2- PROMESAS INCUMPLIDAS.

PROMESAS INCUMPLIDAS 

Fai uns días estiven unhas horas falando con varias veciñas da parroquia, teño que facelo con máis asiduidade, son fonte inagotable de feitos que ocorreron na nosa parroquia de Cerponzóns, un deses feitos é o seguinte :

A señora Dorinda morreu fai un feixe de anos, era o ano 1978, daquela Dorinda contaba con 71 anos.

Levaba un tempo encamada e a familia estaba vendo como dun momento para outro ía a morrer, o doutor Barbolla xa llo advertira a unha das fillas, non había nada que facer.

Uns días antes de morrer, Dorinda, chamou por unha das súas fillas, ao chegar á habitación preguntoulle que era o que quería, Dorinda con moitísimo dor tomouse un tempo e collendo aire díxolle :

Cando pase uns días logo da miña morte quero que fagades unha misa de diario, dedicada ao Santísimo, que sexa cantada e despois ao terminar botades media ducia de fogos, tiña que haberlla feito eu a miña nai, pero ao final non lla fixen e quero que esta promesa que non cheguei a realizar cumprádela vós, polo ben de todos, facer a misa. A filla contestoulle que estivese tranquila, que así sería.

Aos poucos días de dicir isto chegou outra das fillas de Dorinda, levaba uns anos vivindo fóra de Galicia, a súa irmá comentoulle o que lle dixo a súa nai, ela contestoulle que non cría nesas cousas, que non había que facer moito caso naqueles momentos que estaba a piques de falecer e a cabeciña xa non rexe como de costume.

Cando chegou a presenza da súa nai volveu escoitar por boca dela o mesmo que lle dixo á súa irmá, a súa nai a duras penas podía falar, pero novamente sacou forzas do seu interior e díxolle exactamente o mesmo : mira que fagades a misa, coa media ducia de fogos, é polo ben de todos, que me vou a morrer e estou arrepentida de non haberlla feito. Para tranquilizala contestoulle que non se preocupase, que farían a misa ao Santísimo e botarían media ducia de fogos.

A filla de Dorinda volveu falar da promesa coa súa irmá, e volveu preguntarlle outra vez : pero ti crees nesas cousas ? Mamá está chapada á antiga, a quen se lle conte ! no nome do pai, do fillo e do espírito santo, Amén… mira a nosa nai no que pensa, nunha misa cuns foguetes. Jesus da miña vida !

Ao cabo de dous días Dorinda faleceu, e a misa prometida quedou en nada, deixaron pasar a cousa coma se non prometesen á súa nai facer a misa o Santísimo.

Os días foron pasando para as fillas de Dorinda, dentro da rutina que daquela había na aldea, pola semana as labores do campo e da casa, entretidas coas reunións que facían os veciños ao chegar o fin de semana no lugar habitual de costume, un pequeno lugar situado no cruzamento de varios camiños de carro, o carón das casas, que daquela era o que había.

Pero un día na casa da defunta de Dorinda, onde quedou a vivir unha das súas fillas, morreulle o porco, que desgusto  levaron, estaba xa para poder matar e ter así reservas de comida para todo un ano. Que lle puido pasar o porco? Nunca ocorrera tal cousa en casa de Dorinda, ao final, logo de tantas preguntas sin respostas, supuxeron que o porco comería o veneno que se colocou para os ratos preto da corte.

En fin, durante uns días pasáronos lamentando, daquela había moita pobreza e a perda do porco fíxolles chorar durante todos eses días, que desgusto tiveron !.

Pero a cousa non quedou aí, aínda estaban lamentando a perdida do porco que un día de mañá ao ir abrir a porta do cortello, onde estaban as galiñas, atopáronse con varios polos mortos, aínda que se puxeron tristes polo sucedido, como era unha cousa que ocorría habitualmente, sempre por un motivo ou por outro, morría algún polo, pois quedou a cousa coma outra desgraza na súa vida, sin máis.

Pero resulta que seguidamente mórrese a ouvella ! A cousa xa comezou a tomar outro cariz, estes sucesos, tan seguidos, era raro, moi raro…

As dúas irmás, que estaban ao tanto da promesa incumplida que habían feito a difuntiña da súa nai, comezaron a estar nerviosas, pero moi nerviosas.

Para rematar a serie de falecementos, mórreselles a vaca !

Unha vaca que lle daba 25 litros de leite ao día ! Unha parte importantísima da economía daquela casa ! 

Unha das irmáns levara a vaca a unha leira que tiñan preto da casa dunha veciña, coñecida pola Mandila, alí deixouna a pastar e ao volver a buscala, uns cantos metros antes de chegar á leira, escoitaba que estaba muxindo, pero parecíalle que era de dor, non muxía como habitualmente, como cando pedía que lle ordeñasen ou que tivese ganas de irse para a cuadra, non, era un muxir de morte.

Ao chegar xunto ela, a vaca estaba deitada na leira, a súa posición delataba que non se deitou a descansar, non, derrubouse de tal forma que quedou tombada de mal xeito, xa non podía máis e aínda que trataron de levantala axudándolle entre varios veciños, a vaca morréuselles.

Isto non pode ser ! Isto non pode ser ! Isto é cousa do demo ! Exclamaban as fillas de Dorinda !

Ata chamaron ao cura, e comentándolle o que lle estaba sucedendo nos últimos días, o cura parece ser que asentiu e contestoulles que pasaba algo raro, que seguramente algún mal había en todo isto.

Co desgusto no corpo e sen saber que facer pasaron o día dándolle á cabeza para ver si trataban de atopar unha resposta ao que estaba sucedendo. Estaban niso cando de súpeto escoitaron que chamaban á porta, ao abrir atopáronse cun veciño, o señor José, este a o escoitar o que lles estaba pasando díxolles : Ide a Ponte Caldelas, alí hai unha señora moi boa, seguro que vos dará unha explicación sobre o que vos está pasando, facédeme caso, ide xunto dela.

Quedáronse mirando uns para os outros, o que dixera o señor José deixounos sen palabras, na familia de Dorinda non estaban seguros de ir a Ponte Caldelas, non crían nesas cousas. Alguén se comentou en voz alta, mirade, isto que está pasando non é normal, e non lle achamos resposta, que nos custa ir ata xunto esa señora, mal non nos vai facer e si resulta que pode darnos unha solución ?

Quedáronse todos pensativos, e ao pouco tempo de ter os seus máis e os seus menos, decidiron ir.

Ao chegar a Ponte Caldelas preguntaron por unha tal Rosa de Mirón, ao chegar tiveron que esperar un par de horas, fóra da casa da señora había moita xente, estaban facendo cola esperando a súa quenda. Cando lles tocou a eles, entraron todos os que ían, como querendo darse ánimos uns aos outros, aquilo de ir a xunto unha señora que adiviñaba o que lles sucedía non o pasaron nunca e para eles era moi estraño todo.

-QUE VOS PASA ? Foi o primeiro que lles preguntou a señora soamente ao abrir a porta.

+Verá, vimos xunto súa porque á miña irmá dun tempo para acó estánselle morrendo os animais, primeiro morréuselle o porco, despois os polos, seguidamente morreu a ovella e fai pouco a vaca, quedou sen nada !

-A resposta da señora deixounos sorprendidos, coa boca aberta e os ollos como pratos : QUEN É DORINDA ?

+Unha das fillas, case sen poder articular palabra, contestoulle: Dorinda é a defunta da miña nai.

A señora volveu deixalos trastrocados :

-TEDES QUE FACERLLE UNHA MISA DO DIARIO ADICADA AO SANTÍSIMO E BOTAR MEDIA DUCIA DE FOGOS.

Non lles deu tempo a reaccionar, a señora volveu preguntarlles :

-QUEN É MANUEL ?

