9- JOSÉ LUIS BARRAGANS LORENZO (LIS)

Fago este escrito con motivo da celebración no ano 2018 do 150 aniversario da colocación na torre da Igrexa da cruz de ferro con veleta ( era o ano 1868, e costou daquela 58 reais facela é 10 instalala no seu sitio).

ULTIMA HORA :

Hoxe mércores 17 de Abril do 2019 hubo Consello de Ministros, e a proposta do ministro de Cultura e Deporte, José Guirao, declarou este mércores 17 de abril o ‘Toque Manual de campás’ Manifestacion Representativa do Patrimonio Cultural Inmaterial.

Nun comunicado o Ministerio de Cultura e Deporte dice que o Toque manual de campás é unha “linguaxe sonora” que funcionou ao longo dos séculos como un medio de comunicación, debido a que “cumpre as funcións sociais de informar, coordinar, delimitar o territorio e protexer”.

“Os toques de campás foron os encargados de organizar a vida comunitaria, de delimitar o tempo e o espazo laboral, diario, festivo e de duelo”, sinala o Ministerio.

Segundo destaca o departamento que dirixe Guirao, por iso existe, tanto no ámbito relixioso como no civil, un amplo repertorio cunha gran diversidade de formas e técnicas que anunciaron incendios, tormentas, rogativas, horas e acontecementos do ciclo vital, e regularon diferentes aspectos da vida festiva, ritual, laboral e cotiá.

Entre os motivos desta declaración, destaca que, aínda que o toque manual de campás deixou de executarse en moitos lugares, aínda non se perdeu o seu coñecemento e moitas torres e campás atópanse aínda en situación de poder ser recuperadas.

A Asociación de Veciños O Chedeiro de Cerponzons, que está levando a cabo o Milenario da Parroquia, quere facer chegar ao noso querido veciño José Luis Barragans Lorenzo, máis coñecido por “Lis”, actual sancristán e campaneiro da Parroquia de Cerponzons, polo seu labor ao longo de tantos anos tocando a campana e así poder conservar esta ” linguaxe sonora “, unha tradición de séculos.
Así mesmo tamén queremos enviar a nosa felicitación aos irmáns Losada Barreiro, José, Santiago, Juan, Javier e Alberto, todos eles antecesores do noso actual campaneiro Lis, e que grazas a eles os toques das campás na nosa Parroquia non deixaron de escoitarse o longo de tantos anos.

O NOSO SACRISTÁN 

Con este artigo quero recoñecer o labor que leva facendo LIS durante tantos anos, un labor que desempeña con dignidade , ás veces limitada debido á falta de movilidad no seu brazo esquerdo, pero que sae adiante nas súas funcións, aínda que ás veces moitos de nós non nos paramos a valorar o seu esforzo.

Coñécese ao sacristán por ser o cuidador da igrexa e do que engloba esta, o oficio de sacristán vén de moi antigo, aínda que non estivo recoñecido ata o século XIII cando o Papa Gregorio IX no seu escrito “De officio sacristae” recoñéceo como un oficio honroso e renumerado, un pouco máis tarde definiu as súas funcións e prescribiu que fose un sacerdote quen realizase esa función.

Nas nosas parroquias o sacristán tiña entre as súas funcións o tocar as campás a oficios, festas, reunións, lume, desastres etc. En moitos lugares ata tocaba as campás no verán para intentar romper as nubes e evitar o granizo con fortes repiques.

Normalmente este oficio de sacristán exercíao unha familia da parroquia, era un traballo que se ía transmitíndose de xeración en xeración e polo xeral tiñan que ser varóns.

Os que teñen a miña idade ou máis, seguro que aínda recordan que os que fixeron a función de sacristans foron os irmáns da familia Losada Barreiro, José , Santiago, Biry, Javier e Alberto , si non mal recordo, todos estes antes de que esta función collésea LIS.

Javier Losada Barreiro, máis de dez anos de sacristán en Cerponzons

LIS comezou aproximadamente un ano antes da marcha da parroquia de D. Benito,  e desde aquela sigue desempeñando a sua función , excepto un ano en que  tivo un grave accidente e non puido desempeñar o cargo de sacristán, polo tanto leva xa un feixe de anos as súas costas.

A FUNCIÓN DAS CAMPÁS :
É curioso ver como as campás tiveron infinidade de utilizacións, recollín diferentes toques de campá ao longo da xeografía española, son os seguintes:

– TOCAR Ao ALBA.-  Tocábase todas as mañás coa finalidade de que a xente comezase as súas tarefas. O modo en que se tocaban era ao redor de 10 a 15 toques de campá.

– TOCAR A MISA.-  Tocábase todos os días do ano para que a xente do pobo dirixísese á igrexa. O xeito en que se tocaba nesta ocasión era ao redor de 15 a 20 toques de campá. Tocábase tres veces deixando un espazo curto de tempo entre cada toque ou sinal. O primeiro sinal servía para que a xente comezase a aviarse (ataviarse); o segundo para empezar a dirixirse cara á igrexa; e inmediatamente logo do terceiro sinal comezaba a misa.

– TOCAR Ao MEDIODÍA.-  Tocábase como o alba todos os días do ano co fin de que a xente soubese que era a unha do mediodía. A forma en que se tocaba era de 10 a 15 toques de campá.

– TOCAR Ao ROSARIO.-  Tocábase todos os domingos e días festivos para que a xente acudise ao rosario. O modo en que tocaban era ao redor de 5 a 10 toques de campá.

– TOCAR As ORACIÓNS.-  Tocábase todos os días do ano coa finalidade de indicar o fin do día. O xeito en que se tocaba nesta ocasión era ao redor de 10 a 15 toques de campá.

TOCAR A VÉSPERAS.-  Tocábase o día anterior das festas sinaladas, o toque realizábase pola tarde. Este toque de campá sinalaba que o día seguinte era festa. O modo en que se tocaban era ao redor de 10 a 15 toques de campá.

Nalgunha destas festas que se gardaban facíase os toques de campá pola mañá para avisar á xente que tiña que deixar as tarefas que estaban realizando, xa que había castigo con multa pola falta de asistencia.

– TOCAR A FESTA.-  Tocábase os días de festa para que a xente soubese que era festa. O modo en que se tocaban era batendo as campás varias veces.

– TOCAR A CLAMORES.-  Tocábase cada vez que había un defunto coa finalidade de que a xente decatásese. O xeito en que se tocaba nesta ocasión era con toques lentos e bastante longos. Existían diferentes toques si o defunto era home ou muller.

– TOQUES DE TORMENTA.-  Tocábase cando había unha tormenta mala co fin de que a tormenta disipásese. O modo en que se tocaba era media volta de campá.

– TOCAR A PERDIDO.-  Tocábase en días de moita néboa ou noite moi escura e na que algún dos veciños da parroquia non volvese a casa. Os toques de campás orientaban a esa persoa para chegar ao pobo.

Quen non recorda A Rosalía de Castro falar das campanas de Bastavales ? Ela morría de soidade cando as oía….En épocas pasadas, non mui lexanas o son dos sinos marcaba a vida das parroquias rurais. Nin que decir ten que as campás das Igrexas eran o medio de comunicación das parroquias, hai quen di que foron o primeiro medio de comunicación de masas.

Era a maneira de que os nosos antepasados e tamén agora comunicanos o tanxer das campás unha menxase que desciframos o momento, a linguaxe das campás era entendido por todos.

Era escoitar o toque e xa se sabía se tocaba a defunto ( sabendo tamén si era home ou muller), tamén si había lume, ou coma en algunhas parroquias indicaban a hora de xantar ou si había algunha parturenta dando a luz. Eran infinidade de mensaxes que se daban coas campás segundo como se tocaran.

Non podo asegurar que en todalas parroquias se deran os mismos avisos, pero en artigos relacionados con este linguaxe das campás recollemos os máis significativos : O primeiro toque da xornada era o que indicaba o comenzo do día, chamado Toque de Alba, despois indicaban tamén o aviso da hora de xantar e tamén o de recollida pola noite.

Tamén en muitos lugares existe o chamado Toque de Arrebato, utilizado cando hai lume, e a súa finalidade e xuntar cantos máis veciños mellor o máis rápido posible.

Había un toque do máis especial das campás, chamado repique, que se consegue ao tanxer unha campá rápida e repetidamente en sinal de alegría.

O que máis se sigue usando por desgraza e cando morre algún veciño, as campás tocan a defunto ou dan sinal (É un toque lentiño, de dúas campás de distinto son).

Hoxe en día hai xa outros métodos para poder avisar, e a linguaxe das campás cada vez teñen menos uso, pero ainda así xa debemos tela reflexada de algunha maneira no noso Patrimonio Cultural,  porque forma parte da tradición e da cultura do 
noso Pais.

Lis, con Dionisio, compoñente dos gaiteiros Os Alegres.

Máis información sobre as campás da Parroquia :

http://serpenties.blogspot.com/search/label/CAMPANAS%20EN%20CERPONZONS

33- AMULETOS DE RAMOS, VELAS, CRUCES…

Debido á pandemia o día de hoxe non se celebra como anos anteriores, pero estou seguro que para o próximo ano celebrarémolo como antes desta maldicion que nos tocou vivir, quizáis máis que nunca necesitemos dos nosos ramos…

O domingo de Ramos tamén se consideraba unha data especial para lucir as mellores galas, e mesmo estrear roupa de nova tempada, hai un refrán popular que dicía de que quen non tiña mans, no sentido de non ter traballo e ademais non saber coser, era considerado pobre para poder estrear, pero o máis importante nestas datas non e a roupa, sinón os amuletos de Pascua….imos recordar algúns…..

O Ramo do Domingo de Ramos era outro deses amuletos protectores contra o trebón. Normalmente composto de loureiro, oliveira, mirra, romeu, malvarrosa e acivro, este ramo bendícese na misa parroquial do Domingo de Ramos e gárdase para queimar nos días de tormenta,tamén  para protexer contra o mal de ollo e o meigallo. Hai en muitos lugares donde a tradición di que o ramo ten que estar composto polo menos de ruda e olivo, porque si non e así non quita o mal de ollo, nin tampouco serve contra o meigallo.

Na nosa parroquia a maioría dos veciños levaban a bendicir un ramo donde non faltaba a oliveira e o loureiro, eu recordo cómo o día anterior percorríamos miña irmán e máis eu as corredoiras da Rons buscando plantas.

Despóis de ser bendecido gárdase na casa, era cómo un amuleto para ter a man en momentos de necesidade de empregar como fin protector. Recordo cómo nos días de tormenta miña avóa Ramona usaba o loureiro do ramo para queimar neses días, a protección estaba asegurada !

Tamén recordo de quen a oliveira que tiña o ramo usabana para dar a extrema unción.

Había quen bendecía a casa con unha pola do ramo , así quedaba protexida de todo o mal, e seica había veciños en muitas parroquias que percorrrían as fincas bendecindo as súas fincas, normalmente facían a bendición os días seguintes de Pascua.

Seguro que os que tedes xa unha edade, recordades aquela veciña, creo que vivía no lugar de Liborei, recordó que vivía coa muda, traía unha rama de oliveira máis grande que ela ! A veces costaballe metela pola porta grande da Igrexa !. Si, era a señora Severina ….

No século XX chegaron as palmas, que eran máis habituais nas cidades e que ademais requirían unha certa capacidade económica para a súa adquisición. Estas fóronse impoñendo sobre o clásico ramo que con tanta ilusión faciamos os máis pequenos.

