ALEGACIONS DE UNHA VECIÑA DE SAN CAETANO O ALCALDE DE ALBA Ano 1855

EXPOSICIÓN DE ROSA RODRÍGUEZ , VECIÑA DO LUGAR DE SAN CAETANO,  CERPONZONES.

Rosa Rodríguez de Cerponzones expone el perjuicio que le ocasiona el nuevo puente de San Caetano.

Rosa Rodríguez diríxese ao señor alcalde do Auintamiento de Alba , era o 30 de Maio do ano de 1855 , daquela Cerponzons pertencía a este Concello.

Fai referencia do dano que lle vai ocasionar o novo emprazamento da ponte de San Caetano e ademais de como varios veciños fan burla dela , unha pobre muller indefensa.


Este e o escrito presentado :


Eiqui tedes o que di o documento :

1855

 Alba. Partido de Pontevedra. Rosa Rodríguez, de Cerponzóns, espone perjuicios que le ocasiona el nuevo puente de San Caetano.

Arquivo da Deputación de Pontevedra. UNIDADE de instalación 17.603/3

Señor alcalde presidente del Auintamiento de Alba.
Mayo, 30 de 1855

Considerando los perjuicios que sufre esta interesada con motivo del nuevo puente. Y respetando las Ordenanzas vigentes, el Señor Director del Partido, informado de las razones que militan, se servirá proponer lo que conceptúe justo teniendo en cuenta la insignificancia del terreno en cuestión para objetos de interés común. 

Juan Rodríguez.

Rosa Rodríguez, pobre, vecina de San Vicente de Cerponzones en este distrito a Usted muy reverentemente expone que con motivo de hacerse la nueva puente en el lugar del San Caetano y quedar este construida de su nuevo plan, retroceden las aguas de un modo tan particular por estar contigua su casa que será a la mayor brevedad arruinada juntamente con el corto terreno que la circunda y causará una multitud de desgracias. Por su autoridad y por la Ilustre corporación del Ayuntamiento fue mandado se reparase de su cuenta, concediendole el pedazo salido pegado a dicha Rosa, haciendo al mismo tiempo la calzada o rampla de que sirbe a la salida de su casa para la carretera, José Viéitez y otros. En la autualidad queriendo egecutar lo acordado por Usted y la Corporación por el procecho del público y su seguridad, trata de conturbar dicho trabajo José Solla Pérez y otros. Supongo no desconocerá Usted que estos sugetos quieren no tan solo burlarse de una pobre, sinó también hacer menos de lo determinado por el Ayuntamiento y así evitar cuestiones y sos de un caracter tan malicioso. Suplico a Usted se sirba mandar que o bien no se le contrube según obra o bien respondan de los daños y perjuicios de que puedan resultar de lo espuesto.

Y en caso se sirban en segunda vez tomar bista de ello quedarán enteramente concebidos es de toda justicia la que reclama, todo con la mayor brevedad posible pues no se puede asegurar el perjuicio que de si puede arrojar el temporal. Es gracia que la suplicanta espera alcanzar de su buena justicia. 

San Vicente de Cerponzones, mayo de 1855.

A ruego de la interesada

Ángel Losada (firma e rúbrica)

Extraído deste documento :


DETALLE DO SELLO DO CONCELLO DE ALBA .


Outra documentación relacionada cos danos ocasionados os veciños , anos 1847/48 , debido as obras da carretera de Coruña a Vigo :


11- CERPONZONS, UNHA DAS 41 PARROQUIAS DA XURISDICCIÓN.

25 de febrero de 1595

Felipe II encarga al prelado de Santiago que velen por el señorío pontevedrés ” porque ha sido informado que por la mudanza de los vuestros Arzobispos en non mirar por la conservación de sus vasallos , se han enaxenado y perdido algunas de las feligresías de la Jurisdicción de dicha Villa y su Tierra “.

Tal jurisdicción la compusieron , con algunas mutaciones , y desde la donación de Fernando II en 1186 , cuarenta y una parroquia, extendidas por la superficie de los cuatro puntos cardinales y con su cabeza en el centro.

