OFICIOS DOS VECIÑOS (XXII) ZAPATEIRO

ZAPATEIRO : Persoa que fai, amaña ou vende zapatos (RAG).

Un gran maioría de zapateiros eran artesáns dedicados a fabricación é arranxo do calzado, a maioría traballan sós ou en ocasións tiñan algún aprendiz. Fai anos había dúas castes de zapateiros : os zapateiros de taller é os zapateiros de portal, uns tiñan o taller fixo, con todo o material necesario, outros, os de portal eran semiambulantes, pois adoitaban a colocarse en rúas ou prazas dependendo a ocasión. O zapateiro de taller dispoñia de unha ampla gama de ferramentas, así era que eles facían o traballo todo completo, desde ir a mercar o material axeitado para a elaboración de botas, zapatos, sandalias, botinas…etc.

O zapateiro que era artesán tiña nas súas mans un longo proceso para fabricar o calzado :

Comenzaba por cortar a peza de pel, despois “acertar” a peza, ” aparar” a peza, a ” monta-la sobre a forma…despois tiña que ” emplantillar”, de seguido tocaba recorta-la peza é facerlle un recheo de sola, para seguidamente colocarlle o piso de sola ou de goma. Máis tarde tocalle o cosido do piso do calzado, seguido dos tacóns, rematando o traballo co punteado é sacándolle brillo.

O zapateiro de portal eran aqueles que marchaban polas aldeas é vilas coas ferramentas xustas é necesarias para facer arranxos sinxelos. As ferramentas levannas nun caixón de madeira que dispoñía de unha correa para pasar polo hombreiro, ese mismo caixón sirvelle de mesa de traballo.

Dispoñían de grosa, martelos da sole, escofina, tiraformas, coitelas, chaira, tanaza, troquesa, tesoiras, agulla, roseta, subelas, sacabocados, remachador, estenacillas, compás, bigornia, dedil, manopla, tirapé etc. Hoxe en día os zapateiros adicanse a maioría a arranxos sinxelos, botar tapas e pouco máis, xa que unha gran maioría da xente merca o calzado, usao é xa non leva a poñer tapas ou repáralos, tira con eles é merca outros.

Falei con algúns veciños por este oficio, queriaqu e me contasen, fun anotando os seus recordos :

Unha veciña da parroquia, natural de Sta. María de Xeve, contoume que cando ela tiña quince anos todos os días do ano atravesaba polo monte ata chegar ao lugar da Piolla en Lerez, alí, nun baixo de unha casa estaba o seu pai, Emilio Bea, de profesión zapateiro durante moitos anos, logo de haber traballado nos tranvías de Pontevedra a Marin. Comentábame que para que o seu pai comese quente, xa que non tiña medio de transporte adecuado para ir a casa, ela era a encargada de levarlle a comida, así o fixo día tras día, ano tras ano, ata que casou.

Tamén me contaron que recordan ao zapateiro do empalme de Alba, O Mudo, foron moitos veciños da parroquia os que acudiron durante anos a arranxar o seu calzado a xunto del. Hai tamén veciños que me contan que eran clientes do meu tío Ramiro, zapateiro en Lérez, tiña o seu taller nos baixos do edificio onde está a farmacia, xusto no cruzamento da carretera que vai o monasterio é a nacional a Santiago.

Outra veciña, natural de Tomeza, ten grandes recordos relacionados co seu tío Juan, zapateiro nesa parroquia. O seu tio sempre estaba acompañado daqueles raparigos que non tiñan moita vontade de buscar traballo, non era a primeira vez que algún cliente que se achegaba cos seus zapatos a botar unhas tapas, dicíalle que facía de novo alí, a súa contestación era sempre a mesma : veño ver si hai traballo para o meu irmán.

Fóra do local, sentada nunha pequena banqueta, estaba a nai de Juan, o zapateiro, coñocida por A Cacholeira ( puxéronlle ese alcume porque lle encantaban as centolas), unha señora de avanzada idade, simpática e sempre disposta a preguntar aos máis novos con certa malicia : Mira, mira, rapaz ! Ti xa Jixaches ? Jajaja

A sobriña do zapateiro mentres recordaba estés recordos ríase, eran épocas onde pouco había e pasábalo alí, con eles. Ademáis cando tiña necesidade dunhas sandalias ela mesmo as facía, o calzado naqueles anos escaseaba, moitos mozos e mozas da súa época andaban descalzos, menos mal que ela podía achegarse a xunto o seu tío e deixáballe confeccionarse as súas sandalias, cun anaco de coiro preparaba unhas tiras de pel e recortaba coa axuda dun patrón de cartón a forma do pé.

Tamén houbo outro zapateiro, veciño de Cerponzóns, da familia dos Vieitez, desempeñaba o seu oficio nun baixo da praza da verdura, si mal non recordo o seu nome era Fernando.

Para finalizar quédanme aqueles veciños que desempeñaron o oficio na mesma parroquia, por exemplo Ramón O Crecho, tiña o seu posto no baixo da casa do señor Casimiro O Pesquello, e tamén Canducho, O Lajrimas, que durante un tempo estivo no baixo da casa da Chantona.

Pero sen dúbida o máis recordado na parroquia sexa Honorio Outeda (1932/2000), por unha banda polo seu oficio (desempeñado durante un par de anos no baixo da casa de Milagros A Cecila e despois no seu domicilio), por outra banda Honorio foi un veciño que desenvolveu un gran labor na directiva da Comunidade do Auga e por suposto, polos muitísimos anos que xunto co señor Albino, organizaron as festas patronais, sobretodo as de de Sta. Lucia.

Honorio era natural de Barro, desde moi xoven comezou a aprender o oficio, así que en canto podía defenderse como zapateiro xa buscou donde comenzar, o seu primeiro lugar de traballo foi o baixo dunha casiña situada preto do bar da Rula, no lugar de Mane (Barro). 

Cando se casa, trasládase a vivir a Cerponzóns, alí comeza co seu taller en Pidre, no baixo da casa dos pais de Mila, estivo preto de dous anos alí, aínda hai veciños que o recordan os días de sol na beirarrúa de en fronte ao seu taller de traballo, sentado xunto aos irmáns Ángel e Antonio, mentres charlaban de todo un pouco, Honorio merendaba o seu anaco de touciño con pan.

Aínda que Honorio tiña moita clientela, o diñeiro que facía non era o suficiente para levar unha vida máis ou menos axeitada, así que decide abandonar o seu oficio é irse a traballar a Holanda, alí estivo uns anos, máis tarde atopou un traballo mellor renumerado e trasladouse a Francia, onde pasou tamén uns cantos anos. De volta á súa terra estivo en varias empresas, entre elas Clersa e Reyes  Hnos.

A súa maior afección era o fútbol e o seu equipo preferido o Celta de Vigo, era tal o seu amor polo club que durante moitos anos foi socio e sempre que podía achegábase a Vigo a ver os partidos. 

Ao pouco tempo de xubilarse comezou a sentirse mal, unha cruel enfermidade levouno mui xoven, contaba 68 anos.

1- PROCEDENCIA DO NOME DA PARROQUIA.

Cando nalgún momento preguntamos cómo nacería o nome da nosa parroquia, encontrámonos varias versións, hai quen nos di que procede debido á forma do Río Rons, outros nos comentan que foi debido a que o lugar estaba invadido de serpes, outros que foi debido a unha tribu, en fin, que non sabemos exactamente si foi debido a un trazo físico do lugar, ou ben si estabamos invadidos de ofidios, ou si houbo un grupo de habitantes que viviron fai muitísimos anos por estes lares é seica recibían o nome de Saefes ou Sefes.
Imos ver…

Un pouco antes do Século VI a.C. na nosa terra estaban situadas unha serie de tribus que se coñecían como os oestrimnios de Iberia, nun momento determinado houbo un desprazamento de pobos nesa época, foron desprazados por unha “praga de serpes” que os expulsaron. Esta ” praga de serpes” eran os pobos celtas, encarnados nos Cemposos, Saefes, Lucis e Draganos, que foron botando aos oestrimnios, renombrando as terras como Ofiusa (terra de serpes).

