisterio direcciones y enseñanzas dignas de alabanza.

A su entierro, que ha constituido una sentida manifestación de duelo, asistieron un numeroso grupo de amigos y compañeros del municipio, presididos por la Inspección profesional. Sin indicaciones de nadie bajaron las cuestas de Cerponzones unos cuantos niños, que rodearon el féretro y acompañaron asombrados y cogidos de las manos, al Maestro que se les iba para siempre. Pocos repararon en este emocionante detalle, pero nosotros sí, porque al presenciarlo se nos anegó el corazón de sentimiento sin poderlo remediar. Los niños rindieron y pagaron con su acción el amor a quien tanto les ha amado.

El Sr. Bernaldo de Quirós, no era ponteveedrés, ni siquiera gallego. De la tierra de Castilla le empujó la profesión a nuestros campos y en ellos ha vivido enamorado de su espléndida hermosura.

Que en paz descanse y reciba su viuda y sus hijos el testimonio sincero de nuestro sentido pesar.

19 de Agosto 1956

DIARIO DE ZAMORA

CRIMINALIDAD DE UN CONDUCTOR DE UN CAMIÓN

De asistir a una fiesta en la parroquia de San Vivente de Cerponzones regresaban a su domicilio Manuel Cochón, su esposa Isabel Paz Pérez y sus hijos Manuel y José, de siete y ocho años de edad, respectivamente. El primero iba sobre un caballo, llevando consigo a su hijo mayor, y la esposa y Manuel, el hijo menor, conducian la caballeria. Al llegar al sitio denominado San Cayetano, fueron atropellados los cuatro por un camión que se dirigía a Pontevedra, y cuyos ocupantes, lejos de prestar auxilio a las victimas, se dieron a la fuga en el vehiculo. La caballeria murió en el acto y los atropellados fueron recogidos en otro camión y trasladados a una clinica, en donde el niño José dejó de existir. La madre tiene fractura del cráneo y su estado es gravísimo, y los otros dos sufren heridas también graves-

el conductor del camión causante del atropello, Francisco Lugo Blanco, vecino de Vigo, hizo el reparto normal de leche, pero más tarde fué localizado y detenido por agentes de la Policia gubernativa. Ha sido puesto a disposición del Juzgado de Instrucción de Pontevedra para su ingreso en la cárcel. Elgobernador civil le ha impuesto, además, una multa de diez mil pesetas.

DIARIO DE PONTEVEDRA, DECEMBRO DE 1964

APARECE EL CADÁVER DE UNA MUJER, EN SU DOMICILIO DE CERPONZONES.

En su domicilio de Cunchidos (San Vicente de Cerponzones), apareció el cadáver de Josefina Cochòn Villaverde, de 52 años, de profesión vendedora. Pese a las gestiones realizadas por la Guardia Civil, se desconocen las causas que pudieron motivar su muerte, aunque se cree que fue natural.

1970…O CASO DOS NENOS HUÉRFANOS DE CERPONZONES

Camiño dos cincuenta anos que sucedeu este feito, aínda é o día que o recordo con gran tristeza, dado que compartín cun dos seus fillos momentos de colexio, xogos e pelexas, anos máis tarde a morte levouno sendo moi xoven.

Chamábase José Manuel, tiñamos prácticamente a mesma idade, estivemos xuntos no colexio de Meán, os nenos estábamos no aula que hoxe en día se converteu en biblioteca da parroquia, aquela aula onde pasamos muitos momentos agradables e outros non tanto, aínda é hoxe o día que cando estou alí e vexo para o lugar onde está situada a cheminea, á miña mente veñen os recordos, aquel lugar era o escollido  polo mestre de quenda para poñernos fronte á parede, cos brazos estendidos e coas mans cargadas de libros, detrás nosa o mal chamado mestre coa vara por si caíannos os libros….