Eran los de San Salvador de Lerez, SAN VICENTE DE CERPONZONES , San Martín de Berducido , Santa María de Alba , San Pedro de Campaño , San Salvador de Poyo , San Juan de Poyo , San Andrés de Lourizan, San Martín de Salcedo, San Martín de Vilaboa , Santa Cristina de Cobres , San Adrian de los Cobres , San Andrés de Figueirido l Santa Columba de Bértola l San Pedro de Tomeza , San Miguel de Marcón , Santa María de Mourente , Santa Marina de Bora , San Martín de Justanes , Santiago de Taboadelo , Santa María de Tourón , Santa Eulalia de Caldelas , San Pedro de Gaxate , San Salvador de Lama , Santiago de Antas , Santa Ana de Barcia , Santiago de Caroy , San Sebastián de Covelo, San Andrés de Valongo , Santa María de Aguasantas , Santiago de Loureiro , San Martín de Rebordelo, San Miguel de Carballedo , San Martín de Borela , San Lorenzo de Almofrey , San Pedro de Tenorio , Santiago de Viascón , San Jorge de Sacos , Santa María de Sacos , San Miguel de Campo y Santa Marina das Fragas.

Felipe II devuelve a la iglesia de Santiago el Señorío de la villa y Tierras de Pontevedra y de Cotobad, que incorporase al Patrimonio Real.

El señorío reportaba pingües beneficios al prelado. Sólo en la población percibía anualmente mil cuatrocientos sesenta reales y veinte maravedises , por el servicio llamado de Mula y Cuchara ; por el derecho de Portazgo y sobre los carros y caballerías cargadas que entraban o salían de la villa , ciento veinte mil reales al año ; por la mitad de los diezmos de la parroquia de Santa María , mil quinientos reales de vellón. Y aquí seguía teniendo la Casa Fuerte de las Torres , en la Avenida de Santa María , con un cuarto destinado a cárcel y jardín inmediato con cabida de un ferrado y tres cuartos.

===0===0===0===0===0===0===0

Nova aportación, de cando Cerponzóns perteñecía o Concello de Alba, aproximadamente ano 1868:

CERPONZONES (SAN VICENTE DE): felig. en la prov. y part. jud. de Pontevedra (1 leg.), dióc. de Santiago (10), ayunt. de Alba (1/4): SIT. al S. del monte llamado Acibal en terreno desigual, donde la combaten todos los aires menos el del E.; el CLIMA es templado y bastante saludable. Tiene 180 CASAS distribuidas en el l. de su nombre, y en los de Brabo, Castrado, Cunehido, Hermida, Litorey, Mean, Pidre, San Cayetano, Tilbe, Valea y Vigario. La igl. parr. bajo la advocacion de San Vicente tiene por aneja la de San Martin de Verducido, y está servida por un cura de provision ordinaria en concurso. Para la enseñanza de los niños hay distintas escuelas particulares sostenidas por los padres de los concurrentes. Confina el TÉRM. N. felig. de Portela; E. la de Verducido; S. las de Alba y Leriz, y O. la de Campaño. El TERRENO participa de monte y llano, y es de mediana calidad: le cruzan 2 riach. de los cuales el llamado Cayeiro nace en el monte Acibal, corre de N. á S. y tiene un gran puente por donde continúa el camino real que va á Pontevedra, el otro riach. denominado el Castrado, baja por la felig. de Portela y hay sobre él un puentecillo de poca importancia. Ademas del indicado camino, que es muy delicioso por esta felig., existen otros trasversales que dirigen á los pueblos comarcanos: el CORREO se recibe en Pontevedra. PROD.: trige, centeno, maiz, cebada, habichuelas, patatas, vino, lino, frutas esquisitas, leña y pastos, con los cuales mantiene ganado vacuno, de cerda, cabrio y lanar churro: bay caza de liebres y perdices, y alguna pesca de truchas. IND. ademas de la agricultura existen algunos molinos harineros dedicándose tambien los vec. a la canteria. POBL.: 180 vec.” 812 alm. CONTR.: con su ayunt. (V.)