Os Saefes foron os que se instalaron en Galicia e Portugal, traendo consigo a cultura de ter como animal totémico á serpe.

D. Manuel Miguez, cura da parroquia de Cerponzóns, escribía polo ano 1997 en relación a procedencia do nome da parroquia, o seguinte :

El origen es claramente latino . El verbo ” Serpo ” significa ” serpear , reptar ” . De ahí el nombre de ” Serpiente ” . Por tanto el nombre de la Parroquia está asociado de algún modo con el tema ” serpiente ” . Sería aventurado deducir una conclusión más concreta , si bien cabe hacer especulaciones en relación con este asunto y ciertos pueblos del Noroeste de España en la época preromana .

Conocemos el nombre de un grupo celta denominado ” Sefes ” , derivado luego en ” Serpes ” , pero no es seguro que el nombre existe al menos desde la época romana y que identifica a un territorio concreto y a sus pobladores , ” Los Serpentiones ” , distinguiéndolos de sus vecinos con esa denominación. Los Serpentiones eran por tanto el grupo humano que poblaban esta comarca y dieron su nombre a la misma. En el terreno de la hipótesis cabe pensar que podían proceder de un antepasado famoso : ” Sepentius ” , o quizá que la Serpiente era el animal totémico de este grupo ; sin excluir la posibilidad del citado pueblo celta de los ” Sepes ” .

Investigando sobre os “Sefes” fun encontrando varios artigos, un deles escrito por Javier Torres, publicado en Celtiberia :

Los Saefes fueron un pueblo de la edad del hierro que habitó el sur de Galiza y Portugal.
La primera referencia acerca de la presencia de los Saefes en Galiza la hallamos en el poema de Rufo Festo Avieno, ora maritima, en concreto cuando hablando de los Oestrymnios (loca et arva Oestrymnios habitantibus), narra como éstos fueron expulsados de sus tierras por una invasión de serpientes.

Las tribus que en la edad de bronce aparecen en la región del Rhin y Suiza, cuya cultura se conoce como la de los campos de urnas, debido a la incineración de los cadáveres y la colación de las cenizas en urnas que eran enterradas en fosas sin túmulo, comienzan a invadir el valle del Ródano y ocupan el centro y sur de Francia. Estos pueblos de la cultura del Hallstadt llegan a España alrededor del 900 a. de. J.C. a través de los Pirineos, lo que se atestigua por la presencia de restos de necrópolis de urnas en Catalunya, que se han atribuido a los Belendi y Beribraces.

El profesor Bosch Gimpera mantiene que existió una oleada que, en siglo VII a. de. J.C., trae a la península un tipo de cerámica decorativa cuyos restos se hallaron en el valle del Ebro. Terminada la primera edad del hierro, surge la segunda en el período de La Téne. Las tribus célticas del sur de Alemania, con sus armas de hierro, vencen a sus vecinos y comienzan a expandirse hacia el sur llegando hasta la Galia, Britania y la Península Ibérica.

Hacia el 600 a. de. J.C , los Saefes llegan al convento bracarense, a ambas márgenes de la cuenca del río Miño en Galiza y Portugal, zona con una población de unos doscientos setenta y cinco mil habitantes. A partir de ese momento, Oestrymnia pasó a ser denominada Ophiusa y la cultura del bronce de los pueblos que habitaban Galiza, dió paso al desarrollo de la metalurgia del hierro. Por otra parte, comienza un proceso de mezcla con la población indígena surgiendo así diversas tribus y clanes diferenciados, que según Plinio mantenían frecuentes luchas entre ellos, produciéndose un gran número de bajas debido a la elevada densidad de población.

Los Saefes deben su nombre a los romanos por tener a la serpiente como animal totémico, la cual representa su poder guerrero y dios nacional. En Portugal vivían los Lubaeni (Monçao), Turodi y Nemetati (Chaves y Braga), Luanci (Tras os Montes) y los Caelerini (Beira Alta). Entre las tribus saefes gallegas destacan los Grovios, que habitaba desde Tui hasta la costa sur de la ría de Arousa, los Narbasios, que vivían en Ourense, los Bibali de Viana do Bolo, los Limici de A Limia y los Quacerni de Baños de Bande.

La existencia de cultos ofiolátricos en los castros galáico-portugueses viene atestiguada por las representaciones de serpientes en varios castros saefes, como el de Baldoeiro en Tras os Montes (Portugal), las del castro de Penalba, en Campo Lameiro (Pontevedra), o la serpiente en posición heráldica del castro de A Troña, en Ponteareas (Pontevedra), habitado este último desde el siglo IV al II a. de J.C (existen dataciones con carbono 14).

Cuenta Estrabón que los celtas galáico-portugueses adoraban a un dios sin nombre al que veneraban en noches de luna llena cantando delante de sus casas. Según este autor, los lusitanos eran grandes adivinos y decía Estrabón que había leído a los autores antiguos que los celtas que poblaban Galiza eran ateos y que adoraban a las fuerzas de la naturaleza.

Sin embaro, autores romanos hablan de más de un panteón galáico de más de sesenta dioses, destacando dos deidades supremas: Candiedo y Decertios, ambas de carácter solar. Otro dioses eran Cariociecus o Bodus (Dios de la guerra), Cosus, Aernus, Edovius (dios de las aguas termales de Caldas de Reis), Tameobrigus, Banduaetobrigus, Poemana (diosa adorada en Lugo), y Bandua, nombre casi idéntico a Bandia, la Dama Blanca de las mitologías indoeuropeas.

Este carácter indoeuropeo de la cultura castreña gallega se aprecia también en los motivos solares como trískeles, tetraskeles y esvásticas, destacando entre las representaciones de esvásticas y tetraskeles los del castro portugués de Briteiro, los de Santa Tegra y A Troña, y el grupo de petroglifos de Portela da Laxe, en Cotobade.

Outra referencia :

El Camino de Santiago es una ruta muy anterior al cristianismo. No podemos saber cuándo comienza a recorrerse, pero sí conocemos algunos pueblos de la antigüedad que lo hicieron. Contamos con el testimonio de Rufo Festo Avieno,  que en su “Ora marítima”, cuenta cómo los Oestrymnios, uno de los pueblos que habitaban la Galecia, fueron expulsados por una invasión de serpientes.

¿Serpientes?  En realidad no se trataba de ofidios sino de personas. Así eran conocidos por los romanos, los Saefes, pueblo procedente del sur de Alemania cuyo animal totémico era una serpiente y que en su viaje hacia el oeste fueron siguiendo la ruta que marcaba la Vía Láctea, la gran serpiente celeste que era la que guiaba su vida espiritual.

Hacia el año 600 ac, los encontramos instalados en las dos márgenes de la cuenca del río Miño en Galecia y Portugal, zona con una población de unos doscientos setenta y cinco mil habitantes. A partir de ese momento, Oestrymnia pasó a ser denominada Ophiusa (tierra de serpientes) y la cultura del bronce de los pueblos que habitaban Galecia, dio paso al desarrollo de la metalurgia del hierro. Como es lógico, comienza un proceso de mezcla con la población indígena  del que surgen nuevos clanes y tribus que, según cuenta Plinio, luchan frecuentemente entre ellos.

También es el momento en que proliferan los petroglifos que representan serpientes. Aparecen en los castros de Baldoeiro en Tras os Montes (Portugal), la serpiente en posición heráldica del castro de A Troña, en Ponteareas (Pontevedra), o en el de Penalba en Campo Lameiro (Pontevedra) entre otros muchos. Siempre en lugares dedicados al culto.