+A mesma que contestara anteriormente volveu falar : Manuel era o defunto do meu pai.

-A señora ante a resposta díxolle que Manuel non pide nada, pero Dorinda está pedindo a misa, facede o que vos pide.

Non vos imaxinades o susto que levaron ao escoitar estas cousas por parte daquela señora que non as coñecía de nada.

Fóronse para Cerponzóns, ao chegar á súa casa volveron preguntarse entre eles si escoitaran todos o mesmo que lles dixo aquela señora. Decidiron facer a misa e botar os fogos, non o dubidaron un momento.

Foron xunto ao cura e encargáronlle a misa, tal e como lles pediu Dorinda fixérono, incluído o lanzamento da media ducia de fogos.

Nunca máis lle morreu animal algún, bo algunha que outra vez un pitiño, pero eso era normal.

Ao cabo dun tempo a unha veciña desta familia sucedeulle algo parecido, dixéronlle que acudise a Ponte Caldelas, e foi a xunto aquela señora, díxolle que estaban sucedéndolle aquelas cousas porque desde que morrera o seu avó nunca había ido a escoitar unha misa, díxolle que fixese por ir a misa e así foi, desde o momento en que foi de novo a escoitar unha misa viuse librado de todo aqueles sucesos que estaba tendo.

Os nomes que aparecen eiquí non corresponden cos verdadeiros, por desexo expreso da familia.

19- SÍMBOLOS DEFENSORES DO MAL, GRABADOS, MARCAS…

SÍMBOLOS E MARCAS PARA DEFENDERSE DO MAL.
Si damos unha volta pola nosa parroquia e ímosnos fixando nas portas e fiestras das casas máis antigas, tamén nas cortes, ou nos hórreos, nos muiños, en construcións tradicionais etc. quizáis nos atopemos con algún obxecto colgado ou algún símbolo gravado, os que tiñan a función de protexernos coñocemolos como defensas simbólicas.

Podemos relacionalos coas marcas apotropaicas (esta palabra é un adxectivo que provén do grego apotrepein (“afastarse”), e indica en xeral un xesto, unha expresión ou un obxecto que se utiliza para afastar un influxo máxico maligno…As figuras e signos apotropaicos, aínda que veñen de moi antigo,utilizáronse moito na época románica, son moitas igrexas onde podemos observar capiteis con monstros, canles obscenas etc.

Todos estes signos, figuras, marcas etc, tiñan en xeral unha función, a de protexer do mal en xeral e do diaño pricipalmente, tamén das bruxas, os aparecidos etc. Estes símbolos pérdense na noite dos tempos. Non era sólo na Nosa terra, en calquera parte de Europa usaban multitude de obxectos, podían ser naturais ou artificiais, a súa función era a de protexer dun posible perigo, dano ou mal. Cruces, evanxelios, sal, campás, moedas, cornos, dentes de xabalí, ferraduras, allos, castañas, acevo, coitelos…Dado que o cristianismo estaba moi arraigado na vella Europa, un dos símbolos máis usados foi a cruz, converteuse no icono principal para defenderse dos malos espíritos, tamén tivo a súa importancia a auga bendita, os evanxelios, o nome de Jesus…pero a cruz era a principal arma contra o mal.

A cruz, a sinal do cristián, é usada de diversas formas, cruzando os dedos en forma de cruz, a cruz no reverso das moedas, a cruz debuxada no chan, tocar madeira, que equivale tocar o madeiro onde Cristo foi crucificado…Foron anos que a sociedade estaba falta de todo, a medicina era escasa, era necesario crer en algo en que agarrarse e poder superar os medos aos problemas que xurdían día si e día tamén.

A cruz comparece en moitos dos espazos da casa ( portas, cheminea, portons, fiestras, nos hórreos…) era o freo á entrada dos males, ben puidese ser o demo, as bruxas, tormentas etc.

Estes símbolos vanse transmitindo popularmente e vanse incorporando ás construcións, con iso quen mandaba facer algún determinado símbolo facíao para protexer o máis apreciado, para evitar a súa perda e para que dese saúde e prosperidade a toda a súa familia.

Tamén podían ser símbolos gravados que non tiñan nada que ver co cristianismo, eran aqueles que estaban formados polas armas, coitelos, espadas , navallas ou tamén as armas coa que se defenden os animais, un dente, un corno, a pata dun cabalo…

Quen non recorda ver colgado nas portas ou nas cortes uns cornos ou unha pata dun conexo, dun cabalo… ? Ou ter unha ferradura, normalmente usada, ou unhas cabezas de allos, tamén algunha peza de roupa masculina ou unha serie de herbas ( as que se colocaban detrás da porta para evitar o mal de ollo), ter tamén plantas e froitos, que desempeñaban un eficaz sistema de defensa : o toxo, as silvas, o laurel, olivo,o acevo, que dicir da castaña…

Tamén podemos atopar nas construccións outros signos realizados polos canteiros.Existe unha gran variedade de signos, que poden inscribirse en tres grupos; o primeiro o máis habitual e variado, constituído por figuras xeométricas, ángulos, curvas, círculos, etc., pertencentes aos constructores que colocaban as pedras, un segundo formado por carácteres alfabéticos, letras sinxelas ou dobres (as iniciais dos nomes dos que traballaron esa pedra), e un terceiro, con significado simbólico ou relixioso.

Debemos respetar estes símbolos, todos eles son parte do noso Patrimonio, ás veces ocorre que por descoñecemento, os obreiros substitúen os linteis ou as xambas por outros novos e pérdense uns elementos que son parte esencial na historia destas construcións e mostra evidente dá súa antigüidade, un exemplo desta destrución son moitos dos muiños restaurados por infinidade de lugares que quedaron sen as marcas.

Algúns exemplos de marcas, signos, ferraduras, cornos…que temos na Parroquia :

De todas as marcas, símbolos, amuletos etc. que fun atopando, un amuleto na casa dunha veciña chamou o meu interese, un corno de cervo, segundo a súa dona éste corno debe ter polo menos 100 anos.

Como sucede con outros amuletos que teñen orixe animal este corno podía ter dúas vertentes, unha a de ser usado para o mal de ollo, outra para ser usado para problemas dá pel e dá pezoña, coñocido como alicornio ou licornio, pero que non ten nada que ver co propio corno do unicornio, confundido ou longo do tempo.

Nun artigo de Rafa Quintía fala sobre o corno de cervo : O corno de cervo tamén está relacionado co amuleto denominado pedra dá pezoña, pedra dá serpe, pedra dá cobra ou pedra do veleno, considerado ou mellor contraveleno contra toda picadura de serpe e mordeduras de calquera bicho pezoñento. Segundo Frei Gerónimo Feijoo, entre outros autores, estas supostas pedras sandatorias non eran outra cousa máis ca corno de cervo torrado a lume lento.
Para darlle utilidade o corno ponse nun recipiente con auga durante un tempo,e había que lavar despois nesa auga a parte do corpo infectada pola pezoña. 

Nas nosas propiedades sempre hubo signos e marcas.

Unhas, como se pode ver, eran para protexernos do mal, outras para identificar o canteiro que nos fixo a obra, tamén había marcas que se facían o gando, para identificar a propiedade de cada un, os ferreiros tamén tiñan as súas, os mariñeiros…

Tamén era habitual ter unhas marcas ou símbolos no xugo das vacas, o xugo ía decorado con tallas diversas ou figuras feitas con cravos, sobre todo na parte central e frontal. Esta decoración podía ser simplemente estética pero ás veces servía para identificar o propietario ou tamén como signo protector contra o meigallo (mediante o tallado de cruces ou estrelas).

Xugo de unha vaca propiedade de un veciño de Pidre.