9- Estudio Histórico – Xeográfico e Galeguización da Toponimia de Cerponzons , ano de 1991

ESTUDIÓ HISTÓRICO – XEOGRÁFICO E GALEGUIZACIÓN DA TOPONIMIA DO CONCELLO DE PONTEVEDRA ( 1991 )

SAN VICENTE DE CERPONZONS.


– [ ] A PARROQUIA DE SAN VICENTE DE CERPONZONS ESTÁ SITUADA Ó NORTE DO TÉRMINO MUNICIPAL DE PONTEVEDRA.

– [ ] FORMA PARTE DO ARCIPRESTAZGO DE MORAÑA DE ARRIBA E DIÓCESE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA.

– [ ] LIMITA POLO NORTE CO CONCELLO DE BARRO , POLO ESTE COA PARROQUIA DE SAN MARTIÑO DE VERDUCIDO , POLO SUR COA DE SAN SALVADOR DE LÉREZ E POLO OESTE COA DE SANTA MARÍA DE ALBA.


          E bastante montañosa , alcanzando a súa máxima altura no OUTEIRO DA PORCA ( 328 m. ) , especialmente na súa parte norte , Monte Acibal , e logo baixa ó sur , alcanzando por esta parte e a oeste unha zona de planicie que forma parte do val de Alba. Predominio das terras pardas máis evolucionadas , as mesotróficas con textura de area.

          As súas montañas configuran unha barreira natural que dificulta as líneas de acceso , así únicamente hai unha vía principal de comunicación que cruza a parroquia de norte a sur ( a N-550 , de Coruña a Tui ) o resto das vías de comunicación son camiños asfaltados e pistas , xeralmente en mal estado , dificultade que aumenta no inverno.

           O río Rons cruza a parroquia en dirección NE-SW ata a súa desembocadura no río Granda ou Alba ( xa na parroquia de Alba ) , e o rego da Costa cruza en sentido W-E ata que verte no Alba


           A flora que predomina na parroquia pódese asociar ó monte ( principalmente eucaliptos e pinos , matorral e toxos ).

           Os núcleos de poboación concéntranse cara a zona sur da parroquia, porque non é tan montañosa como o resto e ó estar cercada polos ríos que a cruzan é a parte na que producen os cultivos ; así gran cantidade de veciños viven do campo , pero a man de obra é fundamentalmente feminina.

Cultívase patacas , legumes e maínzo , o ganado é especialmente vacuno e porcino.

          Evolución da poboación:

– [ ] 1970 Poboación 799 , número de entidades 14 , poboación media 57

– [ ] 1981 Poboación 878 , número de entidades 14 , poboación media 62,70

– [ ] 1991 Poboación 841 , número de entidades 14 , poboación media 60

LUGARES : A BALEA , BOUZA , O BRAVO , O CASTRADO , A COSTA , O CUNCHIDO , A ERMIDA , LEBOREI , A MEÁN , PIDRE , O QUEIMADO , SAN CAETANO , TILVE , VIGARIO.

FESTAS DA PARROQUIA

– [ ] San Vicente , 22 de Xaneiro 

– [ ] Santísimo , domingo seguinte ó Corpus.

– [ ] Virxe do Carme , 16 de Xullo

 TODAS NA IGREXA PARROQUIAL.

      Dentro do Inventario do Patrimonio Histórico-Artístico atropamos na arquitectura relixiosa a Igrexa parroquial e a Casa Rectoral.

        Podemos destacar , das que están dentro do inventario , a Casa Señoran e os muiños de auga.

        A actual parroquia de San Vicente de Cerponzons formaba parte en 1575 do Xuzgado de Cedofeita xunto coas parroquias de Alba , Lérez , Burgo , Campañó , Verducido e os dous Xeves. A súa vez o Xuzgado de Cedofeita dependía do Partido de Pontevedra , no que residía o xuíz nomeado polo arcebispo de Santiago.