En el caso de Penalba, hay dos serpientes copulando, lo cual serviría para “justificar” el uso que se le ha dado a la roca durante siglos. A ella acudían las parejas estériles llevando un cuenco de leche para alimentar a las sierpes y, como ellas, copular para tratar de conseguir el tan deseado descendiente. La posición para esto último es casi de equilibrismo, porque se encuentra al borde de un desnivel de cierta importancia y cualquier movimiento en falso podría acabar con la pareja rodando monte abajo.

Con respecto a los saefes contamos con testimonios escritos y con restos arqueológicos que prueban su viaje siguiendo esta ruta. Sin embargo, podemos imaginar, sin riesgo a equivocarnos mucho, que otros pueblos siguieron a la Vía Láctea hasta su fin en Fisterra y debieron regresar para contarlo, trazando así un camino que siempre ha tenido una motivación espiritual, aunque haya cambiado la denominación y el rostro al que se le dedica.

Hai investigadores que din que o culto á serpe debeu ser anterior á posible chegada dos sefes celtas, en leste ligazón temos un exemplo :

https://www2.uned.es/geo-1-historia-antigua-universal/SERPIENTES/SERPIENTEDICIEMBRE/SERPIENTE_15DICIEMBRE_15.htm

Parte da información foi encontrada nestas ligazóns:

https://celtiberia.net/es/biblioteca/?id=3085&cadena=Saefes

https://buencaminoasantiago.wordpress.com/tag/los-saefes/

https://www.celtica.es/oestrimnios-plagas-de-serpientes-y-dragones/

8- AUGA FORTE, SOLUCIÓN PARA CURAR O XIEIRO.

AUGA FORTE, SOLUCIÓN PARA CURAR O XIEIRO
Aunque o conto ten unha parte mui dolorosa, debo recoñecer que ese día foi a vez que máis me rin cando me contaron o feito, ter amizades que che conten estes sucesos non ten prezo, ademáis sendo contado por persoas que o presenciaron, esa tarde que mo contaron acabamos os dous coas bágoas nos ollos de tanto rir, veunos ben, imos o tema…
Ermitas era única filla, unha moza miúda e morena, tiña unha forma de falar que era moi graciosa, mirábate con aqueles grandes ollos negros inquedos que parecían que sempre estaban vixiando, a súa melena tíñaa sempre recolleita nun gran moño que apenas se vía dado que a cabeza a tiña tapada todolos días do ano cunha pañoleta que ataba por diante.

Os seus pais posuían moitos terreos na parroquia, pero económicamente eran unha familia como a maioría, con poucos cartos, andaban bastante escasos para comer e vestir como un quixese naqueles anos, iso que non se aspiraba a moito, que había escaseza de todo.

Pronto se casou Ermitas, levaba un tempo que lle andaba rondando un mozo da familia dos Nejritos e como cousa de encantamento decidiron unirse en matrimonio, quizáis buscando algo mellor do que tiña ata ese momento, pero o seu marido tiña as mesmas carencias que ela, así que ao pouco tempo de casado decidiu abrirse camiño emigrando a Arxentina, mentres que Ermitas quedaría cos seus pais ata que o seu marido fixese algo de cartos e puidese pagarlle o billete de ida.

Foron pasando os días, días que faltaba de todo, tal era a miseria, que a necesidade que tiñan na casa de Ermitas fixo que tomase unha día unha decisión, de ir vender leite á cidade. Na casa tiñan unha vaca, a pobre non daba máis leite que un tazón mediado, por iso que Ermitas tivo a idea de coller un par de calderetas e foi info casa por casa pedíndolle a cada veciño un pouco de leite. Chegou a recoller unha caldereta de 25 litros, que levaba na súa cabeza, e outra de 10 que levaba nunha man, así iba a Vila, cargadiña con aquelas calderetas é andando, por certo, na súa casa nin unha carreta tiñan, sólo dispoñían do lombo para acarretar.

Así que foi día tras día a vender o leite, sacando uns patacos para ir tirando, grazas aos seus veciños.

Un día, cando viña de volta, chegou a casa con moitísimo dor, case non podía andar, só a escoitabas dicir : Ai meu Deus ! Ai meu Deus !

Quen me está contando isto vivía a escasos metros de casa de Ermitas, conforme escoitou polo camiño os queixumes, saíu á porta. Xa non lle deu tempo de preguntarlle nada, Ermitas xa estaba no interior da súa casa.

Pechada na habitación seguía gritando de dor, tal eran os gritos que os seus pais asustáronse tanto que foron chamar á súa porta para que lles abrise e ver que lle pasara.

Ermitas ! Ermitas ! Abre a porta ! Que pasou ?

Ermitas non contestaba, só se lle oía dicir Ai que dor ! Ai que dor ! e seguidamente comezaban a baixar todos os santos, santas é o santísimo tamén non quedaba atrás.

(Juan, a miña irmá máis eu achegámonos á súa casa, a nai de Ermitas díxonos que tratásemos nós de convencela para que abrise a porta, así o fixemos e tras unha pequena conversación convencemos a Ermitas que saíse).

A ver, conta que che pasou para que esteas así desa forma, metendo a de Deus e pedindo axuda…

Ai Jasus que dor ! Mecajonaconaaaaa que dor !

Pero queres dicir que che pasa ? Estás tola ou que ?

Ai que dor ! Ai que dor !

Pero que che pasa ?

Que me vai a pasar ? Que teño ou Xieiro !

-Juan, jajajaja, ti sabes o que é o Xieiro ?

-Non, nin idea, que é ?

Jajajaja, ou Xieiro é que levas días sen lavar as túas partes, jajajaja.

Juan, Ermitas tiña o cú daquel xeito, mira de tanto rascarse tíñao en llagas.

Teño ou Xieiro ! Non ajuanto máis !

Entón a miña irmá díxolle que se acougase, que iso lle estaba ben por non lavarse…daquela non tiña auga corrente na súa casa e claro, deixábase ir, día tras día sin lavarse, xa podes imaxinar…

A cousa foi que miña irmá díxolle que fose á vila e comprase auga oxigenada ó uns polvos de Estarlina.

Ermitas, vaite canto antes, faime caso, mercas iso e o botas nas túas partes, despois pásaslle unha cremiña, xa verás como che baixa o hinchazón e a dor. Anda corre, vai axiña.

Alá foi, como boamente puido Ermitas a buscar o remedio, cando chegou á vila dirixiuse a unha droguería que había daquela na Rúa Real.

Ao entrar dirixiuse a un dos mozos que despachaban e díxolle : Quero un bote de auga ou 100 gramos de polvos de Estarlina, tráeme o que teñas máis a man, pero non tardes.

O mozo debeu ver a cara de apuro de Ermitas que dun chimpo tróuxolle un bote de auga forte…Ermitas pagou e foise.

Ao chegar a casa non esperou nin un segundo, foise para cociña e sacou a saia é os refaixos, abriu de botella e agachándose chimpoulle a auga forte polo cú e outras zonas que ti xa me entendes jajajaja, entendiches Juan ? Foille a auga forte pola paxareta jajajaja.

Mira, os gritos escoitábanse en toda a parroquia, botou ás presas coa botella na man, polo camiño abaixo jajajaja, metendo a de Deus, baixaron todos os santos jajaja, bueno, correr é un dicir, con aquelas pernas escarranchadas, andaba a duras penas jajaja.

Ao pasar pola casa de O Piquiño, viuno debaixo da palleira e dirixíndose a él díxolle : Piquiño, polo que máis queiras, tráeme auga, tráeme auga !

Miña irmá máis eu saímos ao camiño, nisto que a vimos e fomos a xunto dela, miña naiciña querida, Ermitas, Ermitas, que che pasou ? 

Ai ! Ai ! Revento ! Que revento de dor ! Dirixíndose á miña irmá díxolle : Me cajo en todo o que te fixo !

Pero que pasou ? Que fixeches ?

