Ás veces a vida dáche sorpresas, esta que hoxe vouvos a contar é unha delas.Trátase dunha fotografía onde se ve a Ponte Malvar, máis coñecida por todos pola Ponte da Rons, onde tamén se aprecia o Cruceiro de Ánimas, e máis o fondo o muiño do señor José o da Rons, tamén coñocido polo Jaxe.
Fai un tempo publicouse unha foto onde se ve tamén éste lugar, o máis seguro que estas dúas imaxes sexan do mesmo fotógrafo, seguramente fixo varias instantáneas cando iba de paso pola nosa parroquia, nesta apreciase máis a Ponte, na outra foto centrase máis no Cruceiro.
A data en que se fixo unha das fotos creo que foi polo ano 1927.
A foto que hoxe dou a coñecer estaba relacionada con Vigo, si, na base da foto pódese ler : Alrededores de Vigo. Fía Ksado
Quizáis debido a eso, non había chegado antes a nos.
Pero, teño unha duda, penso que estás duas fotos non se fixeron no mismo día, e quizáis nin no mismo ano, espero que me axudedes, na foto donde se ve o Cruceiro cos raparigos podemos observar no fondo claramente a casa de Ricucho, tamén no Cruceiro vemos a terra.
Na nova fotografía encontrada non vexo a casa de Ricucho, e a base do Cruceiro vexo que está rodeada de herbas, non se aprecia a terra como na outra foto.
FOTOGRAFÍA QUE ACABAMOS DE ENCONTRAR :
A PONTE MALVAR é O CRUCEIRO DE ÁNIMAS.
ANTERIORMENTE COÑOCÍAMOS ESTA OUTRA :
O Cruceiro de Ánimas, ao fondo a Ponte Malvar.NOVAS APORTACIÓNS FOTOGRÁFICAS
A raíz de estar falando con quen puxo a primeira foto da Ponte Malvar comezamos a conversar sobre ela.
Logo de aclarar que a fotografía en cuestión non estaba situada onde pon no seu pé de páxina (Alrededores de Vigo) apareceron unhas cantas fotos máis. Unha delas tamén cun erro na súa publicación, coloca o Cruceiro de Ánimas no lugar de Rande. Tamén se comentou a época en que se fixeron as fotografías.
Parece ser que a fotografía onde aparecen os nenos a pé do Cruceiro data do 20 de Setembro de 1923.
A conversa foi así:
Juan Jose Esperon Recarey
Así a primeira vista diría, pola primeira árbore que hai á dereita dirección Santiago, que as dúas fotos son de distintos anos. Esta sería máis antiga, creo eu, polo tamaño da árbore… (ou sexa, que a data de 1927 estaría mal, sería anterior a 20-09-1923 que é a data da outra).
Pero xuraría, polas sombras, que as dúas están feitas ou a finais de primavera ou principios de verán, é máis, esta realizouse a ultima hora da tarde (sobre as 21h) e a outra sobre as 17h…(quizais logo da sesta ?)
Así que creo que as dúas puidesen ter a data mal…
Cruceiro de ÁnimasCruceiro de Ánimas é a Ponte Malvar ou Ponte da Rons.
Cruceiro de Ánimas, o fondo a casa de Ramona Cochón Ramos, anos máis tarde a Taberna da Rons.
GEORGE BROWN PASOU POR CERPONZÓNS
Hai un tempo que caeu nas miñas mans un libro titulado Cuentos Municipales, con prólogo de Enrique Gil, unha serie de personaxes escriben o seu paso por varias cidades españolas. Referente á nosa cidade de Pontevedra, no libro aparecen dous personaxes, un era Ramón María del Valle-Inclán e o outro, George Borrow, máis coñecido por *Jorgito el Inglés*.
George Borrow naceu en 1803, fillo de militar, pasou a súa infancia entre Inglaterra e Escocia.
Desde moi pequeno douselle moi ben os idiomas, así que ao morrer o seu pai decidiuse por facer carreira en Londres como tradutor, pero a fortuna non lle acompañou.
Con 30 anos, a súa vida dá un xiro, un pastor da Sociedade Bíblica británica, indúceo a que difunda o Novo Testamento por varios países. A súa inusitada capacidade para os idiomas, a súa mocidade , xunto á súa excentricidade e as ganas de aventura que tiña lanzárono a percorrer primeiramente Rusia e despois a España no ano 1836 ata o 1840.
Percorreu aqueles camiños de todas as formas posibles, dilixencia, sobre un cabalo, unha mula, un borrico….Na súa biografía acredita que era un pouco raro, que tiña unha gran capacidade para os idiomas é excepcionais dotes de observación, así o reflicte tempo despois a súa obra La Biblia en España. O escritor Julio Llamazares, tamén viaxeiro, afirmaba hai pouco tempo que George Borrow é “o escritor inglés que máis fondo e detido percorreu os camiños españois ao longo do século XIX”.
Os españois daquela época sempre lembraron con agarimo a Don Jorgito el Inglés, cargado cos seus Novos Testamentos, para ir deixándoos polas librerías por onde pasaba.