Recordos teño mil e un, a enseñanza das matemáticas, a gramatica, aquelas longas e tediosas xornadas de querer inculcar a relixión ” ao seu xeito”, a de ter que beber nos recreos o leite en pó, raio de leite ! hai a quen lle gustaba moito, a min nada, pasábaas canutas para poder pasarlle o vaso a un compañeiro, moitas veces deillo a José Manuel, sen que se dese conta o mestre, pois estaba controlando seguido que cada un bebésemos o leite asinado para cada un de nos.

Cando mellor se pasaba era no recreo, o que hoxe en día é o lugar onde hai uns xogos para os nenos, cunha estupenda alfombra de céspede artificial, antes era o noso campo de xogo sin xogos coma os de agora, a alfombra era de terra por suposto, con uns cuantos buracos para xogar as bolas, estábamos  rodeados de toxos e piñeiros, sen outra cousa que unha pelota ( a veces feita de trapo) os aros, e os nosos petos repletos de canicas e por suposto o trompo.

Cantas veces terminamos pelexándonos! Recordo aquel día coma si fora hoxe,  José Manuel estaba situado nunha esquina do colexio e eu na outra, as pedras voaban hacia min e hacia él, estabamos moi encabuxados o un co outro, seguramente por algún pique no momento de estar xogando.

Pero ao día seguinte de novo estábamos xogando, todo había pasado, eramos de novo amigos !

PERO UN DÍA ACONTECEU UN FEITO QUE XAMÁIS ESQUECEMOS…..

Máis que unha casa era unha chabola, desvencillada e insana, así a describía o xornalista do Diario de Pontevedra, que cubriu esta lamentable e tristemente noticia que foi durante o mes de Xuño do ano 1970 unha das noticias que máis saíron no xornal.

Sábado, 30 de Maio de 1970, un coche funebre diríxese lentamente hacía o cemiterio de San Vicente de Cerponzones, detrás del seguíano uns poucos veciños que acompañaban á finada,S.P.B., unha muller nova, que contaba con 33 anos de idade e xa nai de cinco fillos.

O acompañamiento estaba empañado dunha gran pena e amargura pensando en todo o que sucedera e no que o futuro traería a aquelas criaturas que quedaban sen nai, único sustento na familia, eran os seus veciños máis próximos e algún familiar que vendo a situación decidiron desde o primeiro momento botar unha man para que aqueles nenos tivesen un futuro digno e que non seguisen vivindo na indigencia como viña sucedendo.

S.P.B. faleceu aos dez días do seu último parto, as condicións de hixiene e alimentarias non eran as adecuadas e sucedeu este trance, deixando a cinco pequenos e a unha nai, viuda desde facía 19 anos, que contaba nese momento con 73 anos de idade.

O PORVIR, UNHA INCÓGNITA

Os fillos e a nai choran a morte de S., chora toda a parroquia de Cerponzones a morte dunha muller tan nova, choran pola pobre avóa que se queda a cargo de cinco netos e cun porvir incerto, un porvir que sería aínda máis negro que o pasado, cheo de miseria no que vivía esta familia, eran palabras do redactor do xornal.

A defunta contaba con tres irmáns, os cales non podían afrontar as necesidades da familia que deixaba desamparada totalmente, é cando os veciños da parroquia están dispostos a axudalos, pero saben que esta axuda non podía ser para sempre…..

A avóa, Hermelinda, curtida á forza dunha vida de sufrimentos, castigada moitas veces polo fame, está moi triste, aínda así se atopa serena, esa serenidade que durante anos de experencias en tipo de punzadas agudas nas súas carnes e na súa alma, a súa maior preocupación son os seus netos.

Hermelinda contáballe ao xornalista que si non teñen axuda teríase que ir cos netos a pedir, e pide que non lle quiten aos netos, que xa se marchou a súa filla e non quería perdelos.

O xornalista seguía escribindo como dúas bágoas contidas atopaban unha canle apropiada nas profundas engurras da cara de Hermelinda.