Que ía facer ! O que me dixeches, botarlle auga a paxareta ! Fun a buscar a auga como ti dixéchesme e agora si que non aguanto de dor ! Na miña vida ! Acudirmeeee !

Bo muller, non será para tanto…A miña irmá toda estrañada quedouse mirando para a botella que levaba na man Ermitas, e díxolle :

Déixame a botella, déixame ver…pero si isto é auga forte ! Alma de cántaro ! Que fixeches ? Eu díxenche auga oxixenada ! Oxixenada ! Non auga forte ! A quen se lle ocorre !

Mira, Ermitas quedou xeada.

Anda ! Ven á fonte a pasarlle un auga, estivoche ben ! así aprendes a lavarte todolos días! Ermitas, como pudo veu aos poucos connosco ata a fonte, mentres iamos andando dicía: o que anda a consellos, non anda a diñeiro, na miña vida pasoume tal cousa ! Ai que dor !

Durante tres dias seguidos Ermitas non puido pechar as pernas, andaba aos poucos escarranchada polos camiños, había que verlle como tiña engallada a parrocha é ou cú, jajajajaja.

Como cho conto Juan, así foi como pasou.

-Que foi dela ?

-Ermitas ao cabo dun ano foise para Arxentina, de alí xa non volveu, morreu en Bos Aires fai anos.

7- O PIMENTÓN, REMEDIO PARA ANDAR O BOI.

O PIMENTÓN, REMEDIO PARA ANDAR O BOI
Era por San Xoán, época de ir á barbollada, meus padriños habíanme dito si quería ir con eles, eu non tiña outra cousa que facer e díxenlle que si.

Recordó que na casa dos padriños tiñan dúas vacas, unha era enorme de grande, as súas pernas eran altísimas, imaxínache o alta que era a vaca que a miña madriña era máis baixa que a vaca, por certo de nome CHAVALA.

Puxéronlle CHAVALA porque naqueles tempos había o costume de ir a casa do veciño para ver a vaca que comprara, o habitual era que si a vaca era como aquela, de raza loura galega, chamaríanlle Marela é si algún daqueles veciños que foron verlle a vaca o meu padriño se lle ocurría de botarlle o mal de ollo, para que non pasase eso, a solución que había estaba en cambiarlle o nome á vaca, como así o fixeron. Consistía en realizarlle un pequeno ritual na cuadra é bautizala co nome de CHAVALA, con isto a persoa que quixese facer mal non o lograría porque non sabía do novo nome da vaca.

Aquel día que ía ir cos meus padriños á barbollada, ao chegar á súa casa, estaban na eira ademáis dos padriños, os seus fillos, Pepe e Flora, a nora é a sogra de meu padriño.

Eu cada vez que miraba aquela vaca tan grande quedaba impresionada, mira era tan grande como “un día do mes de maio sen pan”, con iso dígoche todo.

Ao entrar pola porta meu padriño estaba precisamente falando da vaca : está vaca si non sae ao boi haberá que chamar ao veterinario para que veña a poñerlle unha inxección, fai tempo que debía saír.

A madriña ao escoitar iso respondeulle que xa estaba de novo con que poñerlle unha inxección : Xa empezas de novo ! Xa empezas de novo ! Deixa en paz a vaca ! Que xa sairá o boi…

Pepe, un dos fillos do padriño sempre andaba dicíndolle á xente calquera argallada, sempre saía coa súa, dicíacho tan serio que che crías todo.

Así que mirando para o seu pai, díxolle todo serio :

Eu escoitei que á vaca de Luís O Pelado, tamén tardaba en saír o boi, pero seica que él non a chegou a levar ao boi, resulta que un primo seu recentemente chegado da Arxentina trouxo unha fórmula nova e económica para que as vacas saísen ao boi, así aforraba o diñeiro que cobraba o veterinario, que non é moco de pavo…

Meu padriño ao escoitar iso contestoulle :

Agora que o dis, fai días vin pasar a Luís coa vaca e seica andaba tamén preocupado polo carallo da vaca que non lle salía o boi, conta, conta, que remedio fixo entón para que saíse ao boi ?

Pois moi fácil meu pai, seica botoulle pimentón picante debaixo do rabo…

Mirei a Lola como comenzaba a rir, mentras eu comenteille un recordo :

Sabes unha cousa Lola, cando eu era un neno houbo varios anos que houbo que ir a levar as vacas a Campañó, recordo de ir co meu pai a casa dun señor que era o que tiña o boi, era o lugar máis próximo que tiñamos para ese menester, teño na mente unha das vacas que tivemos, cando a levabamos sabía onde estaba o boi, ía ela diante nosa e iso que estabamos a uns seis quilómetros distanciados, pero segue contando o do teu padriño, conta Lola.

Pois resulta que o padriño nin curto nin perezoso marchou de xunto nosa, antes de irse preguntoulle ao seu fillo si con ese remedio a vaca saíra ao boi e Pepe todo serio contestoulle : saliu meu pai, si que saliu.

O padriño marchándose do lugar ía dicindo ” pois si que saliu ben barato o invento”…

Desapareceu durante uns minutos, cando veu de volta traía consigo un tubo feito dunha cana, dentro do tubo meteralle pimentón picante…

Dirixiuse á súa filla Flora e ordenoulle que fose con él, a filla ao ver as intencións do pai díxolle que ela non ía.

Eu non vou ! Que lle vai facer a CHAVALA ?

Flora ! vente comigo a xunto a vaca ! Vente alí un momento ! Vente alí !

Pero Flora non quería ir nin a de tres, ao final o meu padriño convenceu a madriña para que fose con él a suxeitarlle o rabo da vaca. Juan, a vaca, como che había dito, era altísima, a madriña tivo que levar unha banqueta para poder suxeitarlle o rabo.

Xa che podes imaxinar a estampa, a madriña encima dunha banqueta, o meu padriño achegándose ás partes da vaca co tubo pegado á súa boca cheo de pimentón, aquelo non tiña boa pinta jajaja, ao estar pegado mesmo á parte da vulva, o padriño con todas as súas forzas colleou aire é comezou a soprar de seguido, para que todo o pimentón que introducira dentro da vulva fixese o efecto previsto o máis rápido posible.

Pero nese momento sucedeu algo que non estaba previsto, a vaca nun segundo soltou tal ventosidad e á vez unha patada que dou coa madriña polos chan é meu padriño coa cara completamente chea de pimentón ! Jajajajaja

A estampa era tal que mexei por min ! Miña madriña tirada no chan dicindo : Ai ! que me matou ! Ai de min ! Acudirme !

Meu padriño andaba por toda a eira como un sonámbulo buscando a pía do auga para lavarse a cara jajajaja, Juan, a vaca fixo ou mesmo ca él, soploulle ben soprado jajajaja, soploulle todo o pimentón na cara jajajaja.

Cando se decatou que aquilo fose un engano do seu fillo por pouco o mata, jajajaja.

5- O LIBRO DE QUITAR A MALA OULLADA.

O LIBRO DE QUITAR A MALA OULLADA.De novo achegueime a casa de Elisa dá Regueira, chamei co picaporte o seu portal, desde dentro escoiteina decir quen é ?, coma un bo galego contesteille : son eu ! sentín baixar as escaleiras é abriu o portal, o verme esbozou un sonriso (coñoceume o momento, ainda que tiña a mascarilla posta), moi amablemente invitoume a pasar, subimos as escaleiras de pedra en dirección a cociña é como sempre sentamonos ao redor da lareira, que mellor sitio para escoitar aquelas historias que ten gardadas na súa mente privilexiada.
Comezamos falando do seu pai, Manuel dá Regueira, cóntame Elisa que o seu pai fixera a mili en Melilla e fora ferido nunha man, quedándolle un dedo teso que lle supuxo ao longo da súa vida algún que outro problema á hora de realizar os traballos do campo.