Tres veciños da parroquia, algún levaba o ramo ben grande…

AS VELAS
 No Xoves Santo séguense levando as velas á igrexa para bendicilas e despois gárdanse como poderosos amuletos para acendelas os días de tormenta e manter a casa protexida da acción do raio. O mesmo ocorre coas velas da Candeloria; estas candeas, queimadas na misa da Candeloria, son gardadas como poderosos amuletos capaces de esconxurar e protexer do trono e da tormenta.

CRUZ DE CARAVACA
A famosa cruz de Caravaca é outro potente amuleto polivalente que protexe contra as tormentas e hai incluso quen di que pode predicilas. En moitos lugares ponse a pa do forno fóra da casa, estratexicamente colocada diante da porta, da ventá ou apoiada na parede da casa para protexerse da tormenta. Noutros lugares o que se coloca é a vasoira detrás da porta ou a pa e a vasoira facendo unha cruz.

SEIXOS
Seixos apotropaicos son colocados protexendo ventás, portas e mesmo incrustados entre a cachotería das casas tradicionais galegas, sobre todo nas do interior do país, como amuleto protector da vivenda. Os seixos cumiais, pedras máis ou menos talladas que se porían nos cumios dos tellados, tiñan a función de atraer a fartura e bonanza, de salvagardar a saúde dos que viven na casa e do gando e tamén de protexer contra a acción maligna do raio e da tormenta.

AUGA BENDITA

 Noutros sitios era costume pór unha botella de auga bendita no pincho do tellado para manter a casa a salvo do raio, esta costume a veces pasaba de unha parroquia a outras, seica un veciño que casou na parroquia tiña por costume facelo na casa dos seus pais, e así o fixo despóis na casa dos seus sogros.

A Auga do Sábado Santo emprégase para bendicir a casa, os campos, os froitos e os animais domésticos co obxecto de mantelos libres de todo mal, como a acción perniciosa das forzas da natureza. Non só había que manter a casa e as xentes a salvo, tamén era necesario protexer os animais. Contaronme que nunha parroquia para protexer as galiñas púñase unha lima vella baixo as pallas do niño cando había tormenta. 

A CAMPÁ

O poderoso son da campá tamén pode afastar e desfacer as tormentas; de feito moitas campás levan a inscrición en latín “Tespestatem fugo” e eran tanxidas polas mans espertas dos campaneiros cando se achegaba o trebón para facelo escorrentar.
Muitas das cousas que comento eiquí recollinas de artigos feitos por Rafa Quintía,  él e o seu equipo, estivo dándonos charlas durante todo o ano 2019 con motivo do Milenario da Parroquia.

ALCUMES PONTEVEDRESES DO S. XX

MUSEO DE PONTEVEDRA, 1994

Separata de “El Museo de Pontevedra”, tomo XLVIII

A miña homenaxe ao Doutor Don Antonio Días Lema, unha persoa mui querida por min.

Fai 25 anos que agasallou con unha separata relacionada cos alcumes, un tema que sempre me agradou.

MOTES PONTEVEDRESES

Por ANTONIO DÍAS LEMA

Llegado a la escuela, no olvido la diferencia que existía entre los nombres que pasaba lista Don Alfredo, contestados con el reverencial: ” Servidor de usted”, y cómo nos llamábamos al salir; porque aquellos apellidos se transformaban en : Cagallas, Forros, Cubanito, Sietecabezas….

Es decir, nuestra manera de llamarnos era generalmente por otro nombre; por el mote, apodo o alcume.

El apodo o alcume era el título con el que la sabiduría popular designaba a ciertas personas para diferenciarlas y definirlas de una manera ingeniosa, haciendo su caricatura social, basándose en su origen, su oficio, sus actuaciones o en algunas peculiaridades personales, tanto físicas como psíquicas.

Durante algún tiempo, y con la colaboración de buenos amigos y amigas, recogí este ramillete de apodos o alcumes pontevedreses que proceden del Burgo Marinero, del Deporte, de la Afición Taurina, de la Medicina, del Comercio, de la Abogacía, de la Prostitución, etc…. 

Sirva de recuerdo cariñoso a todos los alcumados, porque ellos seguirán siendo el recuerdo de la Pontevedra.

APODOS QUE EXISTÍAN EN PONTEVEDRA :

ACCIDENTE, ACEITE PARA O CANDIL, ACEITIÑO, AFONÍAS, AFUSILOTE, AGUAS, ALACRÁN, ALCALDITO, ALEMÁN, ALFONDIQUEIRO, ALMIÑAS, ALTA TRAICION, ALXOUXOURA, AMAPOLA, AMERICANA, AMOR LIBRE, AMOR QUE PASA, AMA MORADA, ANDALUZA, ANTELO, APAGA LA VELA, APISPA, ARBOLINDO, ARCADAS, ARDILLA, ARESTA, ARMADA, ARQUITECTO, ARRANCA PINOS, ARREDEMO QUE FRÍO, ARRIO O CHAVO, ARROÁS, ARROLA, ARRUCHEIRO, ASEDIA, ASPIRINA, ASTURIANOS, ATRANCADA, ATRAPA GALIÑAS, AVELLÓN, AVESTRÚS, AVE MARÍA.

Normalmente el apodo surge en el cabeza de familia, quien por lo general lo sigue transmitiendo a los demás miembros; pero siempre hay excepciones; entre muchas citaremos : Picholiñas-Carolo.

BACHILLER, BADANA, BADOCO, BAILA NA CRIVA, BAILARÉ, BAJO LA LUNA, BALAIDOS, BALDEIRO, BALDÓN, BALDROADAS, BALILLA, BALÓN, BAMBELÓ, BANDERITAS, BARBAS, BARBATRISTE, BARALLOCAS, BARAJERA, BARATOS, BARBAROJA, BARBERO, BARBUDA, BARCAS, BAROLAS, BARQUERO, BARQUERITO, BARRABÁS, BARRACAS, BARRENA, BARRIGAS, BARRIGA DE SERRÍN, BARRIGA TORTA, BARRIGA VERDE, BARRIGUITAS, BARRIL, BARRILITO, BARROTE, BASILISA, BARTOLA, BARULLOS, BAXA FORECAS, BACERRO……

Había familias que a pesar de que el apodo general seguía siendo el denominador común, alguno de sus miembros tenían apodo específico. Entre los Monas : Leviche, Herodes, Verónica.

BECHAS, BENBERRECHO, BENQUERIDOS, BERRADORA, BERRICHAS, BESUGO, BATANCEIRA, BIBÍ, BICUDO, BICHO, BILBAÍNA, BISCOTEIRA, BLANQUIÑA, BOBÁ, BOBÓ, BOCA DE BALLENA, BOCA DE RANA, BOCA DE RAYA, BOCA DE SAPO, BOCALÁN, BODONA, BOI, BOLERO, BOLEIRA, BOLCHI, BOLICHE, BOLLETAS, BOMBA, BOMBARDINO, BOMBERA….

Por lo general, a los inmigrados su lugar de origen ya los apodaba: Maño, Monfortino, Portugués. De todas las maneras hay casos en que el ” localismo” los absorbe: el Catalán del Pino o el Portugués de Pontevedra.Esto no fue obstáculo para que un distinguido convecino, por su porte y actitudes germánicas, le apodaban El Alemán.

BOMBÓN, BONEQUIÑO, BONITIÑO, BOREIRA, BOSAMBO, BOTANAS, BOTEIRAS, BOTICA, BOTIPO, BOTONES, BONLOA, BRAVO, BRASILEIRA, BRINCANTA, BRIXA, BRUXO, BUJÍAS, BULILLA, BUEN TIPO, BURRAS, BUSCA AMORES, BUSCA PISOS, BUTRÓN.

El nombre comercial puede apodar a su propietario; pero en algunos casos pasaba a ser su identidad, como sucedía con Juanito Entra y Verás.

CAA-CAO, CÁBALA, CABALCANTE, CABALLERÍAS, CABALLITO, CABALLOS, CABALLO BLANCO, CABAZAS, CABAZO, CABEZA DE BIMBIEIROS, CABEZA DE CALACÚ, CABECIÑA DE ALLO, CABECITA DE ORO, CABEZA DE LEÓN, CABEZUDO, CABITA, CABLE, CABO DAS TORTAS, CABRA LOCA, CABRITA, CACAS, CACA Y PICO, CACIA, CACO, CACÚ, CACHANO, CACHAPO, CACHARRO, CACHARRITA, CACHELRO, CACHEIROS, CACHIMÁN, CACHINA, CACHITAS, CACHOLAS, CACHORROS, CACHOTA, CADELA,CADENAS, CADITA, CADONCA, CARDONA, CAE DO SONO, CAFETERO, CALDERETEIRA, CAFADA, CAGALLAS, CAGA ESTACAS, CAGA NO CALDO, CAGAINO, CAGAINAS, CAGALLONCITO DE ORO, CAGALLOEIRA.

CAGA NO PAPEL, CAGA NO CALDEIRO, CAGA NAVOS, CAGA TORCIDAS, CAICA, CAIGAS, CAJITA, CAJOTES, CALACÍN, CALAÑA, CALANDRIA, CALEATREPIAS, CALDERETERA, CALDERILLA, CALDITOS, CALDO DE GALIÑA, CALDO DE POLO, CALEADO, CALENTA, CALERAS, CALIBRE, CALICAS, CALOURO, CALLEIRO, CALLITOS, CALLOUTAS, CAMARADAS, CAMARÓN, CAMÁNDULA, CAMBANÉS, CAMBANOTA, CAMPAÑÓ, CAMPELEIRA, CANARIAS, CANDIÑA, CANÉ, CANELA, CANELIDOS, CANELOS,CANCHUDO, CANGALLO, CANGUEIRO, CANGREXO, CAN SENTADO, CANILLAS, CANTA O GALO, CANTEIROS, CANUTO, CAÑA HUECA, CAÑÓN, CAÑOTO, CAPARROTA, CAPACHO, CAPADORA, CAPAGATOS, CAPELLANA, CAPELEIRAS, CAPITANAS, CAPULLO, CARABA, CARABINEIRAS, CARABAÑERA, CARABUXEIRA, CARA CARNEIRO, CARA DE ORELLA, CARA DE PAO, CARALLANA, CARAMBOLAS, CARAMBOLIÑA,

CARANDOLA, CARANTOLA, CARANTOÑA, CARAMELO, CARAMIXA, CARAMUXO, CARALLO CAMPANTE, CARANGA, CARÁNTOLA, CARBAXA, CARCAMAN, CARDOLAS, CARILLA, CARIÑOSA, CARITA, CARMÍN, CARMINAS, CARNAN, CARNERA, CARNE ASADA, CAROLO, CAROUCO, CAROZO, CARPANTA, CARULA, CARRACHA, CARRANCHAS, CARRADOXO, CARRANTÁN, CARRASQUEIRO,