E a esperanza ? Os seus netos terían amparo, institucións había para acollelos…

José Manuel, Rosa, Javier, Pilar e Alberto xa non terán que vivir da esmola como ata aqueles días, Deus-e os homes- poñerán remedio, comentaba Guillermo Campos.

Seguía escribindo o xornalista : sabemos que un dos fillos da señora Hermelinda, está disposto a acollela. O pequeniño, dez días de vida, alleo á traxedia, pode ir cos seus irmáns á Institución, ou pode ser o ” fillo ansiado” dun matrimonio sen fillos…Este é o futuro. A José Manuel e a Javier gústalles a mecánica; a Rosita, a costura. O vecindario di que son bos escolares, e moi vivos.

O vecindario di tamén que este é un caso que merece atención. Dámosnos conta. Unha chabola e tres ou catro galiñas, cunha anciá por nai, sen outro patrimonio, sen un pai, non é futuro.

Ou si o é, pero, tan negro como o loito que a señora Hermelinda leva pola súa filla morta.

O CABO DE UNS DÍAS O XORNAL SEGUÍA DANDO AS ULTIMAS NOVAS :

A situación da familia, a situación dos nenos huérfanos de San Vicente de Cerponzones non se solucionou aínda coa consolidación necesaria, pese á prontitud que o caso reclama.

Desde o pasado domingo en que o noso xornal deu a coñecer a realidade en que se desenvolve a vida deses cinco nenos, prácticamente desamparados, sen medios de subsistencia, vivindo nunha choza, ao coidado dunha anciá que necesita coidados ela mesma, durante estes 3 últimos días, dicía, foron moitas as persoas que nos preguntaron pola situación da familia, comunicándonos a súa intención de axudar na medida posible.

Efectivamente, varias persoas visitaron á avóa e aos nenos en San Vicente de Cerponzones. Hai un desexo crecente de axudarlles en vista de que as xestións que se iniciaron a fin de internalos nalgunha institución oficial, non prosperaron como cabo esperar. Débese ao parecer a que ditas institucións non podian polo momento, albergar máis nenos, por falta de espazo material.

Como dicía, varias persoas -facendo seu un problema que é de todos- visitou á familia e ofrecéronlle solucións. Parece ser que dous dos nenos – polo menos o de 11 días seguro- van ser adoptados por respectables familias. Tamén, que a nena pasará a vivir cun tío e que o maior, quedarase a vivir coa avóa. Hai unha familia interesada en acoller ao outro neno, co que a primeira vista un dos aspectos do problema queda resolto.

( Aquí habemos de facer unha obxeción no sentido de que os nenos son adoptados, ben : pero en calidade de acolleitos en familia a medida non ofrece a seguridade nin garantía necesaria, salvo excepcións, no caso de que a situación prolónguese).

Pero esta non é situación para comentar aquí. Diciamos que había persoas que decidiron buscar solución por outros medios, mentres non se conta co apoio oficial.

Na nosa redacción estiveron onte algunhas destas persoas entre elas unha delegada de Cáritas, co fin de sentar as bases sobre as que han de realizarse as xestións. En consecuencia, acordouse que todas aquelas persoas interesadas en formar este grupo de xestión, pasen por esta redacción, mañá venres, ás 8 en punto da tarde.

Reunidos veremos a forma máis conveniente de canalizar esforzos, xa que todos tenden a conseguir un mesmo fin, de forma que leven unha progresión adecuada todas estas encomiables iniciativas de reformar a vivenda, proporcionar axuda económica, etc.

Desta forma contribuirase a que as xestións discorran por unha canle común no que suscitará vantaxes para chegar á solución parcial do estado dos nenos e a avóa, mentres non chegue a solución definitiva e oficial. Esta será sen dúbida a principal das xestións que deben realizarse, a fin de garantir a educación e formación apropiada para os nenos.