Un día, sendo unha cativa Elisa, baixou con él a cidade, era día de feira do gando, daquela celebrábase na praza de Barcelos, había ido coa intención de mercar unha xovenca pero vendo que non había nada que o convencese marchouse rúa abaixo, dirección ao que hoxe en día coñecemos polo CTGD ou para os máis maiores o Estadio da Xuventude.

Cando levaban percorrido metade da rúa, unha muller achegóuselle, saudáronse coma se xa se coñecesen, e comezoulle falar de cousas que eu non entendía, de súpeto aquela muller, vendo que se achegaban rúa abaixo unha parella da Garda Civil, quitou do bolso un libro e deullo ao meu pai, soamente tivo tempo para dicirlle : guíate por este libro, faime caso, nada máis dicirlle iso botou a andar de contado.

Juan, o libro era de primeira, dicía cousas mui interesantes, eu teño visto as agachadas.

Era un libro que o meu pai tíñao sempre gardado debaixo da súa almofada, non lle dixo nunca a ninguén que tiña un libro que combatía o mal de ollo, o meigallo é todo aquilo que podía curar esas enfermidades que había naqueles tempos, pero que aínda segue habendo hoxe en día Juan, sabes ? hai persoas que de forma voluntaria ou involuntaria pódenche danar, teñen os ollos malos, teñen “mala oullada”, recordo de mulleres que tiñan unha ciencia que non sabes ti ben, eran capaces de lograr que as galiñas deixasen de poñer ovos ou que as vacas deixasen de dar leite, así como cho conto.

O meu pai tiña algo de fama pola aldea, de cando en vez recibía algún veciño que lle pedía que o axudase nalgún mal que tiña e así o facía, dábaselle ben curar o mal do aire.

Recordo que un día veu unha veciña a xunto do meu del, chamou á porta e preguntou por él, meu pai estaba metido en faena afiando un fouciño para ir buscar un pouco de herba, chámeino é achegouse xunto ela, comezaron a falar en voz baixa, eu só cheguei a escoitar que ela lle dicía: Manuel, ando no chocadoiro, estou preñada… e non puiden escoitar máis, seguiron falando un momento e despedíronse cun ata a noite.

Eran as doce da noite cando o meu pai saíu de casa en dirección ao cruceiro, alí estaba a veciña esperándoo, esa noite estiven mui atenta ao que fose facer meu pai, sen que el decatásese, íao a seguir…

Meu pai levaba aquel libro na súa man, ao estar ao pé do cruceiro, mandouna sentar alí e como boamente puido debido ao dedo teso que lle quedou na época do servizo militar, abriu o libro por unha páxina que tiña marcada e comezou a ler :
Oxalá sexa macho, oxalá sexa femia

Oxalá naza con cornos, oxalá naza sen eles

Oxalá grite de noite, oxalá grite de día…
Mira Juan, eu estaba agochada uns metros máis atrás, asustadiña, escoitei iso, do medo que tiña non entendín máis do que dicía por aquela boca o meu pai.

O que si che podo dicir é que a criatura non naceu con cornos, pero gritou noite e día ata que morreu o cabo de uns días.

Desde aquel momento o meu pai non quixo saber máis do libro, colleuno e queimouno, arrancou folla por folla e foinas queimando, non quedou unha.

OFICIOS DOS VECIÑOS (XXI) LABRADOR/LABRADORA

LABRADOR/LABRADORA : Persoa que se dedica ao cultivo da terra(RAG).

XORNALEIRO/XORNALEIRA : Persoa que traballa a xornal (RAG).
Fai un tempo escoitaba o seguinte : Logo que Deus creou a Adán, colocoulle no Paraíso, para que o cultivase, e guardase : Ut operaretur et custodirect illum. Cultivar a terra foi a primeira ocupación, foi o primeiro oficio do home.

Sen dúbida ningunha, polo oficio de traballar as terras pasaron todos os nosos antepasados da parroquia de Cerponzóns, tanto homes como mulleres.

Cando me puxen a escribir sobre este oficio lin un artigo do P. Sarmiento, dividía ao vecindario en tres clases : a primeira a dos mayorazgos, a segunda a dos labradores ricos; é a terceira a dos labradores pobres.

Distinguía a segunda da terceira en función da añada: é expresión en Galicia dicir dun labrador rico : ainda ten pan vello. Isto é, que os grans da súa colleita alcanzan á colleita nova, ou tamén se usaba estoutra expresión : “ten pan e porco”. Isto é, que ten pan e touciño para comer en todo o ano. Aqueles que non tiñan nin pan nin touciño, soamente para uns poucos meses, eran os labradores pobres.
No Interrogatorio do Marqués de la Ensenada (1753), había dúas anotacións referente aos labregos de Cerponzóns,  unha delas dice así :
Que todos los vecinos de esta feligresía hasta la edad competente con sus hijos mayores de dieciocho años son igualmente labradores de sus haciendas y de otras que cultiven a medias del fruto que producen (que es el único estilo y costumbre) que se usa en la jurisdicción y juzgado de la villa de Pontevedra a excepción de la que estuvieren arrendados en cantidad cierta y estipulada y en caso que se les considere como jornaleros se les podrá hacer la cuenta correspondiente y que los que son puramente jornaleros van distinguidos y separados en cada feligresía donde encontrarán.
No Interrogatorio 92 veciños de Cerponzóns dixeron que o seu oficio era de labrador, 22 deles ademáis habían dito que eran xornaleiros, así aparece especificado no interrogatorio:
LABRADORES JORNALEROS :
Bartholomé Tilve, Pedro Gomez, Pedro Crespo, Domingo Crespo, Benito García, Pedro Perez, Juan Crespo, Domingo Souto, Pedro Menares, Miguel de Castro, Bernardo de Castro, Benito Gomez, Pascual Pidre, Raphael González, Pedro Costal, joseph de Castro, Agustín Menas, Cayetano de Fonte, Domingo Antonio Freire, Nicolás Melón, Diego de Tilve, y Santiago Gonzalez, se les regula el día que trabajan a seco real y medio.

Na outra anotación dicese o seguinte :
Que todos los que ejercen los oficios de canteros, sastres, carpinteros, tejedoras, horneros, toneleros, zapateros, banesteros, o terreros en todas estas siete feligresías de Poyo Grande, Poyo pequeño, Lérez, Campañó, Alba, Cerponzóns, Berducido, y al mismo tiempo son labradores se debe entender que la mitad del año cesan del oficio de labradores y la otra mitad del que cada uno tiene.

Tanto os meus antepasados como os demáis veciños viviron épocas moi duras, anos de fame e de moito traballo.

O traballo que tiñan ocupábaos todo o ano, non tiñan descanso, recordo que os meus antepasados comezaban en xaneiro a sementar allos e a podar as viñas, en febreiro sementaban de novo, algunha col é tamén cebolas, e seguir coa poda, en marzo sementaban cabazas e leitugas, en abril facían enxertos ( o meu avó era o que tiña boa man para iso), sachaban as veigas e comezaban a dar o sulfato, en maio tocaba sementar millo, patacas e á ir a por toxo, en xuño volvían a sulfatar e recoller algunha legume, en xullo seguían atentos aos seus labores, íase de novo a buscar toxo, coidábase moito que as leiras tivesen a súa auga, en agosto cuidaban o millo e controlábanse as uvas das viñas, en setembro comezaban a recoller algún millo, estrumaban as leiras e comezaban a arranxar os bocois e demáis aparellos da bodega, despois a vendimia, en outubro terminábase de recoller o viño, facíase a aguardiente, de novo algunha sementa tiña ocupada á miña avóa, en novembro chegaba a matanza, os días de choiva aproveitábanse para arranxar os apeiros da labranza, en decembro dedicábanse entre outras cousas, a partir leña é sementar de novo algunha cebola antes do menguante de Nadal. A todo isto estaban o coidado dos animais, máis aínda si se tiña unha granxa porcina como a que tivemos durante máis de trinta anos. 