CARRAPALO, CARRAPICHAINO, CARRAPELA, CARRERO, CARRIBO, CARROLA, CARRIÑA, CARROUCHO, CASA NUEVA, CASA VIEJA, CASCARRILLA, CASOLEIRO, CASTAÑA, CASTELLANA, CASTRONA, CATAFALCO, CATALÁN, CATA NO CÚ, CATAPOL, CATEDRAL, CATELA, CATITE, CAVIS, CAVILA, CAVITE, CAYOPIEDRA, CATURVIO, CEBOLLA, CEBOLLICA, CEBOLEIRO, CENTENDA, CEN PES, CENCERRO, CENTINDA, CENTOLO, CEPILLA, CERBALA, CERDITOS, CEROTE, CESTEROS, CIGÜEÑA, CIELO ESTRELLADO, CIEN FUEGOS, CIPRIANA, CRISTOBA COBAS, CLARABOYA, COCA, COCHEROS, COCIDOS, COCO, COITELA,

COLILLA, COLITRE, COLLONA, COLLÓN DE COIRAS, COLLUDO, COMBARRESAS, COMPUESTO, COME E CALA, COME UÑAS, COMEULLA O PORCO, CONANTÁN, CONAPEIRA, CONEXO, CONIÑA DE UNTO, CONCHO, CONEIRAS, COQUEIRO, COÑÓN, CORDONEIRO, COREANO, CORNETA, CORITA, CORONGOSTA, CORTESANAS, CORTADORA, CORTAORELLAS, CORRECANS, CORRE QUE TE CAGAS, CORRICHO, CORRUNCHA, COSITA, COSTUREIROS, COTEYA, COTIÑO, COTO, COTORRA, COXA, COXO, COYOTE, CREGO, CREGIÑA, CRISTOBO, CRUCES, CUADAS, CUAÑO, CUARENTA KILOS, CUARENTA REAS, CUATRO OJOS, CUBAÑAS, CUBITA, CUCARACHA, CUCHAREIRA, CUCHARILLAS, CUCHEREIRA,

CUCA, CUCO, CUCOTE, CUCHUPETA, CULEBRÍN, CULEBRÓN, CULEBRONA, CUICA, CULITRES, CUNCAS, CUNEIRAS, CUNICHO, CUPIDO, CUQUIÑAS, CUQUEIRIÑO, CURRICHO, CURRILÓ, CURRILOO, CURROSA, CURRUNCHO, CURRUNCHA, CUSCURIÑOS, CUSO, CUSPE.

Cuando en una determinada relación amorosa, se faltó al supuesto compromiso, la sabiduría popular lo apodó Alta Traición.

CHALADA, CHALALA, CHALÁN, CHAMBRAS, CHAMELO, CHANCHULLO, CHANITO, CHAMPINA, CHANIDAS, CHAPALAJA, CHAPARENA, CHACARRITA, CHAPARRO, CHAPARRONES, CHAPARROSA, CHAPAS, CHAPELA, CHAPIROTE, CHAQUETAS, CHAQUETILLO, CHARANGA, CHARLOT, CHAROL, CHARLA, CHARNECO, CHATA, CHATAS, CHATOS, CHATO DE LA OLIVA, CHASCO, CHAVE DO BAUL, CHAVETOS, CHECA, CHEIRA, CHEIRO NEIRO, CHELINES, CHIAS, CHIANAS, CHICARRO, CHIFRAS, CHILENO, CHILFORIA, CHILFORRO, CHINCO-CHEIS,

CHIN-CHIN, CHINCHORROS, CHINCHIRRITO, CHINITAS, CHIN-PUM,CHIÑO, CHISPILLAS, CHIRRICO, CHIRRITOS, CHIPIONAS, CHIQUITO, CHIRIGOTAS, CHIRRINO, CHIRIPA, CHISPA, CHIVA, CHIVITA, CHOCAS, CHOCO, CHOCA LA MANO, CHOCHA, CHOINA, CHOCOLATES, CHOQUEIRO, CHONCHO, CHONI, CHOIÑA, CHOPADA, CHORONA, CHORA POLO MOLIDO, CHORÓN, CHORI, CHONCHA, CHOU-CHOU, CHOURIZAS, CHOSCOS, CHUZO, CHUZAS, CHUCHA, CHUCHÓN, CHUCHONA, CHUCHAO, CHUELLO, CHULA, CHULIÁN, CHUROVILO, CHUVIAS, CHUPETA, CHURCHA.

Una convecina, que recibió en adopción una niña queriendo compensar a la familia les entregó cuarenta reales; por este motivo, su apodo perduró para ella y los suyos Cuarenta reás.

DANSANTE, DAS ACHAS, DA FLOR, DA PI, DA PUNTA, DE FRADES, DE HUÍ, DAS RATAS, DEJAS, DEMO DE TORRE, DEMONIÑAS, DESHEREDADOS, DESENTERRADIÑO, DESGUSTILLO, DEZTAN, DIOSIÑO, DIVINORROSTRO, DO BODEGÓN, DO BOMBÓN, DO BORRÓN, DO CALDO, DO CARRILLO, DO DENTE, DO HÁBITO, DON PEDRO EL CRUEL, DON SABINO, DOMINGO LOGATO, DOS RATOS, DO SACO, DRAKULIN, DO XABÓN, DUO DINÁMICO, DULCES MENEOS, DURANA.

Situaciones difíciles pueden originar un mote. Cuando se iba a la fuente con los baldes a una jovencita le robaron el molido, lo que sumió en un profundo llanto…las vecinas preguntaban…y las enteradas respondieron: ” chora p`o lo molido” , de aquí surgió el mote familiar ( el molido era un artilugio de paño, en forma de rosco, que las mujeres ponían en la cabeza para amortiguar el peso y equilibrar el balde.
ENTERRADORA, ENTRA Y VERÁS, ENTRENA, ESCARALLADA, ESCABICHA, ESCADIO, ESCACHO, ESCANGALLADO, ESCANILLADO, ESPAÑOL, ESPATERA, ESPARTERA, ESTANQUEIRO, ESTA PIEDRA ES MÍA, ESTEVO, ESTRIBELA, ESTREÑIDO.

Había un grupo de gentes que por sus habilidades manuales en el arte de la sustracción de carteras se les denominaba “Moinantes”; el decano era don Adolfito y entre los alumnos más destacados figuraban: Cuatro ojos y Gabechos, que eran capaces de quitar una cartera aún apercibiendo al sujeto.

FABICA, FACHAS, FACUNDO, FACHOULO, FACHOURAS, FALCHOCAS, FANCHULAS, FANDAGUISA, FANECAS, FAN PAZALLADAS, FANEQUEIRAS, FANUQUENA, FARACHO, FARAFULLAS, FARAFÁS, FARPALLAZO, FARRUCOS, FARTURIÑAS, FAUSCAS, FELIPE EL HERMOSO, FERRADÁS, FERRANCHAS, FERRANCHEIRO, FERREIROS, FERRIÑAS, FERROL, FERRÓN, FERRO VELLO, FERPELLO, FLOR DE TÉ, FEROURAS, FIAXE, FIGURA FINA, FIGURRILLA, FISICA…

FINUCHO, FOGATEIRO, FORNIQUETE, FOCA, FOCHANCA, FOLISIOS, FORNIQUEIRA, FORO, FORRIÑOS, FORROS, FOSANCA, FOSEIRA, FRANCÉS, FRADE, FRAGANCIAS,FRIGUTAS, FRIXIDAS, FUCIÑOS, FUCHICA, FUENTES, FU-FÚ, FUNDADOR, FUNGUETA, FUNGUIÑA, FUNICA, FUSEIRO, FUXE-FUXE, FUXEIROS.

Aquellos marineros que no salían a pescar fuera del puerto se les apodaba ” Os do Caldo”, porque no querían dejar de comer el caldo en casa.

GABARDINAS, GABECHO, GADAÑA, GADELLAS, GAIVOTA, GAITA MARUXA, GAITEIRO, GAITIÑA, GALIÑEIRA, GALLARDO, GALLINA, GALO, GAMBA, GANGOLA, GARABULLO, GAÑÁN, GARAMILLOS, GARANDILLAS, GARBANZO, GAROLO, GASETAS, GATEIRA, GATIÑO, GATO, GATO MORTO…

GATO NEGRO, GAZPACHO, GENDARME, GERICHA, GIGÍ, GIRALDA, GIRICHO, GIGANTES Y CABEZUDOS, GITANO, GOBELETE, GOLPES, GORDO, GORIÑO, GORDITO, GORILA, GORRIÓN, GOLLO, GRILO, GROVENZA, GÜA-GÜA, GÜERA, GUARDIA PRUDENCIO, GUAPIÑO, GUEDELLAS, GUIANA A CEGA.

Cuando los marineros atracaban en barcos muy sucios eran apodados ” Murrientes”
HABILIDOSA, HERODES, HERNÁN O TERRIBLE, HIJA QUERIDA, HOJALATA.

Las referencias a la viridilidad son frecuentes, sobre todo las que aluden a las dimensiones peneanas: Non a Ten, Comeulla o Porco, Siete Patacos ( esta última fue el resultado de un concurso de longitud y el vencedor midió siete patacos de cobre, de ahí le vino su apodo).

ISICHAVO, IMPRENTA, INCHAVO, INGLESITA, INO, ITALIANO.
Algunos apodos tenían su música y letra. ¿ Recordáis los mayores ?….Basilisa…estás lisa….lisa estás, por delante y por detrás.

JABALINA, JADELLAS, JAIBOTA, JAJÁ, JALEIROS, JALORCHO, JALOTO, JANCHELO, JANDULO, JANSOLA, JAPONÉS, JARANDILLAS, JARULAS, JATEIROS, JIRICHO, JUAQUINITAS, JOROBADA, JOROBETA, JOTA, JUAN DE LA PORRA, JUAN DE PUTA, JUANILLAS, JULILLAS, JUANICACHO.

Si un caballero paseaba siempre con su fusta en la mano, es que algo le faltaba, por ello lo apodaron Mi caballo murió.

KAISER, KAKI, KALIKAS, KAREPAS, KITIKA, KURINAS.

El no pronunciar bien y claro induce a equívocos. En una reunión uno de los contertulios se notó algo extraño y dijo : Me hernié…..; pero todos oyeron Merniè….y así surgió el apodo.

LABARADAS, LABANDEIRA, LABIA, LABIO RACHADO, LABERCA, LABREFA, LAGARTO, LAGARTIÑA, LAGOEIRA, LAGRIMAS, LAILA-LAILA, LAMBEPOTES, LAMBETA, LAMBESPIÑAS, LAMEIRO, LAMPARILLAS, LANDÓ, LAMPASIO, LANCHINA, LANDOCHAS, LANDRA, LANEIRO, LAÑETAS, LARGAS TIERRAS, LARGO, LARETAS, LAVICA, LECHUZA, LEIRADA, LEÓN, LENDÚ, LERCHAS, LERECHO, LERÚ, LESTICO, LEVICHE, LIDÓN, LIGERA, LIGERITAS, LIMPIA, LIMPIA ESPIÑAS, LINDO, LINTERNA, LINVAINA, LISBOANAS, LISTORIA, LOBA, LOBACHESKI, LOCA DE LA CASA, LOGO VEÑO, LOQUERIAS, LORITOS, LOURO, LUERANAS, LUMBOIS, LURÉ, LUISO.

Con motivo de la actuación de unas señoritas toreras, y para cumplimentar sus deseos, un queridísimo convecino las llevó embarcadas por el Lérez.

Cuando se ausentaron de la ciudad dejaron recuerdos para el barquero….de ahí surgió Barquerito.