COMENZA A PERFILARSE O PORVENIR DOS HUÉRFANOS

A suscripción que iniciamos a favor dos cinco nenos huérfanos de San Vicente de Cerponzones, non puido ter un comezo máis alentador e que se reflicte na relación de donativos que máis adiante se especifica. A nosa pretensión non é só aliviar, de xeito momentáneo e espectacular, a situación de indigencia e desamparo en que se encontran esas cinco criaturas, senón obter unha cantidade de diñeiro que poida asegurarlles unha formación profesional adecuada, ou a realización dos estudos prácticos necesarios para aquel de entre os cinco irmáns que teña aptitudes do exercicio dunha das moitas actividades laborais existentes na actualidade.

A recaudación pois, que se obteña ingresarase nunha conta corrente a nome dos cinco irmáns e coas seguridades para que o diñeiro reunido recíbano cando entren na idade en que haxan de elixir o camiño da súa vida. E non só isto, senón que se utilizará para que sobre as súas vidas non se cierne a pantasma da indigencia, a incultura e o esquecemento e para que dispoñan dunha vivenda digna.

Isto é o que comprenderon as persoas que responderon con verdadeira solidariedade humana ao noso chamamento. Comprendemos todos que estes problemas non deben resolverse así. Pero tamén sabemos que primeiro ha de atenderse un dos moitos casos, que como este, existen no noso país, e logo preocuparse dos doutras latitudes. Porque sería imperdonable que, por acudir en axuda de naturais de afastados países, abandonásemos á súa triste sorte a nenos que son os nosos veciños, os nosos prójimo trágicamente prójimo.

O xornalista continúa este artigo coa relación de entidades e persoas que fan os seus donativos, por exemplo a Cooperativa de Produción ” Diario de Pontevedra” entregaba 5000 pts., un sacerdote 5000 pts. Calixto Díaz 1000 pts….e así unha serie de persoas, con nomes ou ben anónimos, recaudan os primeiros días a cifra de 15.835 pts.

O problema (o futuro) dos nenos huérfanos de San Vicente de Cerponzones, parece vaise encauzado cara a solucións definitivas.

Onte pola tarde, celebramos na nosa redacción, unha reunión na que estiveron presentes varias persoas interesadas en axudar aos nenos. Tamén os organismos oficiais captaron a situación e iniciaron as xestións pertinentes.

Mutualidades Laborais entrevistouse coa familia e, en consecuencia comezou a tramitación precisa co fin de conceder aos nenos unha pensión por orfandad, así como o subsidio de defunción. Tamén leste mesmo organismo entregou, en metálico, unha cantidade en concepto de asistencia social. Pero isto non chega. É preciso máis.

Parece que o futuro dos nenos está perfilado.

En principio, decidiuse, coa aprobación do representante familiar que José Manuel e Javier, 11 e 5 anos respectivamente, pasen a unha institución onde poidan completar e iniciar unha formación adecuada. As xestións vanse a dirixir a Auxilio Social, que posúe un magnífico colexio en Tuy. Temos a esperanza de que estas xestións alcancen o éxito.

José Manuel e Javier

Rosita, de 9 anos, preténdese ingresaría nun colexio apropiado, posiblemente en Vigo. E os dous pequenos, María Pilar, 4 anos, e Alberto, 14 días, serán adoptados. Estas son as nosas impresións.

Ao mesmo tempo, solicitarase do Patronato “Francisco Franco” ( para mellóra da vivenda rural), unha subvención coa cal se complementarán as esixencias do tipo económico que ditas reformas supoñerán.

O porvir, pois, xa non é a incógnita de días pasados para os nenos huérfanos de San Vicente de Cerponzones. Pronto ( Dios quéirao así) a situación dos nenos consolidouse, con todas as garantías para eles e simplificando a situación dos seus familiares, xa que nin sequera a avóa é problema tendo en conta que queda acompañada dunha filla.