Daquela os nosos antepasados en un chiscar de ollos sabían a señal ou a marca que estaban observando a quen pertencía, o mismo que hoxe en día pasa a calquera de nos o ver o logotipo de un marca determinada.

OFICIOS DOS VECIÑOS (XVII) PARTEIRA, COMADROA

MATRONA : Auxiliar técnico sanitario que asiste á muller nun parto.

Antigamente Parteira, Comadroa: Muller sen título profesional que asistía nos partos. RAG.

 Algunha vez preguntástesvos en que forma deu a luz a vosa avóa ? Sabedes o que é unha gramalleira ?

Lugar de Pidre, parroquia de Cerponzóns, ano 1932, a miña avóa Ramona púxose de parto un 24 de Agosto, unha das cousas que se fixo primeiro foi matar unha galiña. Era o habitual, había que ter preparado un caldo para darlle a beber á parturienta despois de dar a luz.

Por aqueles anos o máis habitual era dar a luz nunha cuadra, sobre palla é unha manta vella. Tamén se adoitaba parir na lareira, como foi o caso da miña avóa, alí, coas mans cheas de sal gordo agarrábase á gramalleira da pota e coa axuda dalgunha veciña que facía o traballo de parteira deu a luz á miña nai. A lareira estaba coas brasas postas a beira, a calor delas axudaba á dilatación, ainda que era o mes de agosto.

Seguramente para a miña avóa foi moi doloroso o parto, xa que non tivo máis fillos, eran tempos de ser familia numerosa, a miña avóa paterna, Constancia, chegou a ter dez fillos.

Os partos noutros tempos tíñanse como fontes de impureza e realizábanse nas cortes para que non contaminasen a casa, a non ser que ao realizalo por exemplo na lareira, como o caso da miña avóa, tomaríanse as medidas adecuadas para ter a prudencia de que non sucedese tal contaminación, cruces, fiestras abertas, auga bendita, rezos….

Eran anos onde as parturientas corrían perigo de non superar o parto, moitas veces contaban soamente coa axuda dalgunha veciña que tiña algo de práctica e si había problemas graves íase avisar ao médico máis próximo.

Daquela cada parteira tiña o seu xeito de traballar, a maioría empregaba remedios tradicionais, uns eran procedentes da medicina e outros de temas relixiosos. O habitual era que nalgún momento foron axudar nun parto e déuselle ben, non tiñan estudos ningúns, todo era a base de asistir a varias parturientas, ademáis ter forza e valor.

Algunha tiña por costume usar a rosa de Xericó, unha planta que habitualmente consérvase seca nas casas. Esta planta ten unha característica especial, seca como está introdúcese en auga e ao pouco tempo ábrese completamente é ao sacala do auga vólvese a pechar, facíase isto porque con iso esperabase que a parturienta abrísese e despois pechásese sen que tivese mal ningún. Eran costumes, tradicións, coma tamén cando a parturienta daba a luz na cama adoitabase poñerlle unha chave debaixo da almofada, e si puidese ser a da Igrexa moito mellor. Non sei si no momento de estar a miña avóa dando a luz, as campás da Igrexa tocaron a parto, pois naqueles anos era habitual que se avisase ao sacristán e tocase a parto, así os veciños da parroquia rezaban á Virxe e aos santos pola parturienta.

Mentres tanto a comadroa ao chegar a casa das Cochonas lavouse ben as mans, a miña avóa estaba xa aseada e preparada, o habitual era que escollese o xeito de querer parir, neste caso foi de pé e agarrada á gramalleira, colocaron unhas mantas vellas na pedra da lareira e a empuxar, si había moito dor realizábanselle uns masaxes na tripa, non había outra cousa para aliviar a dor. A posición da criatura non era moi adecuada, a comadroa tivo que introducir a man para colocala no seu sitio, non fixo falta chamar ao médico.

Logo de nacer unha preciosa nena, tocaba esperar a que saíse as pareas (placenta) de xeito espontáneo, non foi así, enton lavou as mans de Novo  con auga templada, previamente xa fervida, por certo auga que se traía da fonte de Pidre, unha das fontes milagreiras que non quedaban secas en ningún día do ano. Logo de lavar as mans con xabón e despois frotabas con aguardiente branca, de seguido comezou a darlle un masaxe na barriga, foi enrollando despois o cordón e ía tirando amodiño, aos poucos, con moitísimo coidado para que non se rompese, despois de que saíse toda a placenta doulla á familia para que a fose a enterrar na leira. O cordón atábao cun fío de carrete, desinfectado por certo coa aguardiente branca, logo de cortado puxolle unha gasa para evitar que rozase coa roupa.

Mentres tanto, unha das irmás da miña avóa estaba preparando auga templada para lavar á criatura, vestírona e seguidamente déronlle de beber unhas cucharadiñas de manzanilla con azucre, seica era bo para que fixese a caca negra…

A todo esto,  miña avóa descansaba na cama e recibía unha cunca de caldo de galiña recentemente feito, máis tarde, para comer tería ovos, manteca, viño, chocolate…dependendo do que lle levasen os veciños máis achegados que lle facían a visita de rigor con algún destes alimentos.

Pasou corenta días permanecendo en estado de impureza, era unha tradición, non podía saír de casa, nin podía asistir a celebracións relixiosas ata pasar os corenta días.

Daquela as comadroas non cobraban nada, recibían a cambio do seu traballo unha peza de roupa ou lle axudaban na leira cando o necesitase. A partir dos anos sesenta do século pasado foronse facendo hospitais, e as parteiras/comadroas xa comenzaron a desaparecer. 

Unha destas comadroas ou parteiras foi  Josefa Castro Fontecoba, nai de Carmen “A Xemada”. Ela tiña, como algunha outra que tivemos nas parroquias, unhas cualidades para atender un parto, unhas eran naturais e outras adquiridas :

PEPA A DE XAN, COMADROA DE CERPONZÓNS.

Josefa Castro Fontecoba foi unha veciña que entre os anos 1940/50 e principios do 60 desempeñou o “oficio” de Comadroa. Unha muller que se dedicaba á súa casa e os labores do campo e que nalgún momento determinado axudou ao médico que adoitaba atender aos veciños dos alrededores, o doutor D. Juan Barbolla.

D. Juan mirou que a Pepa dábaselle ben atender nos partos e un día díxolle : Pepa, vexo que se che dá moi ben este traballo, confío en ti para que atendas ás túas veciñas e si nalgún momento determinado hai complicacions chamádesme, así era que cando algunha veciña embarazada acudía ao doutor Barbolla, este xa lle dicía que chamasen a Pepa o día que se puxese de parto.

Así foi como Pepa comezou unha longa etapa axudando a parir ás mulleres da parroquia, unha gran maioría acudían directamente a Pepa para advertirlle que pronto tería que ir a casa de tal veciña, incluso algunha vez tivo que atender nunha mesma noite a dúas.
Unha das fillas de Pepa tivo ocasión de acudir con ela a presenciar varios partos, o marido de Pepa, Manolo O Xemado, era un pouco celoso e cando viñan á súa casa a avisar dun novo parto si quen viña dar o aviso era unha muller non pasaba nada, en cambio si viña un home a buscala para que fose atender o parto, O Xemado, dicíalle a unha das fillas que acompañase á súa nai a casa da parturienta. Antes de que Pepa marchásese a casa da veciña o primeiro que facía era cortarse as uñas, lavaba ben as mans e despois as desinfectaba con alcohol ou aguardiente.

A súa filla Carmen coméntame unha longa lista de veciñas de todos e cada un lugar da parroquia que naceron grazas á axuda da súa nai, ela con sete anos non estaba na habitación onde ía dar a luz a parturienta de quenda, si non que estaba na de á beira, daquela as paredes eran feitas de unha mezcla de barro e palla, ou de finos listóns de madeira, e sempre había algún burato por donde ollar.