MACANAS, MACOLA, MACUSO, MACHA, MACHOULO, MADALEN, MADROA, MADURO, MALCAÑI, MALCARITA, MALECHO, MALFEITO, MAL OLEMOS, MALTA, MAMA O LEITE, MAMETA, MANCO, MANCHADA, MANCHAS, MANCHUFA, MANDRIÓN, MANERA, MANFERO, MANGUSA, MANILO, MANIQUÍ, MANOPLAS, MANSO, MAPA, MANTEQUILLA RANCIA, MANTIDO, MANZANITA, MANIQUILLA, MAÑO, MARAGATOS, MARAGOTAS, MARAGOTA PIS, MARAÑÓN, MARCONI, MARCO POLO, MARCHA CAN, MARCHANTE, MARELO, MARIANO, MARIQUEIRO, MARISTAS, MAROLAS, MAROLO, MAROMBA, MARTIDA, MARTINGALA, MARTÍN FORA, MARTINGUELAS, MARUXAS, MATALOBOS, MATANEGRIÑOS, MÁTAME LOBA, MATACANS, MATADEMOS, MARA LA ARAÑA, MATA LA RATA, MATA LOBOS, MATA LOMBRICES, MATA MOROS, MATA PORCOS, MARRAMÁ, MASITOS, MASAROCAS, MAZURCA, MECO, MEIXÓN, MEONA, MECACHIS, ¡ QUÉ GUAPO SOY ! , MEDIA ALDEA, MEDIANÍA, MEDIA TETA, MEIRÁS, MELITÓN, MEMELO, MENDIÑOS, MENGUECHO, MENTIREIRO, MENÚ, MENXELO, MENXUEIRO, MERCUDA NO CÚ, MERCURIO, MERDA DE CAN, MERDA NEGRA, MERDERAS, MERENGUE, MERELLAS, MERNIÉ, MERRALLA, MEXETE, MI CABALLO MURIÓ, MI CHICA, MIGALLAS, MIGUELIÑOS, MIL CHICAS, MIL HOMES, MILORD, MILITÓN, MILORCHA, MILUTO, MI MORENA, MINERVA, MIMITOS, MINGURRILLA, MINUTO, MIÑOCAS, MIÑONES, MIÑOTO, MIRA AL AIRE, MIRANDO AL CIELO, MIRLO, MIROLAS, MIRONA, MIS CLERO, MISTRELA, MIXINAS, MIXIRIQUEIRA, MOINANTES, MONA, MONANGO, MONEIRAS, MONFORTINO, MONIÑAS, MONONA, MORADA, MONCERGAS, MORENO, MORNIDO, MORRIÓN, MORQUEIRA, MORTE, MOTRELA, MORRITOS, MOSIÑA, MOUCHA, MOULENA, MUDO, MUELLES, MUIÑEIRAS, MUÑECA, MURRIENTES, MURRO.

Las funciones digestivas son recordadas con muchos apodos, tal sucedió con aquel Gobernador Civil, que dijo:…. Tardo en obrar; pero cuando lo hago lo hago duro….Como veis, el mote no tuvo dificultad y fue El Estreñido.

NACHA, NAI-NAI, NAPOLEÓN, NARCHÓN, NARTELLO, NARTILLO, NEGOCIOS, NEGREIRA, NEGRERO, NEGRITA, NEGRO, NELO, NENA, NENÉ, NENO, NENONA, NESPRAL, NICHO, NIÑO JUDIO, NITÍN, NON A TEN, NUNA, NUNÚ.

Hubo un Alcalde que se caracterizó por su inoperancia, le apodaron Reloj parado.

OJO DE PERDIZ, OJO MÁGICO, OLLO TRALLA, OLLO DE BOI, OLLOS DE ESTAÑO, OLIVAS, O-PATRONA, ORÉGANO, ORELLAS, ORELLA RILLADA, OSO BLANCO, OS DA EMPANADILLA, OS DO CALDO, OS DO HÁBITO, OUTEIRA, OVEIRO, OVELLA.

Entre los marineros, además de los motes familiares, existían otros dependientes de su actividad o situación. Así, cuando los marineros permanecían mucho tiempo en tierra se les apodaba “Cagotes”….

PACORRITA, PACHÍN, PACHOLAS, PACHÚ, PACHUCHO, PADRINO, PAELLA, PAILA, PAJARITO, PALETILLA, PALILLOS, PALLÁN, PALLEIRO, PALOMA, PALOMITA, PALOMO, PALMÓN, PALMOU, PAMPARRADONA, PANARO, PANDEIRO, PAN E PORCO, PANDERETAS, PANDOLEIRO, PANDURA, PAÑETERILLO, PAPAIÑAS, PAPA CERILLAS, PAPA LANDOCHAS, PAPA MOSCAS, PAPA RABIAS, PAPA RATOS, PAPA RAXEIRAS, PAPISCA, PANILLAS, PANTERA, PAÑUELITOS, PARBADAS, PARBO, PARCELARIO, PARRÁ, PARRANDÓN, PARRANDERO, PARRILLA, PARROA, PARRUA, PARTANÚS, PARTÉN, PARRULÉ, PASAJES, PASAPORTES, PASCASIO, PASTILLERA, PASTORIZA, PATA, PATACAS, PATA-PATECAS, PATACONERO, PATACÓN, PATACOS, PATADAS, PATAQUEIRAS, PATARRA, PATATERA, PATATITA, PATELA, PATERNINA, PATITA, PATOEIRA, PATOLAS, PATRICIOS, PATOÑO, PATOSO, PATOULA, PATROÑA, PATUCO, PAXANEIRAS, PAXARAS, PAXARO, PAXARETE, PAXAVEINDO, PAYOYA, PECHECHO, PE DE POTE, PEDRIÑAS, PEDROL, PEIDEIRO, PEIDUXA, PEILÁN, PEITO DE GALIÑA, PEITO DE LOBO, PEITUDO, PEJO, PELELLA, PELETEIRA, PELEXA, PELEIRADO, PELENDRÉS, PELEZAS, PELICHE, PELÍCANO, PELO NOVO, PELOS, PEKÍN, PEPELO, PEPONA…

Había otros que atracaban en Pontevedra para repostar pan y empanadas, puesto que era el único punto en donde había “hornos” en cierta manera industriales; a estos marineros se les apodaba: ” os da empanadilla”.

PÉNDULA, PENEDEIROS, PENEIREIRO, PENLLO, PEPITA DE ORO, PERDIÑANAS, PERDIZ, PERFUMES, PERICAS, PERILLÁN, PERILLÓNS, PERNA ENCARNADA, PERNA LAVADA, PERNAS TORTAS, PERRA CHICA, PERRALLA, PERRECHE, PERRECHUDA, PERRERAS, PERRITAS, PERRO CHINO, PERRO GORDO, PERUCHEIRO, PESCADAS, PES DE UNTO, PESCOZO DE PAU, PESCOCILLA, PESETAS, PESQUELLO, PETA POUCO, PETORRELLA, PEXEGA, PIANO, PICADOR, PICATRÉS, PICOLÍN, PICOLETO, PICOLO, PICHINOLAS, PICHITO, PICHOLITAS, PICHÓN, PICHONA, PIELES, PIES PLANOS, PIERNA, Pii Y MUERTE, PILÓN, PILOTO, PILÍS, PILLA GALIÑAS, PIMPÍN, PIMPINA, PIMPIRINA, PIMPO, PIN, PINCHA EL GALLO, PINGA LA MIERDA, PINICHA, PINICHÚ, PETEIRADA, PIMPOCHIÑAS, PINISALITO, PINOTE, PINTA, PINTA CRISTOS, PINTADO, PINTURAS, PINTURILLAS, PIÑAS, PIOJO, PIPINO Y VIOLETA, PIQUITA, PIRELO, PIRILLONAS, PIRINOLAS, PIRIQUIÑA, PIRATA, PIROLAS, PIRRI, PIRULÉ, PIRULO, PISA BIRBIRICHOS, PISA HUEVOS, PISCIS, PISCO, PISOTA, PISOTESA, PITA, PITELOS, PINOCHO, PITO, PITO ROXO, PITORRO, PITÓN, PITUTAS, PLA, PLANCHADO, PLATILLERO, PLANTAMILLEIROS, PLOMO, POCHOLO, POQUITA COSA, POLA, POLACO, POLAINAS, POLVEIRA, PORCO, PORCO DE PÉ, PORCONA, PORQUEIRA, PORRELAS, PORREIRITA, PORTUGUÉS, POTES, POUPAS, PORTA SANTOS, PORRIÑO, PREMIO GORDO, PRIN DE LAS RATAS, PITÍS, PITISA, PUCHA, PUCHEIRO, PULGA, PULGARCITO, PULGUIÑA, PRO HOMBRE, PULPEIRO, PUNCHO, PUÑALADAS, PUNTAS, PUTI.

Como una de tantas curiosidades de los motes comentaremos los Homónimos: es decir, que un mismo mote puede representar a convecinos diferentes y en diferentes actividades; pero inconfundibles y perfectamente diferenciados por sus convecinos, por ejemplo :

Neno es un apodo muy representativo; pero no es lo mismo Neno, en el ramo del automóvil, que Neno dentro del funcionariado de las empresas del espectáculo, y ninguno de los anteriores tiene nada que ver con el Neno de los periódicos, aún cuando el fútbol fue una afición común a todos ellos.

QUE CHOVA, QUEIMA CERA, QUE IMPORTA, QUEIXADAS, QUENTA, QUERRECHO, QUINCE MIL DEMOS, QUICONA, QUINCOCES, QUINIENTOS, QUINTA, QUIJANO, QUIQUIRRICO, QUIROTES.

El mote Chata no referenciaba lo mismo dicho en San Guillerme, que en La Herrería. Las dos Chatas tenían una clara personalidad aun cuando diferían en su actividad; pero no en su genio.

Entre los varios Chatos, no era lo mismo el Chato de la Oliva, que el Chato de los Castellanos; aún cuando los dos fueran conocedores de su buena presencia.

RABACHOLA, RABACHOLO, RABIADA, RABICHAS, RABO DE VELA, RABO DE PEJA, RABIZO, RACUNA, RACHAS, RACHAINAS, RAMALLAS, RANA, RANCALES, RAÑA, RAÑA COLLONS, RAÑA CUS, RAPAPELOS, RAPAPETOS, RAPAVERUM, RAPEIROS, RAPIÑA, RA-RA, RASCAS, RASQUETA, RATA, RANGAS RAXEIRO, REBECA, REBOLO, RECACHA, RECAMÁN, RECOCHO, REDONDA, RECHINA, REI DA BOIXA, REINA, REITUXA, RELA, RELOJ PARADO, REQUENA, RETACÓN, REUMA, REUMA NO CU, REY DEL PEDAL, RIANXO, RIBAIRIÑAS, RIBERITA, RILOS, RINDANGOLAS, RIÑOLAS, RINRRINA, RIQUITRUM, RAVISO, RIZOS, RODRIGUETE, ROLDA, ROMA, ROMANONES, ROMPETECHOS, RONA, RONDEÑO, ROÑAS, ROQUIÑO, ROSQUILLAS, ROTATIVO, ROUCHO, ROXA, RUAN, RUANO, RÚBI, RUCO, RUFANO, RUFINO, RUISA, RULA, RUQUENA, RUSAS, RUSO, RUZO.

Ravachol no sólo era el mote del Loro más ilustre de la creación, sino que el tiempo identificaba a un valiente Bombero y aún fornido Mozo de la estación. 