Todos estes acordos habidos na reunión de onte, terán continuación práctica a partir de hoxe mesmo en que, este magnífico grupo que se propuxo solucionar o caso, inicia as xestións pertinentes. Con elas, e coa colaboración económica de todos vostedes, contamos desde hoxe.

.

Días despóis as axudas ascendían a 27.080 pts.

SUSCRIPCIÓN EN FAVOR DE LOS HUÉRFANOS DE CERPONZONES

O caso dos cinco nenos  huérfanos de San Vicente de Cerponzones calou moi fondo nas conciencias dos pontevedreses. Boa mostra é a marcha ascendente da suscripción iniciada co fin de resolver as necesidades máis urxentes dunha familia sumida, polo lóstrego do Destino, nunha existencia cercada por privacións e sufrimentos.

A remediar estas e outras situacións, posteriormente orixinadas, tende esta suscripción que espera o concurso de todos os pontevedreses de boa vontade. Só trátase de entregar unha pequena cantidade do que sobra, do que se gasta na consumición do lecer. Só iso…

E esta é a lista da terceira relación de donativos recibidos na administración deste xornal en favor dos cinco nenos huérfanos :

A lista comeza coa cifra que se había recaudado ata o momento e seguidamente coas novas achegas, entre elas as de Celestino Viéitez e unha donación importante de 2.500 pts. asinada por : Os catro amigos.

A suma ascendía a 34.180 pts.

DONATIVOS RECIBIDOS EN FAVOR DE LOS HUÉRFANOS DE CERPONZONES

Na cuarta relación de donativos a cifra alcanza as 35.605 pts.

DONATIVOS RECIBIDOS EN FAVOR DE LOS HUÉRFANOS DE CERPONZONES

Na quinta relación a suma das donacions suman 39.290 pts.

DONATIVOS RECIBIDOS EN FAVOR DE LOS HUÉRFANOS DE CERPONZONES

Na sexta relación suma a cantidade de 42.515 pts, entre os donantes está unha aportacion de José Luis Torrado, desde Toledo enviou 1000 pts.

DONATIVOS RECIBIDOS PARA LOS HUÉRFANOS DE CERPONZONES

En na décima relación a suma era de 54.420 pts.

LA SUSCRIPCIÓN EN FAVOR DE LOS HUÉRFANOS DE CERPONZONES

Suma de donativos 55.220 pts.

A suscripción iniciada neste xornal a favor dos nenos huérfanos de San Vicente de Cerponzones, leva, como o lector pode advertir, unha marcha lenta, en parte debido a que as dificultades de supervivencia suscitadas fosen resoltas satisfactoriamente, tres nenos foron adoptados, os outros dous varóns, foron internados nunha institución benéfica, que lles proporcionará unha educación e formación adecuadas ata alcanzar unha idade en que poidan valerse por si mesmos.

É evidente, que os nenos adoptados deixaron de ser un problema, posto que agora teñen unha familia. Pero quedan eses dous muchachitos internados, cos cales a adopción non se ofrecía viable.

Cando eses dous nenos regresen, logo de longos anos no establecemento benéfico é a nosa intención que :

a) Dispoñan dunha vivenda digna en que acubillarse.

b) Dispoñan dunha cantidade coa que facer fronte aos seus primeiros gastos.

Non se trata de mendigar unhas achegas, senón que cada un dun pouco do que lle sobra, ou do diñeiro que inviste en cousas, obxectos superfluos. Aínda se está a tempo e en ocasión : ata o 30 do actual mes, en que pecharemos esta suscripción definitivamente.

Si a cantidade recaudada alcanza para satisfacer o custo das obras na casucha en que vivían, cumpririamos todos co noso deber. Si non alcanza, a cifra total ingresarase a nome dos huérfanos na Caixa de Aforros e en canto á súa vivenda que o Mañá decídao.

José Manuel, segundo pola dereita, muitos momentos compartidos con él, D.E.P.