        O Catastro do Marqués da Ensenada ( 1752 ) , fai o interrogatorio da parroquia de San Vicente de Cerponzóns , en compañía das de Alba , Verducido, Campañó , Lérez e os dous Poio , ás que se consideraba ” parte de la jurisdicción y partido de esta villa y a quién tienen por cabeza y están sujetas “. Polo tanto, entre 1575 e 1752 , o Xuzgado de Cedofeita desapareceu , inscribíndose as parroquias que o formaban no de Pontevedra , engadíndoselle as de San Salvador e San Xoan de Poio , que no Nomenclator de Floridablanca , realizado en 1785 aparece formando o Partido de Combarron, polo que pensamos que pouco tempo formaron parte os dous Poios ó Partido de Pontevedra.

        A parroquia de San Vicente de Cerponzóns era , di o Catastro , do señorío do arcebispo de Santiago , en recoñocemento desde señorío os seus veciños pagaban anualmente o servicio denominado de ” hangar ” de tradición medieval , que tiña que sustentar ó señor e ós seus enviados cando estés estivesen no lugar onde habitaban os vasalos. Como a maioría dos servicios persoais foise transformando nun imposto anual , así en 1752 , os habitantes da parroquia de Cerponzóns pagaban anualmente ó arcebispo un real por cada veciño casado ou viúvo e medio real polas viúvas.

        O arcebispo obtén pola propiedade das alcabalas de Lérez que era un imposto legalmente do 10% sobre as compra- vendas. En vez de adminístralas directamente o arcebispo chegou a un acordo cos veciños de Cerponzóns para que pagasen unha cantidade fixa tódolos anos , 177 reais ó ano , que se repartían entre eles.

        Os límites da parroquia de Cerponzóns neste momento ( 1752 ) son os seguintes: ” linda por el Levante con Berducido , por el Poniente con Alba , por el Norte con Silva da Portela , y por el Mediodía con Lérez y Alba. Su figura es irregular , con diversas entradas y salidas , por lo más largo tendrá tres cuartos de legua , y por lo ancho cuarto y medio , y se andará su circunferencia en cuatro horas por el mal terreno “.

        Coa reforma administrativa de Javier de Burgos de 1833 , base dos Concellos liberais, a parroquia de Cerponzóns forma parte do Concello de Verducido e os dous Xeves. En 1841 Cerponzóns sepárase do Concello de Verducido para integrarse no de Alba. En 1844 o Concello de Alba solicita a incorporación ó Concello de Pontevedra, pero esta proposta non fructifica en 1853 insiste nuevamente na incorporación, que é redituada pola corporación municipal da capital provincial.

        Despois de 1867 o Concello de Pontevedra inicia unha política de incorporación de parroquias rurais, empezando os trámites para a anexión dos Concellos de Alba , Mourente e Salcedo, o que legalmente acada o 6 de Outubro de 1868. O sexenio revolucionario pospón a incorporación definitiva de Cerponzóns ó Concello de Pontevedra ata o 1 de Xullo de 1869.

TOPONIMIA DA PARROQUIA DE SAN VICENTE DE CERPONZÓNS

     A primeira vista o que nos pode chama-la atención desta parroquia é que precisamente o nome da mesma non está representado en ningún lugar concreto.
Mais atendendo ó conjunto das mesmas que forman o Concello actual de Pontevedra notamos que este non é o único caso , senón que aproximadamente o 50% das mesmas están nesta situación.

– [ ] BALEA

     Balea , derivada da palabra celta BALAZN – significa xesta ou basóira rústrica feita con xestas.

       E frecuente que o tipo de vexetación ou características do terreo dera orixe á voz toponimica coa que se coñoce ó lugar.

– [ ] BOUZA

   BAL-TEUS – significa cinturón o cinto como opina A. Nascentes e outros lingüistas. Deribación que pensamos ten bastantes obxeccións.

       BALSA ( voz preromana hispana , celta ) – significa oquedade empantanada un terreo.

       Pola confusión de ambas etimoloxías mesturándose os resultados fonéticos e semánticos.

       É mui  abundante tanto en Galicia como en Portugal , as veces acompañada cun adxetivo: Bouza Boa , Bouza Valada , Bouzalonga….