Carmen non perdía ollo do que alí sucedía e ten gravado todo o que ocorreu en cada parto ao que asistiu, foime contando diversas situacións en que ela foi testemuña, a maioría delas eran positivas, o nacemento dun neno ou unha nena era ben recibido por todos, pero tamén houbo casos que terminaron en desgrazas.

Cando lle preguntei a Carmen si pagábanlle á súa nai por asistir ao parto, contestoume que a súa nai nunca quixo cartos, nin tampouco era habitual, nin ela quería cartos por nada do mundo, o único que recibía a cambio era que en moitas ocasións invitábana a ela e ao seu marido ao convite do bautizo.

Cada certo tempo Carmen volvía a recordar a xente que atendeu súa nai : Juan, atendía en todolos lados : En Meán, no Vigario, en Tilve, Pidre…cada vez que decía un lugar acordabase de dous ou tres nomes, o pouco volvía a decir lugares e nomes : Atendeu a veciñas de Reiriz, da Ermida, tamén algunha  de Leborei…

Pepa chegou a ter catorce fillos, vivíronlle sete, aquelas épocas non habían os coidados de hoxe en día, e as pulmonías e neumonías estaban á orde do día, ao preguntarlle a Carmen quen atendía á súa nai no parto, contestoume que a súa nai arranxábase ela soa, non necesitou axuda en ningún dos partos, excepto a Carmen que naceu no hospital.

Pepa, a filla de Xan, faleceu en 1978.

En Leborei tamén tivemos unha parteira,  a veciña de nome Elena Losada Ucha.

1- O ADRO DA IGREXA E O CEMITERIO.

O ADRO DA IGREXA

Terreo, xeralmente cercado, que adoitan ter as igrexas ao seu redor ou ben diante delas.  Algunhas igrexas teñen o camposanto no adro. Fixeron a festa no adro. SINÓNIMOS adral, atrio (RAG).

O Adro antigamente era un espazo que estaba pechado arrededor da Igrexa, os máis vellos recordarán un valo que había situado entre a Casa do Pobo e a Igrexa.
O noso adro forma parte das nosas vivencias, un lugar que por un motivo ou por outro pasamos en él parte das nosas vidas, desde que fomos bautizados fomos utilizando o adro de unha maneira ou de outra, desde ben pequenos xogamos arredor do adro, fomos nas procesións das nosas comuñóns, nas do Patrón, lucimos no adro as mellores galas, e ano tras ano participamos de actividades que desarrollan as asociacións ou grupos de veciñas e de veciños que se xuntan para levar a cabo por exemplo a confección das alfombras frorais.  É o lugar que constituíu e aínda segue en parte sendo o centro da vida social da parroquia, cantas veces quedamos precisamente con alguén o día da misa ou de algunha festividade para vernos no adro? En él manteñense conversacións, fálase de temas de interese, tamén os dimes e diretes son mui habituais…no adro péchanse tratos, faiselle un traxe o veciño ou a veciña que lle toque, en fin, o que cadre. Tamén no noso adro foi durante moitos anos campo da festa, onde se celebraron as verbenas das festas patronais, ainda recordo o adro adornado de bombillas e de bandeiriñas de cores colgadas de unha esquina a outra.

O ADRO COMO CEMITERIO
Ata o século XVIII, casi todas inhumacions celebrábanse no interior das Igrexas, a partir do 1750 fóronse sucedendo denuncias públicas para que ditas inhumacions realizásense no exterior, máis tarde prohibíronse, era o ano 1797 cando unha Real Cédula, prohíbeo expresamente. Aínda así foi a comezos do século XIX cando os cemiterios trasládanse aos adros, o máis habitual era enterrar na terra, máis tarde, a finais de século comezan a construírse os panteóns de nichos.

Nas igrexas a non ser posible un illamento completo das sepulturas, os fluídos cadavéricos filtrábanse á terra e os efluvios procedentes da putrefacción dos corpos inundaban todo o recinto eclesiástico, de tal forma que os enterramentos convertéronse nun importante problema de salubridad pública.

Falando dos mortos da parroquia que recibían sepultura na terra, precisamente no adro, na obra de Castelao, Un ollo de vidro, dicía un dous protagonistas: “Quixera estar soterrado nun cimeterio aldeán, no adro da Ereixa…¡ Con qué ledicia escoitaría nas mañáns ledas do domingo as conversas dos feligreses !
É que o habitual era, tamén aínda hoxe en día, sentarse no banco corrido de pedra que hai en fronte á Igrexa, ahí falaban e falan hoxe en dia os veciños. Ademáis agora hai un taboleiro donde ás asociacions colocan os avisos das súas actividades, dando lugar entre os veciños a ter motivos para falar tamén delas, do que fan ou do que non fan, nunca é a gusto de todos.

No adro, cando facía de cemiterio, e máis tarde cando por principios do 1900, comézase a implantar os panteons con nichos, todos os veciños tiñan dereito a ser enterrados no lugar, excepto os que eran apóstatas, suicídas e os nenos sen bautizar.

Aos nenos sen bautizar houbo unha época que os enterraban nas inmediacions do Cruceiro de Mogos, e seguramente máis tarde enterraríanos no adro, iso si, nun lugar habilitado para eles e sendo de noite, tendo o consentimento do señor cura, isto que digo fixérono en moitos lugares, supoño que na nosa parroquia ocorreu o mesmo. Muitas das sepulturas que había arredor da Igrexa estaban cubertas, sinalábanas cunha pedra grande e cadrada, na que constaba o nome do defunto, e ademáis na cabeceira colocaban unha cruz de ferro. Anos máis tarde comezouse a colocar unha lápida de mármore, onde constaba o nome do defunto, a data de nacemento e a do óbito, o recordo da familia e ás veces unha frase ” Descanse en Paz”. Outras, as das familias máis pobres estaban cubertas sólo con mirtos, tamén hubo algunha cuberta de cunchas, estas representan a idea da inmortalidade cando están sobre as tumbas. Según documentación antiga nos primeiros enterramentos de Homo Sapiens atopáronse restos de plantas aromáticas. A razón do seu uso era a de vencer o cheiro do cadaver. Ademáis foi un dos símbolos máis antigos que se coñocen, porque era semellante ao uso de bálsamos, incenso ou mirra, simbolizaba a crenza nunha vida máis alá da morte.

Aquí podese ver as lápidas que había polo adro, ano 1923

Para maior seguridade o adro estaba pechado co valo debido a que ao estar as tumbas podíase dar o caso que podían acudir calquer animal a fozar nelas, en especial os porcos, desa maneira impedía o seu paso.

No noso cemiterio si nos paramos a ver os panteons máis antigos observamos que hainos feitos desde o ano 1929.

Mais tarde unha serie deles foron construidos nos anos 1929/30/31/32/34/35

E outros fixeronnos nos anos 1940/43/44, despois un grupo deles no 1954/55/58, outros no 1966 etc., todos eles constituen o Cemiterio Vello, anos despois fixose a primeira ampliación e despois a segunda.

Era o ano 1931 discutían no Parlamento español a Lei de Secularización dos cemiterios, que obrigaba a que foran municipais, varios deputados galegos solicitaron, e foilles concedido, que en Galicia, debido a súa configuración territorial, se conservasen os das parroquias.
En xaneiro do 2015 entrou en vigor o decreto de Sanidade Mortuoria de Galicia, que establecía uns requisitos mínimos que deben cumprir os cemiterios. O decreto aprobado polo goberno autonómico non obriga ás parroquias a regularizar os cemiterios dentro dun prazo determinado, pero si que contempla a posibilidade de prohibir que se execute unha ampliación mentres non se proceda á regularización. No texto legal tamén se menciona a imposición de sancións en determinados casos graves.