Na súa etapa por Galicia, recollín estas anotacións :
Tras quince días en Santiago, Borrow viaxa a Vigo. Pernoita en Padrón e, ao día seguinte, Caldas de los Reyes, ateigada de xente que acudía a curarse coas augas.
Cualifica Pontevedra de cidade monumental. A pesar da suntuosidad dos seus edificios públicos e da riqueza da terra contigua, estima que a cidade está en gran decadencia; quéixase da sucidade, da miseria e do mal xenio da posadera, ademais a pousada era unha miseria, o compañeiro de George, de nome Antonio, queixouse á posadera da calidade dalgúns dos comestibles que lles servía, a posadera na lingua do país, a única que sabía falar, comezou a maldicirlle violentamente e ameazoulle : como tentes producir desorde na miña casa, bótovos á rúa, a ti, aos cabalos e ao teu amo.
En Pontevedra vende os seus Testamentos o notario señor García, un patriota entusiasta da cidade e crítico cos vigueses, que aspiraban a arrebatarlle a capitalidade: unha capital de provincia non ten necesidade de bahía, senón de bos edificios públicos onde poidan reunirse os deputados provinciais a tratar dos seus asuntos, edificios dos que carece Vigo…..
Recolle nas súas anotacións Jorgito que a maior parte dos pobos eran un conxunto de miserables chozas, con teitume de bálago ( Palla longa dos cereais que queda despois de quitarlles a espiga), empapada de humidade e cuberta frecuentemente de vexetación silvestre. Había cheas de esterco diante das portas e abundaban os charcos e lameiras. Como podedes ler, as súas primeiras impresións son case repugnantes.
Ademais, aqueles camiños, especialmente os que unían as capitais do norte de Galicia, estaban en mans de despiadados bandoleiros que non dubidaban en degollar ás súas vítimas. Contra eles, o goberno mandaba aos migueletes, unha especie de Garda Civil (aínda non fora creada) que tiñan tan malas maneiras como os mesmos delincuentes.
Na súa referencia a Pontevedra, comentaba Jorgito, que deixaban atrás a cidade de Caldas de los Reyes, ateigada de xente naqueles días que acudía a curarse coas augas dos mananciais que alí había. Como lle dicían que por este traxecto non había ladróns, viaxaban sós e sen escolta. Refírese ao Camiño Real, que construíra en gran parte o Arcebispo Malvar, como pintoresco e belo, aínda que algo solitario, sobretodo despois de deixar Caldas.
Seguía Jorgito falando sobre o seu paso despois de Caldas : é un camiño montuoso e canso, tivemos moita calor, e as nubes de moscas, unha das pragas de Galicia, molestaban tanto aos nosos cabalos que nos obrigaron a cortar ramas de árbores para protexerlles a cabeza e o pescozo contra os atormentadores aguillóns daqueles insectos sedientos de sangue.
Xa lle advertían que naquela época do ano recomendábanlle que para viaxar en cabalo por Galicia era bo levar unha rede fina para defensa do animal, era un remedio seguro e cómodo, en Galicia este remedio era completamente descoñecido polo que observara, con todo, Jorgito, cría que quizais fose o país do mundo en que máis se necesitaba usar dita rede.
Jorgito ía recollendo a inimizade que había entre Pontevedra e Vigo, a de Santiago coa Coruña, a desconfianza da xente, a superstición, as estradas infestadas de bandidos e moita miseria….
Antes de irse en dirección a Vigo, o notario señor García seguíalle demostrando a gran fobia que tiña cara á veciña cidade de Vigo. «Dígolle a vostede, amigo, que me importaría moi pouco que ardese Vigo con cuantos mentecatos e bribons encerra.
En Vigo atópase unha cidade vital, cuxas rúas estaban abarrotadas e todo era ruído e xolda, a súa estancia non foi moi afortunada, non dou vendido ningún exemplar do Novo Testamento e ademáis foi tomado por espía cando ascendeu o monte do Castro para ver a ría desde unha perspectiva privilexiada.
Ref. Cuentos Municipales é La España de las aventuras de George Borrow (Ana Moreno)
Alejandro Pérez Lugin fala do Camiño Real.
Hai pouco lin un artigo firmado por Lucindo-Javier Membiela e Matias Membiela Pollan, que falaba do escritor e xornalista Alejandro Pérez Lugín (Madrid 1870/A Coruña 1926), autor das novelas La Casa de la Troya é Currito de la Cruz.
O seu nome completo era Alejandro María de las Mercedes Pedro Pérez García Lugín.
En 1883 trasládase cos seus pais a Santiago de Compostela, onde os seus pais instalarían unha céntrica e luxosa camisería chamada «El Buen Gusto».
No ano 1891 ingresa na Universidade de Santiago de Compostela para facer a carreira de Dereito, todas as vivencias na súa etapa de estudante serviríanlle para ser a base da súa primeira novela, La Casa de Troya (1915), a cal é a novela con maior número de edicións despois de El Quijote.
O seu fervor por Galicia fíxolle organizar expedicións de viaxeiros madrileños que acudían no ferrocarril para comprobar as belezas desta terra que o gran xornalista eloxiáballes de forma incesante.