Cada vez que había feira na cidade había que ir sempre, ben para vender algún produto ou ben para mercar. Nin que dicir ten que se ía andando, dado que prácticamente non había medios de transporte, ademáis algúns adoitaban ir co carro e as vacas, cargados a maioría de leña é de toxo…tamén moitas mulleres ían coa carga na súa cabeza, ás veces con leña, outras con galiñas, ou patacas, legumes…Imaxinarvos aqueles anos a estrada que leva a Pontevedra, eran ir atopándoche cos labradores e labradoras veciños de Campañó, de Alba, de Lérez, Verducido…uns con carretas de cebolas é tomates, outros coa leña, uns con ovos…ademáis non faltaba ver subidos nos seus cabalos aos señoritos e aos ricos de cada parroquia, tamén se sumaban os curas, nadie deixaba de ir a feira. Unha estrada daquela que prácticamente era de terra, que neses días era invadida por rebaños, carros rechinando, xente que ía conversando ata chegar á cidade, ao chegar cada un dirixíase ao lugar destinado a cada cousa, as vacas quedaban nun sitio, os porcos eran colocados noutro, as galiñas, ovellas…e despois ao rematar, de novo andando para as súas casas. Antes de marchar íase aos ultramarinos e á praza do peixe a por provisións é si sobraban cartos, algúns picaban e mercaban aqueles elixires que ofrecían os charlatans que che embobaban é chos vendían como o mellor remedio para as dores e enfermidades.

O xornaleiro era aquel labrador que alternaba o traballo das súas terras co traballo de ir a traballar as casas de xente que os contrataban, era un traballo que non sabían o que iban a durar, dependía de varías circunstancias (maiormente que os donos das terras tivesen suficientes cartos). Habitualmente cando alguén contrataba tanto un xornaleiro coma unha xornaleira, era para que fixeran os traballos máis duros, cavar, arrincar esterco, apañar o toxo, botar as patacas…

Fai pouco, falando cun veciño, comentoume o seguinte : a miña avoa ten levado muitos carros de toxo e de leña a vender a praza dá leña de Pontevedra, ía co carro de dúas vacas cargado a lume de biqueira para aproveitar a viaxe, polo que ela me contou, a leña era para as lareiras que habia nas casas máis humildes dá cidade ou tamén para as caldeiras dás casas máis ricas, é segun o cliente era o prezo de venda.

O toxo era para botar nos pozos negros que habia na cidade, xa que naquela epoca non existia a rede de alcantarillado, tamen usabanno para quentar o forno que algunha casa tiña na cidade, ainda que eran poucas as que o tiñan.

Cantas historias poderíannos contar todos estes veciños e veciñas que traballaron de labradores ? E os que andaron ao xornal, cantas anécdotas pasarían polas súas vidas ?

Seguramente terían moitas que contar, quizáis tan sorprendentes como aquela que pasou fai máis de 80 anos con Amalio Touceda Devesa, un labrador veciño de Caldas e que un día estando a cavar nunha leira atopou un tesouro formado por varios quilos de pezas de ouro, aquel día non lle dixo nada a ninguén, pero un día estando na taberna e cunha borracheira encima que se caía, comezou a dicir en voz alta que él na súa casa bebía o viño por unha cunca de ouro…

Tras investigar diversa documentación do 1871/1880 encontrei anotacións donde por diversas circunstancias señalan a labradores da parroquia :

1871…Manuel Pérez Fontenla, Antonio Ruibal Magdalena

1873…José María Pérez Fernández, Josefa Vieitez Barragans ( soltera, emancipada, mayor de 25 años)

1879…Manuel Fontecoba Paz.

1880…José Benito Gomez Solla

1905…Florentina Casás 

Hai veciños que tiveron xornaleiras de outras parroquias, por exemplo da parroquia de Verducido eran Lola, Alejandrina é Lita. Estás mulleres viñan é volvían andando polo monte. También viñan de Carracedo, de Perdecanai chegaban en autobús Celso, María, Agustin é Carmen.

Da parroquia da Devesa ten vido un xornaleiro mui peculiar, de nome Benedicto, era un home que estaba sempre de boas, sonrindo é cantando todo o día.

Remato éste relato recordando a algúns veciños e veciñas que a maioría recordamos traballando ao xornal: A Portaleira, O Peneiras, Rosa, Juan, Manolo, Milucha, Isabel, Pepa é Clara, que recién cumpliu 98 anos nestos días.

ALDABAS, PICAPORTES é CHAMADOIROS

ALDABA…Peza de metal, especialmente de ferro ou de bronce, que se suxeita na parte exterior da porta por unha base articulada e coa que se golpea para chamar. Barra de metal ou travesaño de madeira que serve para asegurar unha porta logo de pechala.

PICAPORTE…Barra móbil que xira arredor dun punto fixo e serve para fechar ou abrir unha porta apertando un resorte. Peza metálica colocada nas portas, coa que se peta (RAG).

CHAMADOR…Peza metálica pendurada na porta, que se bate contra esta para chamar (RAG).

Fai anos nas nosas casas todos tiñamos a nosa aldaba, chamador ou picaporte, hoxe en día prácticamente non quedan moitos na parroquia, co correr dos anos as novas tecnoloxías (timbres, telefonillos, porteiros automáticos…) arrinconaron a estes utensilios que teñen a súa procedencia da época arabe.

O nome de aldaba é a forma castellanizada procedente do árabe antigo. A súa orixe procede da confluencia doutras dúas palabras que unidas significan lagarto. En castelán, con todo, os típicos chamadoiros ou os populares picaportes foron os nomes elixidos para designar a este vetusto utensilio.

Naqueles tempos podías saber si a familia que vivía nunha casa determinada atopábase en boa situación económica con tan só ver a aldaba ou o chamador que tiña na súa porta. Hai quen chegou a telos bañados en ouro, hoxe en día o máis habitual é que os que aínda persisten sexan de ferro ou de chapa envellecida.

Co paso do tempo as nosas casas fóronse restaurando, outras  fixeronse novas e as aldabas fóronse deixando de poñer.

As primeiras aldabas na Idade Media consistían en martilliños suspendidos das follas das portas pola parte exterior. A forma máis típica e máis antiga é a de argolla ou aro, de ferro nas máis antigas, generalmente unida a unha cabeza de bronce. Golpeábase con elas sobre unha cabeza de cravo bastante gorda. Estas aldabas servían ademais como tiradores.

A forma de martillo usouse máis nas casas particulares. Os máis antigos eran sencillísimos e estaban adornados con gravados a buril. Unha tradición que se vai perdendo, de ter un elemento tan útil fai anos vai pasando a ser esquecido hoxe en día. Pero mentras tanto, cando vou dando unha volta polos lugares da parroquia, vou vendo donde ainda queda algún, estés son os que de momento encontréi :

Seguramente escoitastes nalgún momento : fulanito ten boas aldabas…era moi habitual está expresión que se utilizaba para indicar que alguén tiña boas influencias e bos contactos para conseguir favores.

4- ESPÍRITUS E SINAIS.

Fai uns días fun de novo a visitar a Elisa dá Regueira, cando teño oportunidade achégome a súa casa, sempre ten algunha historia que contarme, sempre ten algo que me vai a sorprender. Elisa é unha veciña da parroquia de Cerponzóns, vive preto da casa das Patouxas, naceu fai un feixe de anos, non sabe o porqué pero quedouse enaniña, non sabe cal foi o motivo, dado que na familia, os seus pais e irmáns foron moi altos, vendo unha foto súa de mocidade a súa figura naqueles tempos era ben feitiña, redondiña de cara, ollos verdes, cun sorriso sempre no seu rostro e por certo, para a súa talla estaba moi saída de peitos.

Viviu sempre na casa matriz, quedou solteira e iso que pretendientes tívoos a pares, pero os seus pais non querían casala, que as intencións dos mozos era a herdanza que lle ía a quedar a Elisa.