SABIDAS, SACRISTANES, SABÓN, SAÍN, SAIÑEIRA, SALEPÁN, SALERO, SALTA MI TENDERETE, SALTA MI TENIENTE, SALTONA, SAN CIBRANA, SANDRA, SANEIROS, SANFONA, SANTEIRA, SANTO DOS MEIXIEUS, SANTONEGRO, SANSARALLOS, SANSÓN, SAPA, SAPO, SAPUCHO, SARAMAGO, SARANGO, SATÁN, SATANA, SANTITOS, SECANTE, SELIÑOS, SÉNECA, SENSOS, SEÑOR DE QUEDÓ BIEN, SAGRADA FAMILIA, SEÑORITA FUNEBRE, SEÑORITO DA CASA, SERENA, SETE CABEZAS, SETE CUS, SETE MENDES, SETE PAIS, SETE REFAIXOS, SERVILLETERO, SEVILLANOS, SINCOSIENTOS, SINEIRO, SIRÍN, SUEÑO DE LA CARPANTA, SIETE PATACOS, SIETE VOCES, SIMONEI, SIN CU, SIN CHICA, SIMÓ O MAYA, SIRINA, SIRULA, SILLERA, SOLO O PAN, SOMBRERERAS, SONO, SORDELA, SUMA Y SIGUE.

Un vecino que después de la vendimia se entretenía en cortar los” cangallos”, a la pregunta de ” Terminando de vendimiar ?”, respondía : ” Non, ando ós cangallos”. Y de ahí el mote.

TABEIRÓN, TACA, TACITA, TACO, TALENTO, TALLADAS, TAMBOR DA VILA, TANGA, TANTARANTÁN, TAPALATÁ, TAPATATÁN, TATÁ, TATANO, TATO, TELMAS, TENTE EN EL AIRE, TENTE SÉ, TERÉ TERÉ, TERRESTRE, TERRIBLE, TETILLERA, TETUDA, TEXELANA, TEXO, TIBOGA, TIBURÓN, TIQUIRITI, TIMÓN, TINTORERO, TIRIBÚ, TISU, TOCATE O CORNO, TODA LA CALLE ES MÍA , TOLERIAS, TOLO, TOMATE, TOMATITOS, TORMENTA, TONELADAS, TONÍS, TORALLA, TORERA, TORITO, TORO, TORRERAS, TORTA RIVERA, TORTIÑAS, TORTO, TOSTA, TOTÓ, TRANCADAS, TRAGABOLAS, TRANQUEDAS, TRANQUILO, TRAPALLEIRO, TRAPEIRA, TRASNO, TRES CHICAS DE QUESO, TRENCO, TRES DE OUROS, TRES PELOS, TRINCHA PERDÍS, TRIPAS, TRISCA, TRIS TRÁS, TROMPEIRAS, TROMPÍN, TROMPO, TRONCHO, TROUCHA, TUMBALOBOS, TRUNCIÑOS.

13/08/2018

Durante varios años fueron preocupación para la Diputación una serie de individuos que ingresaba y permanecían en el Hospital-sin perder proceso alguno- beneficiándose del alojamiento y la comida. Eran los “Calandrias”.

MOTES QUE COMIENZAN POR U

UY

MOTES QUE COMIENZAN POR V

VAI, VALDEIROS, VALENCIANAS, VARATOS, VAYA POR DIOS, VELURIA, VELLO, VENDIDO, VENTA, VERDÚN, VERDURAS, VERÓNICA, VEDRINES, VIDÁ, VILURICA, VILURICOS, VILURIOS, VILLALTA, VIRACOPAS, VIRULÉ, VIRUTA, VISERAS, VITRA, VIXAS, VIXO, VIXUS, VOLQUETE, VOZ DE SU AMO.
MOTES QUE COMIENZAN POR X

XABEIRAS, XABOCAS, XABONADO, XACO BI O BÓ, XADIÑAS, XAJAXA, XAN CARALLÁS, XAN DAS CANICAS, XAN DAS CHIAS, XANEIRAS, XANEIRO, XANETA, XANGRANÍA, XAROUCAS, XARULA, XARUNGA, XATE CEXO, XENIÑOS, XENXA, XERGINA, XERUCADAS, XEVEIRO, XIADAS, XIANA, XIQUEIRAS, XIRIGOTA, XIROMA, XORELOS, XOUBA, XOUBEIRO, XUBIA, XUBIAS, XURELA.
MOTES QUE COMIENZAN POR Y

YONI
MOTES QUE COMIENZAN POR Z

ZABA, ZAMORANO, ZAPATEIRAS, ZIPI Y ZAPE, ZOCO, ZOQUEIROS, ZORELLO NEGRO, ZULÚ, ZURUGÚ.

ANÉCDOTAS VERÍDICAS CON APODOS

Contaba Milucho, el del Prin de las Ratas, que en cierta ocasión llevó un reloj a Estribela; pero….no localizaba el destinatario….tomando una chiquita en Casa Pitán, “con un dos Loritos e máis o Reino”, lamentábase de ” non poder cumplir o encargo”… cando un dos Maragatos que andaba por alí, preguntou : ¿Cómo se chama o do reloj?…Fulano de tal…¡ Coño !…si ese e meu pai…., así, por el mote pudo entregar el reloj, coger el tranvía de regreso y misión cumplida.

Hace algunos años una vecina fuera sancionada por el señor alcalde y ante lo que creía una injusticia, prometió venganza.

Nuestra vecina a esas horas se colocaba tras un árbol y cuando la comitiva llegaba a su altura…salía y obsequiaba al señor alcalde on una explosiva pedorreta; acción que repetía varias veces cada tarde durante unos días.

Ante tamaña ofensa el señor alcalde presentó la oportuna denuncia.

En el acto de conciliación, la acusada presentó un certificado del médico forense ( el querido y recordado Don Celestino Cangallo) …que decía:

Doña Fulana de Tal, La Galletera, padece una impertinente flojedad del ano, que le impide alternar en sociedad.

Con esto nuestra convecina quedó libre de toda responsabilidad.

No hace muchos años, en un juzgado de nuestra ciudad, el abogado acusador, persona muy conocida y que posteriormente alcanzó un alto puesto en la política nacional, preguntaba a la acusada :

¿ No es verdad que usted, Dª Fulana de Tal, es más conocida en su medio por LA Landó ?

Sí señor…respondió la acusada, añadiendo…Por cierto, en ese medio a Usted le conocemos por Carallo Campante….

El señor Juez suspendió la sesión.

Relacionado cos ALCUMES :

https://roquecerponzons.wordpress.com/2016/10/07/alcumes/

https://soundcloud.com/juan-jose-esperon-recarey/sets/eme-radio-os-alcumes

AQUELLOS APODOS, 27 MAYO 1989.

Diario de Pontevedra.

(Por J.L. Fernández Sieira)

Ustedes amigos lectores, que son unos águilas, ya se habrán percatado de que unas décadas a esta parte a la gente se la llama solamente por sus nombres o por sus apellidos, y no por aquellos apodos caracteristicos, tradicionales, paveros e inconfundibles. Conforme las ciudades y las viIlas han ido creciendo, nos fuimos amontonando y hemos perdido el humor. Quizás por eso las autoridades se han visto obligadas a inventar el carnet de identidad con un número junto a la foto y la huella y hasta es posible que se nos llegue a poner un código de barras como si fuésemos una lata de anchoas o una bandeja de pechugas de supermercado.

Antes no. Antes a quién más o a quién menos, se le conocia por un apodo o un mote que, en la mayoría de los casos venía dado por herencia familiar, como si fuese una finca o una vaca. Asi al morir los padres, los hijos heredaban la casa, la finca, la vaca y el apodo, como un patrimonio más de la familia. Sobre todo en las ciudades pequeñas y en los pueblos marineros casi todo el mundo tenía su propio apodo y no había pérdida posible. Para contarle a alguien que una pareja se había caso en Boiro, había que decirle, más o menos: “Finita, a neta de Mexetas, casóu onte con Manolito, o fillo máis novo de Cajabichas”, y asi todo el mundo se enteraba de quiénes había sido los contrayentes.

Esto de apodar, que viene del latín: “ad putare” y les juro por mis muertos que esa palabrota no me la inventé yo, significa usar el apodo con preferencia al apellido o nombre, que suele darse a una persona tomado de sus defectos o de alguna otra circunstancia, era un hábito muy extendido por ciudades y pueblos de Galicia.

Yo escuché, en labios de un virtuoso, venerable y ejemplar sacerdote de una villa marinera, decir que a las cinco de la tarde tenía que bautizar a un nieto de “Jode Uvas”. Pues claro que sí. Si hubiese dicho Manuel García, es que no se le enteraba nadie, entre otras razones porque Manueles Garcías, debía haber allí como doscientos, mientras que “Jode Uvas” sólo había uno.

En Pontevedra eran conocidos y todavía lo son por los más maduritos: Periquiña popó, Camilo Curricho, a Matameloba, o Paílán, Pepito muelles, Prin de las ratas, Rapapetos, O lístico, O peideiro, As Cagatorcidas, Faneca, O panderetas, Mantequilla rancia, Os Picholitas, A Chinchorra, As Pilotas, A Xenra, Perrachica, Buscapisos y así hasta casi todos. En Marín estaban Caralavada, O Cangallo, O Lura, Patacón e Caga no caldo. En Lalin Os Maragotas, O Cagalla, O Parrallo e O Caga na escada. En Orense O Caneco, Faqueiras, Pepeta, Tiernopisar e O Canexón.

Y asi pogiamos recorrer toda la geografia de Galicia logrando una enciclopedia de apodos en varios tomos.

Incluso en esos lugares donde se ejerce el más antiguo comercio del mundo; casas que se de dudosa reputación, pero yo creo que la tal reputación no ofrece la más mínima duda, las damas que allí ejercen sus labores, se conocían por La Pitisa, La Mimitos o La Collona, lo cual era mucho más serio que lo acontecido a un amigo mio hallándose en uno de aquestos lugares, donde le presentaron a tres señoritas que se llamaban, nada menos, que Purita, Inmaculada y Virtudes. Mi amigo, mosqueado, les pidió el carnet de identidad,para comprobar si aquello era cierto o lo tomaban a chacota. Parece ser que era verdad, pero lo que quedó claro era que los respectivos padrinos de tan angelicales criaturas, en la pila bautismal habían tenido bastante mala puntería..

Es una pena que los apodos se hayan ido perdiendo porque resultaban bastante divertidos y desde luego infalibles en cuanto a credenciales. Tendremos que

conformarnos con ser Fernández, García o Martínez y con un número junto a la foto y la huella de marras. Es verdad y nos debe servir de consuelo que, junto a los apodos, también se han ido perdiendo otras cosas típicas de nuestra sociedad y mucho más importantes, tales como el respeto, el pudor, la autoridad, la vergüenza, la seguridad ciudadana, la fe en los politicos y en algunas instituciones. Pérdidas que, desde luego, son de mucha mayor cuantía y calidad. Pero eso ya es otra his toria. –

El 27/12/2008 ELENA LARRIBA escribía un artículo:

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/pontevedra/2008/12/27/motes-apodos-pontevedreses/0003_7424404.htm

PEDRAFITA DO MONTE CURUTO DE CERPONZÓNS

PEDRAFITA : DE PETRAM FICTAM, ” PIEDRA CLAVADA “, REFERENCIA A ALGÚN MENHIR, MILIARIO O MOJÓN EN LA ZONA.