       A significación fundamental sería a don terreo a monte , cheo de vexetación de árbores , moi tupido , e na súa parte baixa con matorral.

– [ ] O BRAVO

      Significa agreste e deriva da palabra BRAVUS do baixo latín.

– [ ] O CASTRADO

       Castrado < CASTRARE – extirpar o inutiliza-os órganos reproductores de persoas , animais ou plantas. Pode significar tamén extraer das colmeas do mel.

– [ ] A COSTA

       Costa < COSTA – lado , terreo en pendente, declive. Litoral , veiramar.

– [ ] A ERMIDA

       Ermida < EREMITA – santuario ou capela nun lugar deserto ou solitario.

       O máis importante aquí é a desaparición da intertónica e a sonorización da oclusiva dental xorda , xa que estamos na Romania Occidental , ou sexa , nun territorio que formó u no seu momento parte do Imperio Romano e no que hoxe fallamos unha lingua derivada do latín.

– [ ] LIBOREI

       Leboreiro < LEBORARIU < LEPORE – liebre , terreo con muitas lebres ou relacionado con elas.

       Sonorización da oclusiva intervocálica P que pasa a b.

       Metátese do iode que forma o diptongo ai secundario e que pasa posteriormente a ei no galego.

– [ ] A MEAN

       Palabra de orixe celta que significa Pedra grande , aínda hoxe podemos ver esta pedra con casal enriba e parte do camiño picado na rocha.

– [ ] O QUEIMADO

       Queimar < * CAIMARE < CREMARE por cruce co crego KAIMA significa queimadura . Propoñémo-lo. * CAIMARE , modificación de CREMARE por un cruce coa palabra grega.

       Para Corominas existen obstáculos fonéticos que impiden derriba-lo verbo queimar do latín CREMARE. Estes obstáculos sintetixados son primeiro o E breve latino dá en galego e aberto e non ei que debería proceder de AI , segundo , eliminación do R en CREMARE xa que os grupos iniciáis deste tipo aparecen conservados no galego, por exemplo CREDERE > creer.

– [ ] SAN CAETANO

       Do latín CAIETANUS : habitante de Caieta, hoxe Gaeta. Nome de varón San Caetano de Thiene.

       Foi un eclesiástico italiano do século XV-XVI ( 1480-1547) fundador dos clérigos regulares xunto con Juan Pedro Caraffa ( logo Papa co nome de Paulo IV , bispo de Chienti ) que despois tomaron o nome de teatianos derivado do latín THEATES pola procedencia do seu fundador.

       Esta orde foi creada en Roma entre 1516 e 1517 e aprobada polo Papa Clemente VII o 24 de Xuño de 1524 . O núcleo da orde foi Oratorio do Amor Divino.

       Adicáronse moi especialmente a axudar a ben morrer ós condeados a morte, e influiron coa austeridade da súa vida na reforma católica , mais en séculos posteriores foron decaendo, ate que Pío X os restauró no 1909 . Por confusión , coñécense tamén con este nome os da Compañía de Xesús.

       San Caetano foi canonizado no 1671 e a súa festa celébrase o 7 de Agosto.

       Na Romaria Occidental ( territoris que no seu momento formaron parte do Imperio Romano e nos que hoxen falan linguas derivadas do latín ) os sustantivos veñen prácticamente sempre do acusativo latino , tendo algunhas excepcions como nas palabras que indican nombres propios.

       Este é o caso de Caetano que ten a súa orixe no nominativo latino CAIETANUS , destacando na súa evolución fonética a non desaparición de n intervocálico, e a non sonorización de fonema dental oclusivo /t/ .

Débense estes dous fenómenos a que a procedencia deste nome de varón ten a súa orixe na toponimia dun territorio da Romania Oriental.

– [ ] VIGARIO

       Vigario < VICARIU . En algúns lugares de Galicia é o alcalde de aldea. Membro dun gremio ou cofradía con certa autoridade xuridiccional e con amplas facultades. Vicario.

NOTA : O Cunchido, Pidre e Tilve non aparecen neste documento sobre toponimia.

Grazas o Arquivo do Concello de Pontevedra.