Volvendo ao adro, éste forma parte de todos nós desde sempre…Tanto para os mortos como para os vivos, aínda que para os que estamos vivos pola noite dá un pouco de respeto achegarse polo lugar. Recordo aqueles días de festas do patrón, as misas, as procesións, os fogos, as noites de verbenas buscando moza para bailar, as orquestas, as bandas de música,  os postos de rosquillas, os de bebidas, as barcas, o tiro o pichón…Recordo coma se fose hoxe o osario que había no adro, onde están hoxe en día os grifos do auga, a pé do campanario. Alí tiñamos que entrar a buscar a pelota coa que xogabamos ao fútbol antes de entrar a misa, alí, entre cráneos, húmeros, peronés, cúbitos, e demáis osos, collía a pelota o que a tirara. O principio daba un pouco de respeto, pero despois xa era habitual entrar coma si nada, sempre con ollo de que non nos vira D. Benito.

Quen non ten unha foto súa realizada no adro ? Dunha festa, unha comuñón, unha voda, das alfombras ou mesmo do día de Ramos, como esta, onde había quen quería levar o ramo máis grande…todo ocorría no adro.

Tamén antes de botar o alquitrán no adro chegamos a ver algúns ósos pola zona onde está entrada lateral da Igrexa.

Eu son dos que penso que os nosos defuntos, antes no adro, máis tarde no cemiterio están acompañándonos e participando desde o máis aló en todas e cada unha das actividades que se fan, porque desde sempre forman parte do pobo, forman parte de nos e das nosas costumes. Que así sexa polos séculos dos séculos.

Moitos cemiterios posúen fascinantes e inusuais tumbas, gravados e un tipo de arquitectura, gardan ademáis unha chea de historias que son unha importante ligazón coa historia local. Deste xeito, é moi importante o significado das vellas tumbas detrás das cales se atopan lendas e feitos sobre as persoas que alí están enterradas.

No noso cemiterio de Cerponzons seguro que moitas das persoas que ahí están enterradas teñen un sen fin de historias , heroicas ou tráxicas sucedidas na súa vida , xente con lendas que aínda nos lembrámonos dalgunhas, mentras que outras levaronnas con elas o máis aló.

Nestes momentos temos no noso cemiterio parroquial un total de 218 panteons, cun total de 827 nichos. Ademáis quedan no chan dúas tumbas dos anos 1912 é 1918.

Este ano dada a situación na que estamos pasando o señor cura D. Herminio transmitiu unhas RECOMENDACIONS Á NORMATIVA CIVIL polo Día de Defuntos.

1º PROCURAR ARROMBAR E POÑER FLORES DURANTE A SEMANA.

2º DADO QUE O DOMINGO POLA TARDE É O DÍA DE MAIOR AFLUENCIA, SERÍA CONVENIENTE QUE EN HORARIO DE 16:00 a 17:00 e cunha duración de MEDIA HORA realicen a visita aos seus defuntos os que teñan os PANTEONS cos NÚMEROS PARES.

Aqueles que teñan os PANTEONS con números impares que realicen a visita aos seus defuntos en horario de 17:15 a 18:15.

3º PARA AXUDAR A CUMPRIR A NORMATIVA CIVIL, desde o sábado ao mediodía ata o domingo á noite pecharase a auga do cemiterio.

NUMERACIONS DOS PANTEONS :

OFICIOS DOS VECIÑOS (XVI) MÉDICO/CIRUXANO…

OFICIO MÉDICO 

Médico : profesional que, tras cursar os estudos necesarios e obter o título correspondente, conta cunha autorización legal para exercer a medicina.
As referencias que temos na Parroquia de Cerponzóns  cos oficios relacionados coa medicina (médico e ciruxano, tamén farmacéutico…) remóntanse ao ano de 1720.

Neste artigo vou xuntar estas profesións que teñen que ver coa mediciña, temos que ter en conta que aínda que tanto os médicos como os ciruxanos teñen moito en común, fai anos desempeñaban funcións distintas.

Fai muitos anos, das rexións máis densamente poboadas da península ibérica, Galicia era unha das principais, dado o seu clima e o non haber excesivos contrastes térmicos, fixo que moitos pobos asentásense pola nosa xeografía. Cada pobo foi deixando importantes remedios curativos, moitos dos cales aínda perviven nos nosos días.

A raíz do “descubremento ” da tumba do Apóstolo Santiago, no primeiro terzo do S. IX, tivo gran repercusión no mundo cristián, dando lugar a que peregrinos de moitas partes do mundo comezasen a realizar o Camiño.

A través dos diversos Camiños de Santiago, fóronse realizando obras públicas e lugares de culto, dando pé a realizar un sistema de asistencia para os peregrinos. Estes lugares, monasterios, albergues, hospitais…estaban a maioría en mans relixiosas : os templarios, os irmáns hospitalarios, os benedictinos, os cistercienses…nas súas mans estaba en axudar e sanar aos peregrinos sans e os enfermos e tamén aos pobres. Aqueles ensinos dos pobos que se foron asentando na nosa terra sería de gran axuda para moitas das curacións que tiveron que levar a cabo durante anos e anos nestes lugares.

As enfermidades máis comúns naqueles tempos eran a lepra, o tifus, a tuberculosis, pulmonía, a sífilis, a peste, viruela, sarampión, a escarlatina, a sarna, o paludismo, a tiña, a gota, o mal de San Antón…

No ano 1745, Frai Martín Sarmiento, recolle no seu libro Viaje a Galicia, os nomes de herbas que había polos nosos lugares, ademáis  indicaba o uso que os nativos dábanlle a cada unha delas.

Comentaba as propiedades do fiuncho, diurético e aperitivo en infusión,tamén  na súa opinión a infusión de ramas e follas de abedul eran moi boas contra o mal da pedra e as enfermidades de ouríñaa : observou que estas enfermidades eran pouco frecuentes en Galicia e relacionouno co costume que tiña a xente para comer, facíao en vasos e pratos de madeira de abedul. Tamén fala da xesta, das propiedades da auga de cocer os grans de maíz, da carqueixa etc.

Desde fai muitisimos anos aquelas persoas que exerceron funcións relacionadas coa saúde humana recibiron o nome de médicos, ciruxanos  ( mestres de llagas), farmacéuticos (especieros), veterinarios (albéitares), sangradores, ensalmadores, algebristas, ortopedistas, dentistas, curandeiros, mulleres sabedoras,comadroas, drogueros, herboristas, saludadores, preparadoras de extractos alcohólicos de herbas medicinais (alcoholeras). A esta heteroxénea relación habería que engadir a intervención de magos e de bruxos e bruxas.

Si remontámosnos a 1721, unha disposición promulgada por aquel entón, reflectía a escasa consideración que tiña o oficio de ciruxano, dicía así :

 “…la peligrosa introducción y delito de los cirujanos de galeras de que han ordenado y dado por sí mismos sin conocimiento de médico, los dos remedios más principales y de consecuencias de vida, de sangrías y purgas…”. 

Nas mellores épocas do imperio naval español, un ciruxano estaba soamente mellor considerado que un remeiro, non tiña ningún privilexio e estaba aloxado co resto da tripulación.

En documentacion antiga encontramos un escrito sobre un xuizo,  data do ano 1690, cando o ciruxano Domingo de Herrera, de Pontevedra, fai unha declaración do estado de Ynes de Souto, veciña de Cerponzóns, casada con Baltasar Melón…

Decía así: Aviendo reconosido a la sobredicha allo tener diversos golpez por todo el cuerpo y en exspeçial en el pecho derecho un golpe contusso y en el otro lado ysquierdo serca del sobaco otro golpe contusso donde se reconosio tenia una costilla subentrada a la parte de adentro que le impide el mobimiento de la respiracion de que esta muy peligrosa y otra herida al naçimiento del cavello en la frente al lado derecho que al pareser fue dada dicha herida con ynstrumento punsante como el pico de alguna hoz cuchillo daga o puñal o otro semexante y los otros golpes fueron dados con ynstrumento contundente como palo piedra o otro semexante.