O preguntarlle pola súa saude, Elisa como sempre comezoume a dicir o mal que o estaba pasando coa ditosa dor de xeonllos, que si a pastilla azul íalle ben para a dor pero mal para o estomago, que si xa non podía traballar as terras, nin plantar uns tomates era capaz, Juan, as mans xa non dan máis que para as cousas da casa e a duras penas…Mentras ela, preguntoume pola familia, si os meus fillos estaban casados, si tiña netos…de súpeto a conversación tomou outro rumbo, falamos do defunto que se había enterrado facía unhas horas.

Elisa.-Eu xa sabía que ía haber defunto, os sinais non fallaron…

Juan.- Pero que me dis, que sinais ?

Elisa.-Mira Juan, fai anos había moitos espíritos que andaban entre nós, agora desapareceron, pero bo, aínda queda algún…

Juan .- Conta, conta.

Elisa.- Fai anos pasoume un suceso que nunca o esquecerei na miña vida, van alá sesenta anos.

Juan.- Pero conta, estou en ascuas !

Elisa.- Estabamos no inverno, non sei si ti recordas aqueles invernos tan duros que había antes, porque aparte de que chovía máis que agora e facía un frío de mil demos, nas casas non había o que hoxe en día, non tiñamos calefacción de ningún tipo, nin unha bolsa de auga quente, imaxínache. É que era moita a pobreza que había, a xente non tiñamos nin para vestirnos, moitos facían un vestido ou un pantalón coa tea dos sacos, ainda máis, había quen andaba prácticamente espido, sí, si como cho conto, desnudo totalmente polas leiras, era un veciño que vivía preto de aquí, coñecido por O Zicho.

Tal era a falta de todo, que teño visto ao señor Paulino O Lulullas, ir cunha tella a casa duns veciños a pedirlle unhas brasas, pois non tiña diñeiro nin para mercar uns mistos.

Juan.- Entendo, tempos duros, pero cóntame, os espíritos, viches os espíritos ?

Elisa.- Si home si, agora cóntoche. Como che dicía , era inverno, noite pechada, eu tiña que ir á carballeira da Regueira, tiña quenda para ir botar a auga, cheguei alí e baixei un carreiriño que dá ao lugar, cando de súpeto notei algo, vin de lonxe unha figura, vestida totalmente de branco, o primeiro que pensei era que Angelita A Cajoula viña facer o mesmo ca min, case sempre nos viamos por aquel lugar. 

Pensei en darlle un susto, ela non me vira onde eu estaba e así que subín tres peldaños feitos de terra que había entre o muro é ao momento atopeime de fronte con ela, pero a miña sorpresa foi maiúscula, estaba vestida toda de branco, pero non fun capaz de verlle a cara. Eu estaba media asustada, pero fun capaz de dicirlle : Veña para aquí ! Veña a xunto miña ! Ao dicirlle así, de súpeto, aquela figura toda vestida de branco desfíxose, sentín un buuuff e coma se fose fume desapareceu entre a noite.

Juan.- E ti que fixeches nese momento ?

Elisa.- Botar a correr como na miña vida fixen, pero a cousa non quedou aí…ao chegar uns metros máis adiante atópome de fronte un enorme jato nejro ! Eu comecei a dicir contra el Jaxe ! Jaxe! Jaxe ! E de súpeto o jato buuuff fai o mesmo que o que me sucedeu na carballeira ! Coma se fose fume desfíxose tamén ! Desapareceu ! Mira, corrín e corrín camiño arriba en dirección á miña casa como un raio ! Entrei na casa abrindo a porta e pechándoa de tal forma que o meu pai asustouse todo.

Pai de Elisa.- Arre demo ! Que che pasou ? Como tardaches tanto en chegar ?

Elisa.- Papá, papaiño ! Hai que susto máis jrande acábome de levar !

Pai de Elisa.- Pero que é o que che pasou? 

Elisa contoulle o sucedido e o seu pai, díxolle que fixera ben en virse para casa, ademáis por todo o que escoitara tiña claro que ía ver defunto, non un, si non que dous.

Ao día seguinte era a festividade de San Blas, a campá comezou a dar sinais, unha muller veciña de Tilve falecera, pouco máis tarde a campá volvía dar sinais, era outra muller, esta vez a defunta era do Vigario.

Anos máis tarde Elisa volveu ver un espírito, esta vez a dunha veciña que vivía porta con porta.

Elisa íame contando que os espíritos hoxe en día xa non aparecen, pero sinales si que seguen habendo, Juan, o que che estou dicindo son historias, pero historias verdadeiras, non son mentiras !

Elisa.- Mira unha cousa Juan, ti sabes que tres dias antes de morrer a nosa alma sae dun e vai despedíndose dos nosos familiares e amigos ?

A alma aparécese xunto túa e diche que se vai, eu teño escoitado de súpeto na porta uns fortes golpes, outras veces un ruído estruendoso, pero a señal que máis veces sinto é cando escoito a campá.

Juan.- Queres dicir que a campá toca ela soa ?

Elisa.- Noooo, a campá escóitoa eu soamente, é o sinal inequívoco de que vai haber defunto, e pódoche dicir varios veciños que morreron fai pouco, eu recibín eses sinais, escoitaba as campás tocar.

Tamén a campá cando está tocando para algún acto ten momentos que está triste, soa de diferente forma, é sinal de que imos ter defunto, non falla, é matemático. Como cho conto Juan, na miña casa teño oído ruídos tremendos de mobles, de cousas que se caían, que se rompían, de pedras que se caían do tellado, uns escándalos tremendos, as sinais da morte Juan.

11- FESTAS DO PATRÓN 2001

FOI APOTEÓSICO !!! 

En moitos anos non se recordaba a tanta xente participando nos actos, quen dicía isto era Rui Fontan, presidente da Comisión de Festas do Patrón do ano 2001.
Cerponzóns recobrara o espírito festivo logo duns anos en que foron bastante floxos no que se refire á celebración de festexos en honra ao santo Patrón. Os compoñentes da Comisión de Festas estaban exultantes, satisfeitos coa colaboración que houbo por parte dos veciños de Cerponzóns ( se recaudaron un total de 1.220.700 pts.) e tamén das xentes das veciñas parroquias de Verducido (recaudado 125.000 pts.), A Devesa (recaudado 40.500 pts.) Sabaris (recaudado 40.900 pts.) Reiriz (recaudado 36.300 pts.) Alba (recaudado 81.000 pts.) e San Amaro (recaudado 24.000 pts), as súas achegas fixeron que se puidesen realizar uns festexos ao grande, xunto a diversos donativos, as rifas e o bar chegouse a un total de 2.038.500 pts. recaudadas.

Hai que dicir que tamén axudou moito as boas temperaturas e principalmente en que non apareceron as choivas, que habitualmente adóitannos acompañar neses días de Xaneiro, foi un dos factores que axudaron a que as festas fosen do “mellorciño” que houbo ese ano en varios quilómetros á redonda. Dicir que para previr instalouse unha gran carpa e así evitar a suspensión das verbenas que se celebraron os tres dias, nos tres dias de festexos estiveron repletos de xente das parroquias antes citadas, ademáis contaron coa presencia tamén de veciños de Xeve, Marcón, Pontevedra…

O venres día 19 a programación festiva comezaba ás 20:00 horas coa misa cantada, coa participación do coro da parroquia e ás 21:30 comezaba a primeira verbena, a actuación foi a cargo do grupo Os Alkar’s e a orquesta Sintonía de Vigo. Neste día houbo lectura do pregón, iba ser a cargo do presidente do Pontevedra C.F., o señor Gerardo Lorenzo, pero unha viaxe a Rusia impediu a súa presencia, no seu lugar estivo o Vicepresidente do club, o señor Evaristo Antelo.