1994 ASESINATO

img_4522
img_4528

10- O LOITO, VELORIOS….

O LOITO

Cando comezo a pensar nos meus recordos sobre o loito, un dos primeiros que me vén á memoria é aquel día que estando na igrexa unha muller choraba desconsolada a perda do seu home. Eu non o entendía, fun testemuña durante anos do maltratada que era por parte do seu marido, si, daquel que estaba de corpo presente e que durante anos habíalle feito a vida imposible, non o entendía, debía de estar chea de ledicia ( pensaba eu), da que se librou !

E gardoulle loito, por suposto, seguramente o facía polo que dirían, e que non se lle ocorrese unha segundas nupcias, porque inmediatamente era xulgada de forma negativa, seguro que recordades algunha cencerrada na nosa parroquia.

Cantas noites chegóuselle a facer a vida imposible a aquelas mulleres viúvas que querían vivir cun home….caldeiros, chocas, sarténs, pitos e todo canto podía facer ruído, aquilo era algo por de máis, que mal o pasaron…..

 Así era daqueles anos, cantas veces nos contaron, por exemplo, que a unha nena con 3 anos vestírona de loito porque morrera o seu pai, e cando recentemente cumpridos os 5 seguía de loito debido á morte da súa tía, e aos 9 o seu padriño…e así pasaba os anos, de loito seguido, e despois o seu marido e máis tarde un fillo….así ata os 94 anos, sempre de loito, sempre de negro.

A duración do loito dependía do grado de parentesco co finado. Por exemplo, polos pais, fillos, irmáns, tíos e sobrinos, oscilaba entre tres meses e un ano.

Polo marido adoitaba gardarse durante dous anos polo menos, aínda que un gran número de mulleres mantíñano durante o resto da súa vida, e ao final, nos últimos anos, pasaban a certo tipo de pezas de cores escuras, coñecéndose como vestirse “de alivio”.

Recordades ás vosas avóas ? Recordades algo que vos contaron da súa mocidade si estaban de loito ? Hai quen me comenta que á súa avóa non a deixaban escoitar música, que tiña que facelo ás agachadas, ou cando pasaba por diante da casa as gaitas ou a banda de música o día de festa, sempre escoitándoos os seus pasacalles coa fiestra pechada, ou quen non tivo unha avóa que non puido facer a Primeira Comuñón vestida de branco, e tivo que facelo de alivio ? 

En cambio os homes non se enlutaban como as mulleres, salvo cambiar a cor dos botóns das camisas ou poñer un brazalete negro na manga da camisa, e pouco máis. As prohibicións pagábanas mayoritariamente as mulleres.
O loito é unha forma de expresarse en resposta á morte, é dicir é o xeito de mostrar externamente os sentimentos de dor e pena ante o falecemento dun ser querido, eu sempre penso que a dor vai por dentro, por fora mostras a veces algo que non compartes, pero faise polo qué dirán……

Son varios os aspectos que se centran na morte, nos enterros, a roupa etc., porque tamén forma parte do noso patrimonio cultural e que non ven mal recordar.

Poida que quizáis muitos de nos non sabemos que o orixe de levar loito vén da época dos Reis Católicos, debido a unha serie de leis e reglamentos que dispuxeran a raíz da morte dun príncipe. Os Reis ordenaron a Pragmática de Luto y Cera, pola cal o loito debía representarse coa cor negra, antes desta lei, o loito era branco, e foi a partir de aí cando as manifestacións de dor e de pena pola morte dun ser querido faríase co negro.

Coa nova Lei tratábase tamén de regular que número de persoas vestirían de loito, así que se ordena que os vivos vestírian loito polos pais, avós, sogros, marido, muller, irmáns…Tamén se estipula o atuendo que deberían vestir e o que non, tamén o tempo de loito,  como se tiña que ornamentar a casa onde se se ía a manifestar o duelo, o que se podía poñer nas igrexas, incluída a cantidade de cera.