Encontramos os primeiros datos referentes a un ciruxano no ano 1720, o seu nome Alberto Collazo, veciño de Ponte Beán.

No ano de 1842, había na parroquia de Cerponzóns un ciruxano, era veciño de Leborei, o seu nome D. Francisco Losada (parece ser que era oriundo de Allariz), nese ano contaba 52 anos, estaba casado con Dª Josefa Capelo (42 anos) quen no documento de empadronamento aparece que o seu oficio era “gobierno de su casa”, este matrimonio tiña seis fillos, no empadronamento do ano 1845 o oficio que se lle daba os fillos maiores era o de estudantes, e aparecen así : D. Juan (21 anos) D. José (18 anos) D. Ángel (15 anos) e os máis pequenos Jesusa (8 anos) Pilara ( 6 anos ) e Costodia ( 4 anos ).

Hai pouco escribín sobre o oficio de barbeiro, onde indicaba que tiveron unha época en que desempeñaban o oficio de ciruxano, normalmente dedicábanse a patoloxías de pouca importancia : feridas, sangrías, dentes, fracturas, úlceras, cataratas, cálculos, hernias… , cuns resultados mediocres. 

Quizáis o señor Losada profesaba tamén o oficio de barbeiro, daquela era o máis habitual, ou ben a súa actividade consistía soamente na manipulación de fracturas e luxacions. Durante aquelas épocas intentábase dotar á ciruxía dun corpo doctrinal que a definise (incluíndo as lesións de ósos e articulaciones). En España os intentos para regular a capacitación dos ciruxanos continuaban desde o século XVI. Así, Fernando de Mena, ciruxano de Felipe II (1527-1598), fixo publicar un decreto para que:
“no se admitiese a examen a ningun cirujano, que no diese cuenta del álgebra, para que usándola los mismos cirujanos y examinándose della, excuriessen y acabasen los concertadores que por ay andan sin entender la anatomía de los huesos.”

 Anos máis tarde volvemos atopar noticias relacionadas cun médico, de nome Joaquín Temes Trujeda.

Este home estaba realizando o seu oficio desde o ano 1872 en Alba.

No ano 1879, o concello obriga a D. Joaquin Temes a visitar e asistir gratis con puntualidad e esmero a todos os veciños pobres das parroquias de Alba, Lerez, Campaño e Cerponzóns que reclamasen os servizos propios da súa profesión.

Tería entre as súas funcións, a vacunación e revacunacion daqueles que o solicitasen e ademáis auxiliar cos seus coñecementos científicos á Corporación municipal en todo o relativo á Policia Sanitaria.

Este medico estaba obrigado a entregar unha lista ao Concello onde se reflectise o nome dos veciños considerados como pobres.

Ademáis non podía ausentarse sen permiso, e tiña que vivir dentro do término municipal. Cada ano o Concello pagaría polos seus servizos 999 pesetas, por mensualidades vencidas, ademáis quedaba da súa man cobrar o que crese conveniente aos demáis veciños non pobres.

O contrato tiña unha duración de catro anos, a partir dese momento o facultativo quedaba libre de seguir ou non con ese traballo.

Fai pouco o meu amigo Xosé Manuel Pereira, agasalloume un libro que escribiu no ano 2009, neste libro (El Balneario del Lérez) aparecen unha serie de certificados medicos e informes de personalidades sobre Aguas Minero-Medicinales “Lérez “, o médico Sr. Temes, envioulle o seguinte

Sr. Dr. Joaquín Temes Trujeda

Médico-Cirujano.

                                                                    Pontevedra, Febrero de 1907.
Sr. Administrador de las Aguas Minerales LÉREZ.

    

      Muy señor mío y de mi consideración:

 

       Las aguas de Lérez propiedad del señor Gómez, á quien usted representa, además de constituir una bebida agradable, son muy útiles para remediar algunas formas de dispepsia y de catarro intestinal, los infartos hepáticos del hígado y los cólicos de éste y del riñón; no habiendo tenido hasta ahora ocasión de apreciar sus efectos en otras muchas enfermedades para cuyo tratamiento parecen indicadas por su composición química.

        Aprovecho con mucho gusto la ocasión que se me ofrece para manifestárselo á usted y para saludarle atentamente, como su afectísimo amigo y S.S.

                                                         q.l.b.l.m.
                                                J. TEMES TRUJEDA.

Cantos dos nosos veciños serían aconsellados polo médico J.Temes para que beberan auga do Balneario de Lérez ? 
Nos comenzos do século XX volvemos a encontrar información dun oficio relacionado coa medicina, en decembro de 1903 un veciño de nome D. Ángel Losada, desempeñaba o oficio de farmacéutico, dado o seu apelido, seguramente era fillo do ciruxano ou tiña algún parentesco. Como farmacéuticos moitos dos nosos veciños seguro que recordan exercendo este oficio a dous veciños, Rogelio Barragans e Andrés Neira, desempeñaron o seu traballo durante moitos anos nas farmacias da Rúa Real e da Oliva respectivamente.

Cantos veciños e veciñas máis da nosa milenaria parroquia desempeñarían algún oficio relacionado coa mediciña ao longo dos anos ? Recordando a Alvaro Cunqueiro seguro que na parroquia houbo uns cantos que quitaban verrugas con sete palabras, limpaban os ollos de tirizós ou falaban cos figados doentes.

A día de hoxe temos varios veciños que desempeñan o seu traballo no mundo da mediciña : o Doutor Santiago Cons e as Doutoras Carmen Maquieira, Noemí García e como non, próximamente Anjara Campos, que acaba de doctorarse recientemente.

Tamén temos hoxe en día a unha veciña odontologa, cun brillante porvir, Marta García é por último, facer mención á nosa veciña Loli Castro, o seu oficio enfermeira.

13- A CAPELA DE SAN CAETANO, PARTE DA NOSA HISTORIA

Aínda que a capela de San Caetano está situada en terreos da nosa parroquia veciña de Alba, nin que dicir ten que tamén forma parte da nosa historia.

Son máis de 300 anos desde a súa creación, onde moitos veciños da parroquia levan compartindo cos veciños de Alba a capela de San Caetano. Quen non foi a misa nalgún momento, quen non gozou das verbenas que se realizaban polo mes de agosto ? Eu aínda recordo ir pola Fontairiña, era cruzar o paso da vía do tren e xa estabas á beira da capela, había tan pouco tráfico que se bailaba na mesma estrada, comparto con todos vós este artigo:

DESCRIPCIÓN DA CAPELA  DE SAN CAETANO

Capilla de la parroquia pontevedresa de Alba, archidiócesis de Santiago de Compostela.

Construida en el siglo XVII en estilo barroco, es de una sola nave rectangular y una cabecera cuadrangular, ligeramente más ancha y francamente mas alta que la nave.

La fachada es de piñón triangular, moldurado en cuarto de bocel, listel y talón inferior de apoyo. En el ápice una cruz.

La puerta esta recercada pero aún sin orejeras, pero con un triángulo en la clave del dintel, continuando con la molduración del cercado, que es en dos cuartos de bocel entre listeles.

Sobre la puerta se sitúa un baquetón a modo de un pequeño tornalluvias y sobre él un frontón triangular rematado en espirales a ambos lados, que sostiene en su centro una hornacina rematada en bóveda de vieira, con los dos brazos levantados.