 

As pedrafitas en Galicia podemos atopalas en moi diversas áreas, mesmo nas nosas chairas do interior, nas abas das  serras e montes, ao carón de aldeas, preto dos nosos mares e rías… 

Desde o blog de CATALOGACIÓN DE PEDRAFITAS DE GALICIA denominase así :

Pedrafita, (do latín:  petra ficta, petran ficta, petran fictam, petra fixa, patronos fictos)literalmente pedra chantada, pedra espichada, monolito disposto verticalmente dende o chan, pedra longa, moimento megalítico que posue algún tipo de simbolismo ou emprego como: pedrafita de observación astronómica, pedrafita fálica, estatua-pedrafita, estela-pedrafita, ónfalo-pedrafita, pedrafita do medievo, e pedrafitas con outras funcións, estes grandes monólitos erguidos por Europa, (tamén Africa, América etc.)   dende a prehistoria (VII milenio a.C.) pódense contemplar illados ou formando aliñamentos. Tamén conta coa denominación de orixe bretona universalmente coñecida como Menhir men (pedra) e hir (longa).

A documentación medieval revela que nas divisións territoriais dos bispados, así como os poderes administrativos de conventos (coutos e prioratos), e mesmo as freguesías  ficaban demarcadas por estas denominacións: petras fixas et mamolas antiquas.

Neste blog de catalogación di que :

As nosas Pedrafitas, chantadas moitas ao carón de ancestrais vías e camiños, moitas delas conqueriron a supervivencia ata os nosos días, pois estas Pedrafitas levan centos de anos cumprindo funcións de marcaxe e lindes de territorios anteditos, xa mesmo a tradición popular outorga a estes marcos, fitos, padróns, pedras, etc… un determinábel respecto local, unha consideración de cumprimento, un aquel intocábel, pois na contorna, aldea, lugar ou monte, sobre esa Pedrafita reside un certo honor perdurábel no tempo, sinalando o que os nosos devanceiros, os avós dos habitantes do lugar deron por lei, que este marco cumprira pra sempre a marcaxe ou divisións daquelo que dende antigo tamén é considerado e lexislábel: o territorio.

Toda informacion está recollida en : 

http://catalogaciondepedrafitasdegalicia.blogspot.com/2014/01/inicio.html

TIPOLOXÍA DAS PEDRAFITAS EN CHAN GALEGO

Pedrafitas de observación astronómica 

Pedrafitas fálicas

Estatuas-Pedrafitas 

Estelas-Pedrafitas

Ónfalo-Pedrafitas

Pedrafitas do medievo

Pedrafitas con outras funcións ( donde está catalogada a de Cerponzons )

HISTORIA RECOLLIDA SOBRE A PEDRAFITA DO MONTE CURUTO

ESPECTACULAR ACHADO EN CERPONZÓNS (Pontevedra)

Foivos unha sensación semellante a cando, hai anos, escoitei de boca daqueles vellos de Detrás do Monte as saborosas noticias sobre o pasado mítico de Portalén e o Marco do Vento, no monte do Seixo, as cales viñan confirmar que estaba perante un lugar sagrado: ese arrepuíño agudo da peluxe dos brazos. Antonte, un coñecido abordoume da seguinte maneira: Oe, quero que vexas unha pedra que chantei no xardín da miña casa. Atopeina cando ancheaba a rampla de entrada á finca. Fixen con ela unha escultura. Como sei que andas metido niso das antighüídades…Acordamos unha hora e alá fun.
.Grande foi a miña sorpresa! Á sombra dun piñeiro, erguíase o impoñente chantón. Estamos falando dunha pedrafita que, en orixe, debeu ter preto de 3 m de alto, 1’50 m de ancho e 80 cm de fondo. Como ben se aprecia na fotografía, este meu home, canteiro de afección, aproveitou unha das faces para honrar a memoria do seu sogro, mais, por fortuna, deixou intacta a outra a cal loce unha colosal serpe que a percorre de arriba a abaixo. A cabeza arredondada do réptil ficou cuberta polo cachote de apoio. Bauticei o achado co nome de pedrafita do monte Curuto, pois así é como se denomina a lomba montesía onde estaba soterrada, na parroquia de Cerponzóns (Pontevedra).

.A gravura ofiolátrica axudaría a explicar o topónimo Cerponzóns -no antigo, Serpentiones-, xa non como un lugar inzado de cobras, senón caracterizado pola presenza de pétreos serpentiformes.

.O achado localízase a escasos mil metros da cimeira do dito monte Curuto, onde recollín testemuño da existencia de dúas minas, unha de ouro e outra de veleno.
O EMBIGO DO BECHO :

http://oembigodobecho.blogspot.com/2009/08/espectacular-achado-en-cerponzons.html

Calros Solla naceu en Pontevedra no ano 1971. É profesor de historia e lingua galega, etnógrafo e escritor. Membro fundador do colectivo cultural e ecoloxista Capitán Gosende. Membro da Sección de Literatura de Tradición Oral da Asociación de Escritores en Lingua Galega (AELG).

Polo seu traballo incansable de promoción e posta en valor da lingua e da cultura galega e nomeadamente do patrimonio natural e inmaterial do concello de Pontevedra, concedéuselle o Premio Cidade de Pontevedra 2015.

O QUE A PEDRA TEN DENTRO, autor MANUEL GAGO

http://www.manuelgago.org/blog/2009/09/04/o-que-a-pedra-ten-dentro/

Pedrafita do Monte Curuto. Foto: Calros Solla

Este impresionante achado arqueolóxico atopouno o escritor Calros Solla e publicouno no seu blog O embigo do becho (grazas por deixarme reproducir as fotos). Tratábase dunha pedrafita ubicada a mil metros do cumio do monte Curuto, en Cerponzóns (Pontevedra). Un canteiro afeccionado levouna do sitio e púxoa no xardín da súa casa. Se vedes, na foto da esquerda pode apreciarse un enorme serpentiforme que descende polo chanto. A súa cabeza está tapada pola pedra que o canteiro calzou para soster o pedrolo, pero as dimensións son espectaculares. Lembroume ao motivo ofilátrico da Pedra da Serpe, no Castro de Penalba (Campo Lameiro). En si mesmo, isto é un pedazo achado arqueolóxico do quince. Pero o que me impactou máis foi a outra cara do chanto. Nela, o canteiro labrou, hai nada, esta composición: un home dentro dun templete. Podería parecer unha tosca tumba romana dun patricio de provincias, pero está feito no século XXI. É unha homenaxe ao seu sogro. De súpeto, esta peza substraída da súa ubicación orixinal multiplica os seus significado.

MANUEL GAGO

Xornalista, director de culturagalega.gal, profesor da Universidade de Santiago de Compostela e editor de Capítulo 0.

Colaborador habitual da Radio Galega, onde o seu último espazo foron as Efeméridas, no Galicia por Diante. Mantén as columnas Vermello contra o mar en La Voz de Galicia, e Seisentidos, na Táboa Redonda, o suplemento cultural de El Progreso e Diario de Pontevedra.

Cerponzóns, Anllóns: hidrónimos y serpientes

En los libros de los augures romanos se conservaban en secreto los verdaderos nombres del río Tíber; uno de ellos, coluber (culebra), se debía evidentemente a su curso sinuoso, como el del cuerpo de una serpiente (Santiago Montero Herrero, El emperador y los ríos).
La ofiolatría fue muy probablemente un culto hídrico al río bajo su forma serpentiforme. En Galicia el topónimo Cerponzóns (Pontevedra) remite a la forma “Serpentiones”, documentada en 1019. Asimismo en el Tumbo de Samos aparece un “rivulum Serpentina” documentado en 1074. En la base de datos de Toponimia de Galicia se recogen como hidrónimos derivados de la base *SERP-, “culebra, río sinuoso”: Rego das Serpes (Barreiros, Lugo), Río da Xerpe (Betanzos, Coruña), Fonte da Xerpe (Cambre, Coruña) y Val da Serpe (Manzaneda, Ourense).

Pedrafita do Monte Curuto. (C) O Embigo do Becho: Espectacular achado en Cerponzóns.

En mi opinión el serpentiforme grabado en el milenario menhir de Cerponzóns sería un emblema heráldico del nombre del río-serpiente del lugar, Serpentione, actual río Rons. Para ello sería necesario presumir, dada la antigüedad del grabado, anterior a la romanización de la Península, que la base hidronímica *SERP-, “culebra, río sinuoso”, era paleoeuropea, no exclusivamente latina.
Moralejo Lasso había considerado que el nombre del río Anllóns (Bergantiños, Coruña) podía provenir de *angulones, aumentativo del latín angulum, “ángulo”, en referencia a los meandros del río: “de *ang(u)lones “rincones, meandros”, por alusión a los que forma en su curso bajo y desembocadura”. Perfilando algo más su idea diremos que su *angulones podría ser en realidad un derivado de anguis, “serpiente, culebra, río sinuoso”. Asimismo, Angrois (Santiago de Compostela, Coruña) podría compartir la misma etimología *angulones pero con otra solución que comprende g´l > gr, como en regula > regra, y caída de la nasal intervocálica (Angrões, 1396 – Corpus Xelmírez).

Artigo de Dolores González de la Peña (Andregoto Galíndez) :

É Licenciada en Filología Hispánica pola Universidade de Santiago de Compostela, Entre as súas publicacións destacan: Cronología da Literatura Española (Editorial Cátedra) e o estudo pionero sobre paleolenguas “Topónimos en -obre, -berri, -gorri, -ulfe, -lupe: revisión da hidronimia paleoeuropea” (Actas do VI Congreso Internacional de Historia de la Lengua Española, 2006).

http://arqueotoponimia.blogspot.com/2015/01/cerponzons-anllons-hidronimos-y.html

FOTOGRAFIAS REALIZADAS POR MIN  O 31/07/2018 :

POEMARIO, CULTO :

Ó carón do penedo, á beira do río,

nas carballeiras, nas laxes da praia,

no curuto do  monte, nos camiños,

nas covas, nos cabos, nas fontes de auga.

Ó redor da fogueira, a bravura do cabalo,

coa luz das estrelas, noite de lúa chea,

a forza do cervo, o porco bravo,

o castiñeiro, cando o sol alumea.

Nas lagoas, xunqueiras e prados,

debaixo das pontes, ó pé dos cruceiros,

enriba das mámoas, no alto dos castros,

nas pedrafitas e nos outeiros

Moitos lugares da nosa terra

polos antergos escollidos,

para venerar ós deuses

herdanza para os nosos fillos.

Seguir cos cultos á natureza

ós espíritos e ós deuses,

facer ofrendas as tríades

agoiro da entraña do peixe.

Contando os días pola noite

grolos de viño e augardente,

Saefes que viñeron  coa maxia

rendendo culto á serpe.

Cultos  ao vento e á choiva

invocacións á serpe en Penalba,

ritos no monte do Seixo,

aparición na encrucillada.

Este poemario podes encontralo en :

http://catalogaciondepedrafitasdegalicia.blogspot.com/2014/04/poemarios.html

Ata o día 03/09/2017 están catalogadas 170 Pedrafitas en Galicia

2- A SANTA COMPAÑA.