A parte relativa a cera e que é tan importante como para formar parte do título da lei, céntrase na prohibición de poñer na sepultura máis de doce hachons ou cirios, e o curioso é que non entraban nesa prohibición as candeas e velas que portaban os clérigos, nenos de doutrina e cofrades que acompañan os cortexos de defuntos. Tampouco entraba na prohibición a cera que se doaba á Igrexa por parte do falecido ou os seus herdeiros, á que se comparaba cunha esmola.

No que non había prohibición era no número de misas, e a cantidade de esmola que se entregaba á igrexa polo alma do defunto, xa fose por disposición testamentaria do falecido ou realizado polos seus herdeiros; de feito o texto da lei animaba a que o que antes se gastaba en demostracións e aparencias, gástese e distribúa no que é servizo de Deus e aumento do culto divino e ben das ánimas dos defuntos.

A lei desapareceu, pero converteuse en costume muitas destas ordenanzas.

O PORQUÉ DA COR NEGRA.

Escolleuse a cor negra para o loito debido a que o negro é a cor da noite, da escuridade, do misterio, do tétrico, en si a morte evocaba medo e o xeito de expresar ese medo era en negro.

Así que co loito condenábase aos parentes do finado a estar nun estado de tristeza, a non poder facer unha vida como calquera outro veciño, tiñan que ser unha vida en soidade, de reclusión, sendo parcos en adornos, é dicir, o loito conlevaba ademáis de ir de negro a ter unha serie de actitudes e de prácticas que ían dirixidas a vivir nunha profunda tristeza.

A vida dunha muller viuda, por poñer un exemplo, era estar recluída na súa casa, coas fiestras pechadas, tíñase que afastar de todo o superfluo e de luxos.

Na nosa parroquia, como nas outras, a veciñanza tivo que acollerse a estes reglamentos, formando xa parte do acervo cultural.

Porque en cada lugar os costumes podían variar algo, pero foron persistindo de unha maneira ou de outra na nosa sociedade, con pequenas variacións, por exemplo o levar o atuendo en cor negro, as manifestacións de dor dos máis achegados ao defunto, o illamento social debido á vez que tiñas que gardar loito durante meses ou anos……
Antiguamente estas mostras de dor polo falecemento dun ser querido era moito máis esaxerado que hoxe en día, chegaban a extremos de abnegación profunda.

 Aínda que a dor fose sinceira ou non, a propia sociedade impoñíache unha serie de obrigacións que un tiña que cumprir para así mostrar a súa fidelidade á persoa falecida, e que dicir con respecto á muller, tiña que ter unha vida piadosa, de recollemento, de silencio…era moito máis acentuada que no home.

Moitos de vós recordaredes aquelas mulleres vestidas de xeito total de negro, incluíndo os complementos. O negro copábao todo.

Por outra banda, tamén é de recoñecer que as manifestacións de dor eran moito máis acentuadas nas mulleres que nos homes.

OS CAMBIOS O LONGO DOS ANOS 

Polo século III d.C. os galegos incorporamos a practica funeraria da inhumación dos corpos, de esa forma sustituía a cremación castrexa, pasando así a enterrar os morto en cadaleitos, a maioría deles feitos con tellas planas ou tamén con lousas de pedra.

Na cultura na que vivimos actualmente o home vive de costas á morte, sempre cunha actitude negativa fronte á mesma. Pero a morte non se pode evitar, é por iso que cando chega o momento os rituais que se levan a término son o máis rápido posible, para que pase canto antes ese momento tan doloroso.
Pero antiguamente non era así, as despedidas aos seres máis queridos convertíanse nuns actos sociais de envergadura.

O defunto velábase na casa, logo ía aos ombreiros ata a igrexa e despois finalmente ao cemiterio., todo isto cun gran acompañamiento, participaba prácticamente todos os veciños, tanto co corpo presente como de volta a casa despóis do enterro, comían e bebían, había tamén momentos en que non faltaban os chistes picantes e as bromas macabras.