San Cayetano, santo tan poco habitual en Galicia, nació en Vicenza en 1480 y murió en el 1547 en Nápoles. Fué por lo tanto contemporáneo de Lutero, fue fundador de los Clérigos Regulares Teatinos. Implantó la bendición con el Santísimo Sacramento. Fundó con el Beato Juan Marinoni los “Montes de Piedad”, para ayuda de pobres y marginados.

El conjunto descrito de frontón y hornacina se apoya en una cornisa de listel y baquetón inferior con dos listeles.

Encima se sitúa un gran escudo de armas con yelmo y penacho.

A la derecha de la puerta, otra hornacina rematada en bóveda de vieira vuelve a contener la imagen del eclesiástico San Cayetano, con sus brazos levantados.

Dos pináculos situados en las esquinas rematan esta llamativa fachada occidental.

La cornisa de la nave es en listel, baquetón y pequeña nacela. Pilastras en las cuatro esquinas.

Hay una ventana de doble derrame a cada lado de la nave y otra a cada lado de la cabecera.

La cornisa de la cabecera es en cuarto de bocel, listel y talón inferior; a corta distancia una imposta recorre esta cabecera, en baquetoncillo y dos listeles.

Por el interior, la nave se cubre con una bóveda de cañón moderna.

La cabecera se cubre con una gran cúpula de sillería, sobre pechinas lisas. El arco triunfal, como los otros tres que sostienen la cúpula, son de medio punto, con un escasetonado corrido insinuado. El arco del testero está doblado.

Los capiteles son en doble listel, baquetón, listelillo, cuerpo liso y baquetón inferior. Las basas son en toro con pedestal. No hay retablo. Las imágenes son del XVIII muy repintadas.

Nota : Extraído de un artículo relacionado con las Rutas del Románico, realizado por Rafael Fontoira Surís.

Na conferencia que ofreceu o historiador Xosé Manuel Pereira Fernández, na nosa parroquia de Cerponzóns no mes de Decembro do 2019, facía referencia a Capela de San Caetano :

O 4 de abril de 1709, é o rector de Alba e cargo da Inquisición don Xerome Carrera e Andrade quen aparece ante notario. Faino para redactar testamento e outorgar poder como testamentarios ao seu irmán o licenciado don Antonio Carrera e Andrade, reitor da freguesía de San Martiño de Liñaio, e ao licenciado don Ventura de Arauxo, avogado da Real Audiencia do Reino de Galicia. No documento, don Xerome declara que a súa irmá dona Mariana Carrera de Andrade lle encargara a edificación dunha capela na honra de San Caetano “en la parte que le pareciese”. A capela, indica, a construíra “en el sitio que llaman la Puente Bean”. Como única herdeira, testamentaria e patroa de San Caetano deixa a súa sobriña dona María Xosefa Carrera e Andrade. Aos dous testamentarios antes citados indícalles que se el en vida non puidese rematar a capela de San Caetano a acabasen eles. Por un documento notarial redactado o 14 de maio do citado 1709 por don Antonio Carrera e don Ventura de Arauxo sabemos que don Xerome Carrera morrera, sen especificar a data, no antes citado mes de abril.

Quen pilotou a dirección de San Caetano non foron os dous testamentarios citados de forma repetida, senón a sobriña do párroco don Xerome, dona María Xosefa Carrera e Andrade, casada e axiña viúva de don André Osorio Galos. Outro Osorio Galos, don Xosé, foi párroco de Cerponzóns e o seu anexo de Berducido. Faleceu o 4 de decembro de 1711. 

O seu testamento consta de 84 folios. Debeu ser un home culto e de lectura, pois a relación de libros da súa propiedade ocupan máis dun folio. Se regresamos a dona María Xosefa, o 8 de agosto do mesmo ano de 1709, pouco máis de tres meses despois do pasamento do seu tío aparece ante notario redactando a escritura de Fundación da Capela de San Caetano. No documento afirma que a mesma fixérase en Ponte Beán porque ao ser “a la continua de mucho concurso de xente causa y causara mayor debozion”. Igualmente indica na súa comparecencia notarial que para o remate da capela unicamente faltaba a construción do coro e xa facía dous anos celebrábase misa nela. Tres anos despois, o 13 de xuño de 1712, dona María Xosefa concértase co canteiro de Gatomorto, Pablo Solla, para facer a capela maior de San Caetano.

NA CAPELA ENCONTRAMOS VARIAS IMÁXENS, ENTRE ELAS AS DE :

Nota : O Santo que indica SANTIAGO, non e tal, si non que é San Roque.

CURIOSIDADES

No ano 1975, unha veciña de Madrid, Dª Eustaquia Salvadores, estivo unha tempada en Pontevedra, ela tiña moita fe en San Caetano. Seguramente era veciña da Parroquia madrileña que ten a Igrexa entre a rúa de Embajadores e a rúa do Oso, onde teñen culto a San Cayetano e San Millán.

Pois ben, ao decatarse que había unha capela dedicada a San Caetano na parroquia de Alba e que necesitaba un bo arranxo, decidiu dar unha importante suma de diñeiro para o seu arranxo, desde aquel momento loce esta placa no interior da capela :

UN ANO ANTES O DIARIO DE PONTEVEDRA PUBLICABA UN ARTIGO RELACIONADO PRECISAMENTE CO DETERIORO DA CAPELA:

21 JUNIO 1972. DIARIO DE PONTEVEDRA.

LA CAPILLA DE SAN CAYETANO, EN ALBA, AMENAZA RUINA

150 mil pesetas, cantidad necesaria para restaurarla

LOS VECINOS, SOLOS ANTE EL PELIGRO.

PONTEVEDRA. (Servicio informativo especial).

La Capilla de San Cayetano, en la inmediata parroquia de Alba, precisa de urgente interés por parte de aquellas autoridades responsables de su mantenimiento y conservación. El abandono a que estuvo condenada-pese a la preocupación y desvelos de los pocos vecinos que habitan cerca de la Capilla- durante años, décadas quizá, ha concluído en una situación que amenaza ruina, todo porque, al parecer, ni el Ayuntamiento de Pontevedra es suficientemente generoso, ni tampoco existe un mecenas que esté dispuesto a aportar la ridícula cantidad que es necesaria para reparar la obra de fábrica y para construir un tejado nuevo, que es donde está el riesgo mayor de ruina para dicho templo. Esa cantidad son 150.000 pesetas cifra en que se ha estimado y presupuestado los trabajos y obras de arreglo y restauración de la Capilla de San Cayetano..

Pero, ¿en dónde está? ¿A quién pertenece o quién administra ese pequeño templo, casi una ermita en medio de la «guerra urbana “? La Capilla de San Cayetano está situada a unos cinco kilómetros de Pontevedra, en la carretera de Pontevedra a Villagarcia. Justo en una de las orillas del río Rons, a unos 500 metros del cruce de Villagarcía, más abajo del paso a nivel de Alba. Los Exploradores establecieron alli su patronato y en San Cayetano celebraban, tiempo ha, sus reuniones anuales. Recientemente, a finales de mayo, después de casi 25 años, hubo una entrañable asamblea de boy scouts» pontevedreses en las proximidades de la Capilla de San Cayetano, templo perteneciente a alguna fundación o a alguna familia, pero cuyo origen no ha sido aún aclarado. El escudo heráldico que campea en la fachada del edificio, sobre su puerta principal, podrá ser un vestigio , importante para los señores del Patrimonio Artístico Monumental, aunque de momento, a pesar del indudable valor histórico-artístico de la Capilla y más aún por su valor intrínseco, nadie se haya preocupado mucho por su estado, por sus vicisitudes presentes y por su futuro, que es muy problemático si es que Dios o los hombres, no lo remedian.