O sábado día 20 abría os festexos un pasacalles a cargo de un grupo de gaitas, máis tarde, ás 13:00 horas a misa en honra a Sta. Lucía, ao finalizar a procesión hubo sesión vermouth co grupo “Distrito 7″ e ás 21:30 de novo unha espectacular verbena, está vez eran ” Noche de Estrellas” e “Israel”.

O último día de festas comezou cos tradicionais pasacalles, ao mediodía era a Banda Municipal de Música de Pontevedra a que protagonizaba un concerto ao cal asistiron multitude de veciños, celebrouse a misa cantada, coa participación do coro parroquial e seguidamente a procesión co percorrido habitual.

A imaxe de San Vicente abría  a comitiva, seguíanlle San Antonio e despois Sta. Lucía. Ao finalizar o percorrido comezou unha longa sesión de bombas de palenque ( gastáronse entre os tres dias 402.000 pts), seguidamente, ao finalizar as bombas, tivo lugar a sesión vermouth, acompañada cunha actuación musical, era o día máis esperado : París de Noya e Panorama ! O non vai máis !

Era medianoite  e a Comisión de Festas celebrou un sorteo dunha viaxe a Cabeza de Manzaneda, para iso realizaron unha venda de rifas, chegando a recaudar un total de 40.000 pts.

Ao finalizar os festexos a satisfacción por todo o realizado era xeneralizada entre os compoñentes da Comisión de Festas, foron días de moito esforzo, percorrendo parroquias, porta por porta, pedindo axudas, organizando as tres xornadas, alugando alumeado, xerador, carpa, ir á imprenta, sacar permisos, contratar orquestas, grupos, gaiteiros, misas, flores, merendas para a banda e gaiteiros, comprar as bebidas para o posto de bar ( chegouse a recaudar 180.100 pts.).
O peor de todo foi o resultado dos tres dias de festexos no apartado económico, tivo un déficit de 75.000 pts., pero no apartado emocional tivo un éxito sen precedentes, a estes veciños quedoulles para sempre gravado este ano 2001.

Tres dias de festas que foron inesquecibles, todo saíu á perfección, a colaboración dos veciños, a climatoloxía, o ambiente festivo durante eses tres dias, as orquestas que interpretaron os temas actuais daqueles momentos : temas de Chenoa (Cuando tu vas), de David Civera ( Que la detengan), de David Bisbal (Buleria) etc.

Este grupo de veciños que formaron a Comisión de Festas eran os que estaban de directivos do Cerponzóns C.F.

Presidente : Rui Fontán

Vicepresidente: Manuel Campos

Secretario : Manuel Castro

Tesorero : Rogelio Casás

Relacións Públicas : José Manuel García 

Vocal : Juan Maquieira

Vocal : Jorge García 
Grazas a todos eles.

Oxalá se poida volver repetir.

NOTA : Fotografías do Diario de Pontevedra.

2- DEHESA DE PRADENAS Y LAREI.

Fai anos no Catastro do Marqués da Ensenada referíanse aos montes comunais como “Baldíos”, é dicir, terreos considerados incultos, onde dada a súa pouca calidade para producir, aproveitábase para recoller “toxo” ou ben para pastoreo.

No Interrogatorio do Marqués da Ensenada (1752), aparece o seguinte :PREGUNTA : 40.- Si el rey tiene en el término o pueblo alguna finca o renta que no corresponda a las generales ni a las provinciales que deben extinguirse: cuales son, cómo se administran y cuanto producen:

RESPOSTA : A la cuadragésima dijeron que no saben halla en dichas feligresías y sus términos cada de lo que contiene la pregunta más que las dehesas reales que pertenecen a su Majestad, en daca una de las cuales tienen dado razón en las listas que formaron y presentaron los vecinos y límites y otras cosas a que se remiten y que estas no dan otra utilidad las que se sigue a su Magestad cuando manda cortarlas y servirse de ellas y responden.

DEHESAS DE SU MAGESTAD :

Una llamada de PRADENAS Y LAREI (ciento cincuenta ferrados), situada al levante con el Río Acibal, por el poniente con Chan do Monte y Lousadoiro, al norte Monte de Santarandán sur.

( Hoxe en día o lugar a que se refire coñocemolo por PARREI).

Vou intentar comentar a historia desta ”Dehesa” que durante o século XVIII estivo baixo a xurisdición da Mariña, representada polo intendente do Departamento de Ferrol, os veciños Andrés da Hermida é Benito Blanco seguramente fosen mordomos en algúns daqueles anos, tiñan que estar o coidado deste monte próximo ao mar, situado a menos de 25 leguas da costa (uns 138 km).

Documéntanse en Galicia naqueles anos ata 729 Dehesas é Coutos Reais.

Decir que os nosos veciños como mordomos pedáneos tiñan a obriga de mantemento e conservación da Dehesa, por exemplo, o de plantar novas árbores, evitar que naide fose a cortar madeira, ter pechado o terreo, arranxar os camiños, cuidar as fontes é as pontes é tamén temas de orde civil.

Recollemos información donde dice que dende principios do século XVIII, este plantío, de cento cincuenta ferrados, permaneceu acoutado e baixo unha administración especial. A Mariña mercaba, a precio tasado previamente, madeira para a construción naval, da venta das árbores unha terceira parte destinábase a repoboación e outra parte beneficiaba economicamente á propia veciñanza.

Esta política forestal dos Borbóns, iniciada en 1716 por Felipe V, encamiñouse ao fomento da plantación e conservación de carballos e pinos en montes comúns e baldíos, incluso en terreos privados de xeito forzoso, e tiña como obxectivo o subministro de madeira en beneficio da Mariña.

No ano 1752, dos cento cincuenta ferrados que ocupaba a Dehesa, setenta ferrados estaban poblados de carballos, a mitade de 1ª categoría é a outra mitade de 2ª, o resto da dehesa estaba ainda sin poblar.

No artigo “Montes públicos y Desamortización en Galicia”, realizado por Doña Aurora Artiaga Rego, doutora en Historia Contemporánea da Universidade de Santiago de Compostela, comenta que un dos primeiros ataques que sufriron os montes comunais/veciñais remóntase a mediados do século XVIII, por canto a política forestal dos Borbóns estaba dirixida á conservación e fomento dos montes madeirables para a construción naval. Así, con obxecto de satisfacer as necesidades de madeira para tal construción, o Ministerio de Mariña establecía o acotamiento de porcións de monte comunal para a plantación de arbolado, que son as que se viñeron a denominar “Dehesas Reales”.
Os veciños non tiñan máis remedio que aceptar a implantación das dehesas, ás veces eran acoutadas nun lugar e podía ser de novo ao cabo dun tempo buscar outro lugar para realizar novas plantaciones. En contraprestación deixábaselles entrar os veciños na dehesa para aproveitar leña, bellotas, pasto etc.

DEHESA DA FONTE DE PARADELLAS.

O cabo de uns anos, reseñar que no 1788, Benito de Pidre era o mordomo pedáneo da Dehesa denominada ¨Fonte de Paradellas¨, limitando polo norte co Monte alto é pedragoso, nomeado ¨das Pedreiras¨e unha loma de monte que segue ao poñente e polo leste co Camiño Real é polo levante cunha loma do monte ¨Outeiriño do Castiñeiriño¨, é co muiño de Matheo García.

Sabemos que un pouco antes da Desamortización do S. XIX son moitas as dehesas que son abandonadas polo Estado e foron reintegrándose ao monte veciñal, si poñémosnos a buscar nos terreos que conformaban a dehesa, seguro que atopariamos algún mojón cunha “R” gravada, tamén se podía chegar a visualizar algún muro de pedra ou de terra que se construíron para aproveitar de forma individual esas terras, chegando a coñecerse como “tomadas” ou “quiñón”.

Seguiréi buscando máis información.

Zona por donde estaba localizada a Dehesa.

Nota : Información de Salomé y Ana Molina L. Cisneros, Aurora Artiaga, Interrogatorio do Marqués da Ensenada.