A SANTA COMPAÑA

Na miña niñez falabase muito da Santa Compaña , meu pai contoume fai anos  que a un veciño da parroquia  tocoulle sufrila por parte duns veciños que quixeron gastarlle unha broma, aquel día fora soado…….
A SANTA COMPAÑA quizáis sexa, unha das crenzas míticas máis arraigadas no rural galego. 

Coñécese tamén en Galicia con varios nomes : Estadea, Estantiga, Rolda, As da noite, Pantalla, Avisóns, Pantaruxada. Todos eles son termos que nos indican a presencia dun colectivo de mortos no mundo dos vivos. 

Son varias as versións que na bibliografía podemos atopar sobre a Santa Compaña, de aí a dificultade para poder definila con exactitude. Agás excepcións, hai unha serie de trazos xerais nos que coinciden a meirande parte dos autores ó se referiren a ela: “procesión de mortos ou almas en pena que nas brétemas da noite (a partir das doce) percorren errantes as sendas e camiños dunha parroquia”.     
O portador da cruz non pode en ningún momento volve-la vista atrás nin renunciar ós seus cargos precedendo a Santa Compaña. 

Só quedará liberado cando encontre outra persoa a quen lle entrega-la cruz e o caldeiro. 
Aínda que na maioría das historias sobre a Santa Compaña esta realiza a súas aparicións de noite, tamén hai casos citados nos que se fala de saídas diúrnas. 

A persoa viva que precede a procesión pode ser home ou muller, dependendo se o patrón da súa parroquia é santo ou santa. 
En definitiva, considérase a Santa Compaña como unha anunciadora da morte. A súa misión é visitar todas aquelas casas nas que axiña haberá un pasamento.

Recollendo artigos sobre a Santa Compaña podemos dicir que aínda que o aspecto da Santa Compaña varía segundo a tradición de diferentes zonas, a máis estendida é a formada por unha comitiva de almas en pena, vestidos con túnicas negras con capucha que vagan durante a noite. Esta procesión fantasmal forma dúas fileiras as cales van envolvidas en sudarios e cos pés descalzos.  Á fronte desta compañía fantasmal atópase un espectro maior chamado Estadea. Ademais destas visións hai outras lendas que din que se nota un frío intenso sempre que aparece, ademais do cheiro e o son de cadeas. 
Ademais tamén se di que as pantasmas son como unha néboa….A procesión vai encabezada por un vivo (mortal) portando unha cruz e un caldero de auga bendita seguido polas ánimas con velas acesas, non sempre visibles, notándose a súa presenza no cheiro a cera e o vento que se levanta ao seu paso.
Esta persoa viva que precede á procesión pode ser home ou muller, dependendo de si o patrón da parroquia é un santo ou unha santa. Tamén se cre que quen realiza esa “función” non recorda durante o día o ocorrido no transcurso da noite, únicamente poderase recoñecer ás persoas penadas con este castigo pola súa extremada delgadez e palidez. Cada noite a súa luz será máis intensa e cada día o seu palidez irá en aumento. Non lles permiten descansar ningunha noite, polo que a súa saúde vaise debilitando ata enfermar sen que ninguén saiba as causas de tan misterioso mal. Condenados a vagar noite tras noite ata que morran ou outro incauto sexa sorprendido (ao cal o que encabeza a procesión deberalle pasar a cruz que porta). Camiñan emitindo rezos (case sempre un rosario) cánticos fúnebres e tocando unha pequena campanilla.

Ao seu paso, cesan previamente todos os ruídos dos animais no bosque. Os cans anuncian a chegada da Santa Compaña aullando de forma desmedida, os gatos foxen despavoridos e realmente asustados. 

Dise que non todos os mortais teñen a facultade de ver cos ollos a “A Compaña”. Elisardo Becoña Iglesias, na súa obra ” La Santa Compaña, El Urco y Los Muertos ” explica que segundo a tradición, tan só certos “dotados” posúen a facultade de vela: os nenos aos que o sacerdote, por erro, bautiza usando o óleo dos defuntos, posuirán, xa de adultos, a facultade de ver a aparición. Outros, non menos creyentes na lenda, haberán de conformarse con sentila, intuíla, etc. Para librarse desta obrigación, a persoa que vexa pasar a Santa Compaña debe trazar un círculo no chan e entrar nel ou ben deitarse boca abaixo.

Versións .- Aínda que todas as súas versións coinciden en considerar a Santa Compaña como unha anunciadora de morte, hai diferentes versións. Na maioría das historias a Santa Compaña realiza as súas aparicións de noite, pero tamén hai casos nos que se fala de saídas diurnas. J. Cuveiro Piñol, no seu Dicionario Galego (1876) escribe:Compaña: entre o vulgo, creida hoste ou procesión de bruxas que andan de noite alumeadas con osos de mortos, chamando ás portas para que as acompañen, aos que desexan que morran axiña…Nunhas versións cóntase que a luctuosa procesión transporta un ataúd no cal hai unha persoa dentro, a cal pode ser incluso a persoa que sofre a aparición sendo o seu corpo astral o que está no ataúd. Pódense aparecer en diferentes lugares, pero predominan as encrucilladas. Hai datas concretas nas que se di que ten máis incidencia as aparicións da Santa Compaña, por exemplo, a noite de Todos os Santos (entre o 1 e o 2 de novembro) ou a noite de San Juan (24 de xuño).Noutras provincias adxacentes a Galicia como Asturias tamén hai esta tradición coñecida como La Güestia ou bona xente. É un grupo de persoas encapuchadas que se achegan á casa dun enfermo moribundo, dan tres voltas á casa e entón o enfermo morre. Normalmente son coñecidos do moribundo. Dise que van exclamando “Andad de día que la noche es mía “. Cóntase o relato dunha muller que saíu da súa casa a por castañas pensando que xa era de día e un membro da procesión díxolle que era o seu padriño entón xa morto. Tendeulle a man dándolle a vela acesa, ela colleuna, e ao cabo duns días doente e morreu.En Estremadura, aparece o Corteju de Genti de Muerti, que se compón de dous xinetes fantasmales que causan o pánico de madrugada polos pobos xa que quen os ve pode resultar morto. En Zamora denomínalla La Estadea, e é unha muller que vaga polos camiños e os cemiterios. Non ten rostro e cheira á humidade dos sepulcros. Só se aparece a aquel que vai morrer. En León lla chama La Hueste de ánimas.

Aparición da compaña

As numerosas lendas sobre esta compañía de defuntos en pena contan que se aparecen nos camiños próximos aos camposantos en busca de algo ou alguén, e que sempre aparecen cun motivo polo cal é símbolo de desastre ou maldición. Os motivos polo que esta compañía de almas errantes poden aparecer son: 

Para reclamar a alma de alguén que morrerá pronto. 

Conta a lenda que quen recibe a visita da Compaña morrerá no prazo dun ano.

Para reprochar aos vivos,faltas ou erros cometidos. Si a falta é especialmente grave, o mortal que a cometeu podería recibir a visita da Compaña para que a encabece, condenado así a vagar ata que outro mortal lle reemplace.

Para anunciar a morte dun coñecido do que presencia a procesión.

Para cumprir unha pena imposta por algunha autoridade do máis aló.

Protección contra a Santa Compaña

O contar esta lenda tamén supón contar o modo de protexerse contra esta procesión de non mortos. No hipotético caso de que a compaña presentásese en presenza de alguén se debería levar a cabo unha serie de rituais para a protección que consistiría en:

-Apartarse do camiño da compaña, non mirarlles e facer como que non se lles ve.

-Facer un círculo coa estrela de Salomón ou unha cruz dentro e entrar nel.

-Comer algo.

-Rezar e non escoitar a voz nin o son da compaña.

-Tirarse boca abaixo e esperar sen moverse, aínda que a compaña páselle por encima.

-Xamais tomar unha vela que nos tenda algún defunto da procesión, pois este xesto condena a formar parte dela.

-Se non hai máis remedio, botar ás presas moi rápido.

-Conta a lenda que a Santa Compaña non terá o poder de capturar a alma do mortal que se cruza con ela si este áchase nos peldaños dun “cruceiro” situados nos cruces de camiños ou si porta unha cruz consigo e logra esgrimila a tempo
Dentro nas crenzas galegas, existe tamén outra procesión moi semellante á Santa Compaña pero que se diferencia desta en que non son pantasmas de mortos os que van nela, senón pantasmas de individuos vivos. Leva o nome de “procesión das Xans”. 

Marchan en dúas fileiras e levan un cadaleito. Canto máis á beira do cadaleito vaian os membros das ringleiras, máis axiña morren. Os que van máis lonxe poden tardar ata tres ou catro anos. Quen atopa esta procesión, vea, mais non a sente. O encontro case sempre se dá nas encrucilladas dos camiños, onde é costume deterse cos defuntos para que os cregos boten responsos.

Se o que a atopa é amigo dos que van na procesión, o único que fan con el é levalo polo aire a outra parte; se é inimigo, danlle unha gran malleira e arrástrano polas silveiras. Son poucas as persoas que ven a procesión das Xans, pois para iso precisa posuír unha destas condicións: que o padriño de quen a ve, rezase mal o credo cando o bautizaron, ou que o crego cambiase os santos óleos confundindo os da extrema unción cos do bautismo. Tal erro pódese remediar bautizándose de novo.
Ó impresionante culto dos mortos ou dos devanceiros únese en Galicia a crenza das almas en pena, da ánimas peregrinas, que integran a Santa Compaña; por iso en moitas encrucilladas dos camiños se erguen os cruceiros e os petos de ánimas, onde se depositan as ofrendas piadosas en tributo ós que xa están na eternidade.

A SANTA COMPAÑA EN CERPONZONS

Oe Joaquín imos á de Maruja a tomar uns viños ? 

En canto acabe de xuntar estas ramas que estiven cortando na leira e guardalas para que non se mollen podemos ir tomar unhas cuncas , contestoulle Joaquin a José Fontecoba , Fontecoba coñécese mais por O PELEIRAS , porque todos na parroquia tiñan alcumes , así como Joaquin Guiadanes que tamén ten o seu .

A taberna de Maruja desde que se fora para a Arxentina era rexentada polos anos 60 por Juan Esperon e Carmen Recarey, estaba situada a taberna no baixo da casa do que despois durante moitos viviu nela Enrique Magdalena e familia.
Como un dos colexios que había naquela época en Cerponzons estaba en fronte mesmo da taberna (nos baixos da casa da señora Hermosinda) podiamos dicir que aquela zona sempre estaba moi concorrida, ben polos nenos do colexio ou ben cando todos os días logo das faenas do campo os homes achegábanse a tomar o seu viño e xogar a partida ás cartas.
Ao chegar á taberna Joaquin e Peleiras atopáronse con que alí estaban Daniel Cochon , Pombo , José O Laracho …e comezaron a comentar como lles foi o día nos seus quefaceres , pero pronto se animou a cousa ao facer a súa entrada na taberna o señor Faustino o MORRON .
Home señor Faustino que tal imos ? preguntoulle Joaquin ao entrar pola porta da taberna . Boas tardes teñan señores , ben ben grazas a Deus.
Tómese unha cunca connosco e fagamos unha partida de virisca que hoxe estamos preparados para gañarlle !

Ben mozos , como non vou xogala si o voso desexo é ese ! Van unhas cuncas ?
Feito Señor Faustino !