Habrá que preguntarse si con ocasión de la asamblea anual de los Exploradores en San Cayetano, alguien por curiosidad, quiso ver y enterarse de cuál es el estado de conservación de la Capilla de San Cayetano. De haber estado en el interior del templo habría advertido como a través del tejado, por los numerosos agujeros , se puede ver la luz del día el cielo azul; como la tribuna del templo, está derruida; como la bóveda central amenaza resquebrajarse y caer. ¿Por qué no ha sucedido aún? Sólo porque los vecinos de la Capilla de San Cayetano -unas once familias- han echado sobre sus hombros la tarea de restaurar lo que el abandono y la acción de los elementos  de la Naturaleza han ido socavando poco a poco. Pero no llega con haber solidificado y asegurado los cimientos; ni con haber asegurado la bóveda. Queda toda la obra del tejado, la más urgente por que la humedad, el agua de lluvia que penetra por las múltiples aberturas, mina el edificio y terminará por destruirlo si es que no se resuelve el problema. La solución está en solo 150.000 pesetas, cifra vergonzosa, pero al parecer inalcanzable para los pocos vecinos que se han preocupado por recuperar para la civilización una capilla, cuyo valor histórico debe ser importante.

LAS SOLUCIONES POSIBLES…

¿Qué ha hecho el Ayuntamiento, por ahora? Virtualmente nada, porque las promesas no son nada. ¿Y el Patrimonio Artístico y Monumental? Tampoco nada, de momento; eso sí, escuchar atentamente, pero nada.

El Ayuntamiento, después de la insistencia de los vecinos; de la terquedad de estos, parece que ha iniciado una evolución positiva y que sus preocupaciones han dejado de ser morales, para cambiar a una actitud más positiva. Si es cierto que las cosas del Palacio Municipal, van muy despacio, quizá cuando el Ayuntamiento se acuerde de la Capilla de San Cayetano ésta haya desaparecido bajo las aguas del río Rons.

Quizá la Dirección General de Bellas Artes podría hacer algo definitivo, sobre todo después del Decreto de la Presidencia del Gobierno, de 15 de junio de 1972, publicado en el Boletín Oficial del Estado, con fecha 19 de junio, que modifica las cantidades máximas para obras urgentes en monumentos histórico- artísticos sin formación de proyecto. Dicha modificación dice: «El Ministerio de Educación y Ciencia podrá acordar la concesión de cantidades hasta el límite máximo de 250.000 pesetas para obras de reparaciones menores urgentes en los monumentos histórico-artísticos, sin formación de proyecto, pero previa aprobación del presupuesto de las obras presentado por los arquitectos de la Dirección General de Bellas Artes, acompañado, a ser posible, de documentos gráficos». La Capilla de San Cayetano en Alba, está dentro de todos los supuestos del Decreto, porque el presupuesto de las obras de reparación no llega a 250.000 pesetas (son sólo 150.000); las reparaciones son menores y urgentísimas; los documentos gráficos se pueden obtener en cualquier e momento. ¿Por qué entonces los arquitectos de la Dirección General de Bellas Artes no se dan una vuelta por la Capilla de San Cayetano en Alba; y si no son los arquitectos, los Conservadores de Monumentos? Ellos son los e únicos que, en este tiempo, de modo inmediato,  pueden recuperar un monumento artístico que amenaza ruina.

===============

Fai un tempo que tiñamos unha dúbida relacionada co exterior da capela, en ambos laterais exteriores existen unhas pedras que teñen unha forma que non corresponden en orde coas outras que as rodean, non sabiamos que era o que había alí fai anos.

Pero ao estar no interior da capela, a solución tiñámola alí, ditas pedras colocáronse co paso do tempo para pechar unhas fiestras primitivas.

Polo que se pode observar, as fiestras deberon pechalas debido a que co paso do tempo a capela foi quedando máis abaixo que o recinto que a rodea e tamén en relación á estrada e a ponte.

Seguramente para evitar roubos, ou para que tivese mellor entrada de luz, pecharon esas fiestras e fixéronse unhas novas un pouco máis arriba daquelas.

Detrás de San Xurxo, estaba unha das fiestras.

 

Nesta fotografía se aprecía a distancia que hai desde o chan ata a fiestra, mentres que no exterior está prácticamente a ras de chan.

Si tendes a ocasión de visitar a capela quedaredes sorprendidos polo ben coidada que está, desde fai muitisimos anos unha familia que vive en fronte á capela é a encargada do seu coidado, preguntade por Antonio e moi amablemente móstravola.

Hoxe en día a celebración de misas son moi limitadas, a do patrón e as que lle piden os peregrinos que poden oficiar.

Podemos observar varios detalles de interese, tanto no interior como no exterior :

Con respecto a la labra heráldica que preside la fachada de la Capilla, tenemos amplia información gracias a D. Carlos Acuña Rubio (Presidente de la Asociación de Genealogía Heráldica y Nobiliaria de Galicia) :
A pesar de no haber investigado personalmente a fondo esta capilla, puedo dar la siguiente información sobre la labra heráldica que preside la fachada: 

1º) Esta piedra de armas, de la primera mitad del siglo XVIII, exhibe en su escudo los blasones de linajes que se repiten en: el próximo pazo-granja de Alba dentro del Camino de Santiago; en la arruinada casa de O Vao en el lugar de Cochón de San Pedro de Campañó; en el lateral de la fachada de la iglesia parroquial de San Vicente de Cerponzóns; y en el pazo-fortaleza de Gondar de Santo André de Xeve. 
2º) Descripción: escudo perimetrado y rodeado por motivos vegetales, acolado de una cruz flordelisada, con su campo blasonado de: 1º Abreu (cinco vuelos o alas de águila) y Araújo (torre de la que asoma el busto de una doncella); 2º Andrade (banda engolada de dragantes); 3º Figueroa (cinco hojas de higuera); 4º Galo (dos gallos y dos conchas de vieira); 5º Caldas (cinco cipreses); 6º Aldao (cinco flores de lis) y Romero (un peregrino con su bordón). 
3º) El escudo del pazo-granja de Alba, en el Camino de Santiago, también está acolado por una cruz flordelisada y repite las armas de los linajes Abreu, Andrade, Araújo, Figueroa, Caldas, Aldao y Romero. 
4º) Por su parte, el escudo del lateral de la iglesia parroquial de Cerponzóns, lleva cargado sobre el todo, en el abismo, la cruz flordelisada que suelen exhibir los familiares del Santo Oficio de la Inquisición. Además, de estar blasonado con las armas de los linajes Andrade y Galo en el segundo y tercer cuartel, junto a las de los Osorio en el primero, Aponte en el cuarto y Aldao y Castro en la bordura. 
5º) En la casa-pazo de O Vao, hoy arruinada y dentro del polígono industrial, tras la nave de BricoKing, se hallaba una labra heráldica hoy desparecida de la que tan sólo nos queda el recuerdo de un simple esbozo. Dicho escudo exhibía los blasones del linaje Abreu, junto con las de los Valladares y Ozores. 
6º) Abundando en los parentescos de la capilla de San Caetano de Alba, cabe decir que el linaje Aldao está presente desde la Edad Media en la fortaleza, hoy pazo, de Gondar del lugar de Maúnzo en Santo André de Xeve, junto a las armas de los Bermúdez de Castro y Aponte, cuyo blasón de los Aldao son las cinco flores de lis que también campean en dicha capilla de Alba y en la iglesia de Cerpozóns. 
7º) Para finalizar, redundar en la importancia histórica de la capilla de Alba por cuanto desde el punto de vista heráldico reúne en una sola piedra armera la representación de linajes tan poderosos como los descritos, con casas señoriales en las parroquias más próximas a Santa María de Alba.

San Caetano e o Patrón do Pan e do Traballo