Máis dunha vez ten sucedido que o chan da casa onde se velaba ao defunto viñésese abaixo, daquela o chan era de madeira e coa cantidade de xente que ía dar o pésame non era de estrañar que se afundise e aparecesen na cuadra da vaca, veciños, familiares e o difuntiño.

A AGONÍA

Segundo os cánones que imperaban na Galicia tradicional, era importante que durante a agonía o moribundo mantivese a conciencia ata o último momento. Rodeado da familia máis achegada, colaboraba nos rezos, conversaba cos seus e dáballes os últimos consellos, recibía o viático e a extremaunción. Era unha agonía que transcorría nun ambiente cargado de sacralidad, rodeado de cirios, rosarios, escapularios e de imaxes da Virxe e de santos.

Había casos en que se contrataban ás plañideiras, mulleres que se dedicaban a percorrer as aldeas cando había defunto, a cambio dun pouco de unto ou un pouco de fariña , pasábanse chorando todo o proceso, esta era un xeito onde se medía a ostentación, cantas máis mulleres plañideiras, máis rica era a familia do defunto. Eu aínda teño recordo de acudir á casa dalgún defunto e oír ás choronas…Todos escoitamos infinidade de veces a frase : ” a chorar a Cangas”, vén precisamente de fai moitos anos da vila de Cangas, onde eran moi famosas as choradeiras, onde a máis popular era unha muller que a coñecían pola Torrosa, fixo da congoxa a súa forma de vida.

Tras o deceso, toda a aldea pecha filas en torno a familia, o duelo era menos duelo coa axuda da contorna social, que se encargaba en apoiarche en todo o posible, os veciños eran alertados polo repique das campás e acudían á casa do defunto, desde ese momento facíanse co timón dos acontecementos. Mentres as mulleres preparaban un refrigerio para os invitados e visten ao defunto coas súas mellores galas, os homes encargábanse de procurar sustento para o gando.

Fai moitos anos os enterramentos producíanse ao redor da igrexa, os membros máis notables da parroquia ocupaban o interior, mentres que o resto da poboación eran enterrados nos terreos colindantes. Pero a propagación de enfermidades e epidemias fixo que se empezará a prohibir os enterros nos templos e nos seus alrededores, é polo ano 1785 cando se comezan a realizar os primeiros cemiterios civís en España. E a partir dese momento os cemiterios municipais, despois na década dos 50 comezan a modernizarse os servizos funerarios e os costumes van cambiando, ata os anos 60 a igrexa aconsellaba a sepultura do cadáver pero recoñecía que a cremación non era contraria a ningunha verdade natural ou sobrenatural e por ese motivo non se debía negar os sacramentos e os funerales para aqueles que solicitasen ser cremados, máis tarde, no ano 2016, ante o gran incremento da taxa global de incineración, o Vaticano establece unha regra, as cinzas do defunto, por regra xeral, deben manterse nun lugar sagrado como un cemiterio, unha igrexa ou un área dedicada a tal fin. É dicir que a igrexa non permite a conservación das cinzas no fogar, como sucede ás veces, excepto nalgúns casos en que se conceda un permiso especial.

A construción de tanatorios (os primeiros foron ao final dos anos 60) fai que moitas dos costumes ata ese momento vaian desaparecendo, nas parroquias aínda tardou un pouco máis, pois custaba cambiar a forma tradicional que ao longo de tantos anos tíñase asimilada.

É a mediados dos 70 cando se comenza a montar os fornos crematorios no noso país, unha “moda” que ao principio moi pouca xente estaba por ela, nos anos 80 soamente un 2% dos falecidos era incinerado, hoxe en día calcúlase que está nun 40%, chegando nalgunhas cidades ata o 70%, aínda que na contorna do rural a porcentaxe segue sendo moi inferior a estas cifras, os hábitos custan cambialos.