Sentáronse os seis e empezaron a baixar cuncas de viño mentres xogaban varias partidas, partidas que o Sr. Faustino arrasaba coas mellores cartas e gañaba unha tras outra, e cada unha que gañaba cunca de viño que caía……
Xa entrada a noite Juan o taberneiro coméntoulles que era mellor que se fose acabando a partida porque se facia moi tarde e mañá seria outro día , como sempre empezaron a refunfuñar porque querían seguir xogando haber si dunha vez por todas o Sr.Faustino terminaba de perder, non foi así e tiveron que levantarse e retirarse.
Alá marcháronse Joaquin , Peleiras , Pombo …mentres na taberna Daniel Cochon comentaba con Faustino a sorte que había tido  esa noite coas cartas.
Pero os que se marcharon empezaron a tramar de facerlle a Santa Compaña ao Faustino O Morron, un home que era moi creyente desas cousas do mais alá .
O primeiro que fixeron foi chamar á porta da Sra. Hermosinda ! Ali conseguiron unhas sabanas , varias sartens vellas , uns cazos e varias velas , parte doutras cacharradas que ían atopando polo camiño polo cal ía pasar Faustino para a súa casa situada no lugar de A Bouza, donde vivía coa sua dona Eusebia Alvite.
Desde a casa de Jesus Canoza en diante foron colocando todo o necesario para gastarlle a broma, sabanas , vela…..despois escondéronse a esperar que chegase Faustino , O Peleiras era o que se encargaba de facer as voces , os seus gritos parecían almas en pena que estaban suspirando , Joaquin e Pombo empezaban a darlle ás sartens , cazos e botellas que tiñan ao seu carón , o chegar Faustino e escoitar aquelas voces do máis aló, aquelas sabanas e os ruidos por todo o camiño asustouse e daba marcha atrás pero pronto escoitaba ruídos tamén co cal atopábase rodeado dos seres do mais aló por todos os lados ! Nunha destas cando Faustino quixo dar a volta para dirixirse á taberna a pedir auxilio aparece en escena Juan o taberneiro que sabedor de que algo estaban tramando quería saber que pasaba , só ocorréuselle prender lume a un pitillo con un mechero de mecha e Faustino ao ver aquelas faíscas xa non aguantou mais e saíu correndo disparado cara á casa de Canoza , pegoulle unha patada ao portalón da entrada da casa que estaba gardada por dous cans enormes , pero nin os cans puideron facerlle fronte a un Faustino asustadizo e pedindo axuda chamaba polos veciños, pronto saíu na súa axuda Basilia que tratou de acougalo e acompañalo ata a súa casa.
Ao día seguinte Faustino empezoulle a darlle voltas á cabeza pensando quen puidera ser os que fixeran toda a trama da Santa Compaña , o primeiro que pensou foi en Joaquin Guiadanes e alá foise cun coitelo a casa do pai do raparigo , José Guiadanes cantos fillos tes ? Preguntou Faustino todo enfurecido , teño catro Faustino , porque mo preguntas ?
Porque a partir de hoxe conta cun menos ! E así foi polas casas dos demais preguntando e respondendo aos seus respectivos pais.

Durante uns días os da trastada trataban de non atoparse polos camiños con Faustino , ata que os veciños ían convencéndoo de que os deixase en paz , que eles non facían esas cousas , que eran de boas familias e non se lles ía a ocorrer semellante tal cousa.

Así Faustino foise convencendo e cando aos poucos días atopábaos pola parroquia comentáballes : Seguiredes sendo amigos meus ! Porque xa sei quen me fixo iso : foron as almas do outro mundo.
Uns meses antes de falecer estiven na casa de Joaquin Guiadanes, mentras tomábamos un viño recordoume esta historia , unha historia que Juan o taberneiro tamén tema contado en vida fai muitos anos.

O MARCO DA LEGUA

O MARCO DÁ LEGUA DE CERPONZONS.
SETEMBRO DO 2019

Vense de publicar o artigo ” Os marcos da legua do Camiño Real ou carrileira do arcebispo Sebastán Malvar : Ponte Valga-Ponte Sampaio” no Anuario Brigantino.

Nun apartado do escrito dice :

Ten razón, sen dúbida, o P. Juan Francisco Villar cando di que a estrada que se fixo co capital que o arcebispo Malvar trouxera de Arxentina, era a mas hermosa, y la mas perfecta que tiene España (y aun la Europa, según el sentir de un Sabio Teniente General –Mr. Orrelli– […] En esta grande Obra se consumieron muchos millones de reales; y con ellos se mantuvieron millares de familias pobres, en unos años que valian carisimos los frutos …34 

Eiqui deixo o enlace da interesante obra realizada :

http://anuariobrigantino.betanzos.net/AB2018PDF/463_492_clodio_marcos_da_legua_anuario_brigantino_2018_g1.pdf

Cerponzons dentro da súa localización atópase partida en duas pola estrada N-550, unha vía que nos deixa ao seu paso un patrimonio pouco valorado, tesouros que debemos valorar en mellor medida, son pequenos pedazos da historia contemporánea que nos explican moitas cousas achega do noso pasado e que podería cumprir aquel devandito de «si as pedras puidesen falar…». 

Un destes tesouros é o Leguario que está situado no lugar de Cunchido, coñecido por todos como O MARCO DÁ LEGUA, que nunha determinada época tiña a función de marcar a distancia que lle quedaba por percorrer ao camiñante.

Encontrase no punto Km 113,100, na marxe dereita da estrada en sentido Tui, o leguario destaca doutros que hai ao longo da N550 porque se asenta sobre unha plataforma cuadrangular de varios peldaños. 

Descríbese así desde a sección de Patrimonio Galego : Leguario na beira dereita dá estrada N-550 chegando a Pontevedra dende Caldas de Rei. Feito en cantería de granito, está erixido sobre unha basea de pedra parcialmente soterrada. Ou basemamento é prismático rematado nun listel sobre ou que se alza un pináculo. Na cara do mediodía vemos un reloxo de sol coas horas labradas en números romanos ben lexibles.

Este Leguario que está conformado co seu reloxo de sol, fáltalle o gnomón*

Este interesantísimo elemento patrimonial debe gozar dá máxima protección dado ou seu valor. A súa conservación permítenos obter unha visión xeral, non só do camiño, senón dos camiñantes e da contorna dá época, por onde transitaban carruaxes, animais, arrieiros, pastores e viaxeiros en xeral.

De todos e sabido que ao longo do tempo utilizamos diversas medidas para valorar as distancias dos camiños, ata hai pouco máis de cen anos, o ser humano serviu de referencia para todas as construcións, incluídos os camiños.

Antes de adoptar o Sistema Métrico Decimal, as unidades como o cóbado, o pé, o palmo ou o paso, foron referencias básicas para poder medir todo aquilo que nos rodea. 

Unha medida itineraria que coñecemos é a milla romana, con ela calculábanse as distancias da rede de calzadas, a milla viaria romana estaba formada por mil pasos e cada paso por cinco pés. Calcúlase que unha milla romana oscilaría entre 1.485m. e os 1.500m, outras medicións realizadas por diversos investigadores evidencian distancias que oscilan entre os 1.625m e os 1.670m.

Antes de usar o Sistema Métrico Decimal, as distancias viarias medíanse en leguas e os seus fitos indicadores levaban o nome de leguarios.

A Real Orde de 1801, cuxo intento era a unificación de medidas castelás, dicía o seguinte: “Para que a legua corresponda próximamente ao que en toda España chamouse e chama legua, que é o camiño que regularmente ándase nunha hora, será dita legua de vinte mil pés: a que se usase en todos os casos que se trate dela, sexan camiños reais, nos Tribunais e fóra deles”
Unha legua é unha antiga unidade de medida que marcaba a distancia que unha persoa podía percorrer nunha hora, xa fose a pé ou dacabalo. A distancia real non era unha medida estándar e podía variar en función do país ou ata a zona. Os leguarios da N-550 están separados aproximadamente 7 Km. Cabe dicir que a estrada primitiva sufriu modificacións no seu trazado, que algúns leguarios desapareceron e outros poderían haberse movido do seu emprazamento orixinal. E si a legua facía referencia á distancia percorrida por hora, con obxecto de facilitar o saber si uno estaba dentro de tempo, estes leguarios contaban cada un cun reloxo de sol.

Sabemos de fontes ben informadas que a instalación dos Leguarios e outros elementos colocados no trazado do camiño remóntase a finais do s. XVIII con motivo da explanación do Camiño Real, que unía Santiago con Pontevedra. Foi promovida e financiada inicialmente polo Arzobispo Raxoi e posteriormente polo Arzobispo Malvar. José Pérez Machado foi o arquitecto encargado da obra e Melchor de Ricoy o aparejador. A eles atribúese o deseño e colocación.

( Algúns destes datos foron recollidos de Patrimonio Galego, unha organización de ámbito galego para a defensa do Patrimonio Cultural , outros en : http://reloxosdesol.wordpress.com)

http://patrimoniogalego.net/index.php/sobre-nos/

Sobre o Leguario de Cerponzons realizou o traballo Pablo Eirin, onde o sitúa en :

 Latitude: 42.4780714348

Lonxitude: -8.6433045566

*Un gnomon non é máis que un pau ou estilete cravado nunha posición fixa, que pode ser o chan ou unha parede. Pode estar cravado ortogonal á superficie ou formando un certo ángulo. Trátase do instrumento astronómico máis sinxelo que se poida concibir. Serve para estudar o movemento aparente do Sol a través da evolución da súa sombra. Un gnomon vertical permite determinar a dirección do meridiano do lugar ou a dirección dos puntos cardinales. Si coñécese a latitud do lugar, un gnomon vertical permite evaluar a oblicuidad da eclíptica. Usado en certas condicións pode servir para medir a latitud do lugar de observación. Un gnomon sinxelo serve tamén como reloxo de Sol. Si a orientación do gnomon elíxese de xeito concienzuda, entón pode servir para construír un reloxo de Sol que indique non só a hora solar local, senón tamén a época do ano, os equinoccios e os solsticios. 

MÁIS INFORMACIÓN RELACIONADA :

A rede de camiños do século XVIII en Galicia
Pontevedra:

No trazado deste camiño houbo varias opcións, o primeiro trazado deste camiño foi realizado en 1777 polo enxeñeiro Bartolomé Amphoux que dispuxo un trazado por Pontevea ou Padrón. No proxecto inicial o camiño se habia posto que: “Proxecto do Camiño Transversal que debe construírse desde a cidade de Santiago pola dirección da Ponte de Bea (Pontevea) ata Pontevedra…” isto debíase que xa por aquel entón había inundacións en Padrón. Isto supuxo unha reacción dos habitantes de Padrón (A Coruña) e Caldas de Reis (Pontevedra) que quedarían apartados do Camiño Real. O enxeñeiro italiano Francisco Sabatini sería quen redactase ambas alternativas. Finalmente o camiño sería construído por Padrón.

O tramo entre Ponte Valga e Pontevedra foi construído por mediación do arzobispo Sebastián Malvar que financiou as obras, durante as obras atopou miliarios da Vía XIX. 

Durante a construción deste camiño tamén foi necesario a restauración de varias pontes como o de Caldas de Reis. A anchura deste camiño era duns 8 metros. Actualmente neste camiño podemos ver varios reloxos de sol que foron postos durante a súa construción.

https://carreterasengalicia.jimdo.com/2017/09/08/a-rede-de-camiños-de o-século-xviii-en-galicia/