Neste artigo que comento, Lugín evoca a antiga estrada a Pontevedra, a que hoxe en día é coñecida por N 550, considerada por algúns viaxeiros do S.XVIII e do XIX, entre os que se atopa o xeneral francés Soult e o escritor inglés George Borrow ( coñocido por Don Jorgito el Inglés), como a máis bela do mundo, unha estrada denominada CaminoReal por aquela época e onde era frecuentada por viaxeiros dacabalo con montura de caza, galega e xerezana ou en mula de albarda, en dilixencia ou en calesa propia.
Lugín viña de Santiago admirando o Camiño Real, ao chegar a Pontevedra ten unha anécdota moi curiosa ….
Así foi coma recollin o artigo :
Lugín, viajero impenitente y gastrónomo voraz, conocía las mejores fondas y casas de comidas desde Galicia a Andalucía y desde Vasconia a Cataluña, sin olvidar Asturias y también el Levante pues con una de cuyas nativas se casó. Esta afición, que ya procedía de sus tiempos de estudiante en la que los viajes de la tuna a Coimbra, Oporto, Lisboa, Oviedo y Valladolid son una referencia a seguir, la desarrolló plato a plato y posada a posada durante la época en que tuvo que recorrer la península a cargo de la empresa de explosivos en la que trabajó. Con cierto intimismo y respecto a la bella Pontevedra, don Alejandro escribe: «[…] echas al filo de la una el ancla en la pontevedresa Plaza de la Herrería. Parada y fonda. Y si tienes la buena ocurrencia de […] ir a comer a casa de la famosa doña María, me guardarás eterna gratitud. Como que yo estoy dudando […] el caldiño, las ajadas, las menestras, el arroz con leche y las torrijas con que la esclarecida señora regala a sus epicúreos huéspedes». Lugín, aunque no era un señor de ideas fijas, o por la mejor no muestra un ciento de ideas fijas, tenía esta incontrolada afición que le acompañó durante toda la vida y le llevó a hacerse amigo de Puga y Parga, Picadillo. Nuestro don Alejandro estaba por el vino abundante y la comida bien condimentada y a fuentazos. Este penúltimo fraseo lo escribe y reescribe, casi-casi hasta que el aroma de la vainilla, el del pimentón, el de la ensalada, el del caldiño, el del cocidiño, el de la merluza a la romana y el del cordero asado invade su mente y la página se le torna babero.
RECETA : ENSALADA DE ESCAROLA A LA PONTEVEDRESA.
En este punto doy la receta de la Ensalada de escarola a la pontevedresa que fue muy frecuente y tuvo que ser degustada por nuestro amable autor. Hay una receta para la ensalada en un libro del siglo XVIII que se extiende sobre las reglas de la buena mesa y que está en la biblioteca de Fembiella Art’s. Creo que alguna vez aludí a la misma, pero en todo caso la receta que publicaré en su momento ya fue transcrita por algún periodista en los diarios de Madrid y Barcelona. En ella se dice, que para que la ensalada de lechuga salga en su punto se necesita un generoso para el aceite, un justo para la sal, un avaro para el vinagre y un tonto para menearla. Pues bien, finalizo. La Ensalada de escarola Pérez Lugín es más de lo mismo, con el añadido de que al final del meneo se le espolvorea pimentón.
A casa de Austria estivo no trono de España durante os séculos XVI e XVII, pero a dinastía Habsburgo apenas mostróu interés pola mellora dos camiños e as vías de comunicación terrestres do seu reino peninsular. A chegada dos Borbóns a principios do século XVIII, introduciu aires renovadores nesta materia. Guiados polo asesoramento de pensadores e políticos ilustrados, impulsaron un conxunto de medidas encamiñadas a mellorar o estado dos camiños e a fomentar o tráfico de mercancías entre as diferentes rexións. Aunque comenzou coa idea Fernando VI, a Carlos III podemos atribuírlle un dos logros máis relevantes do seu reinado que foi o interese por todo o referente ás Obras Públicas, sobre todo en materia das comunicacións.
Sobre principios do 1750, os camiños existentes en toda España que eran útiles para a circulación rodada contaba con apenas dez mil quilómetros.Falábase de que eran uns camiños que máis ben eran pistas de terra, con trazados espontáneos sobre piso natural e carentes de pavimento, o que ocasionaba no verán unhas sendas polvorientas e en época de inverno barrancos impracticables.
Os problemas de comunicación territorial cos que se atopan os Borbóns ao chegar a España eran tremendos, por iso, decídese elaborar un sistema de estradas que comunicarían a Corte cos principais puntos da xeografía peninsular.Foi cuando no reinado de Carlos III iban a rexirse a través dun método para a construción dos “Caminos Reales”, onde se recollía no Real Reglamento e Instrucción.
Carlos III designa executar por Real Decreto do 10 de Xuño de 1761 e asinado tamén polo Marqués de Squilace ( Secretariode Estado e Facenda).
Unha das primeiras medidas que se tomaron foi a de nomear a Squilace, Superintendente General de Caminos.
Todo comenzou cando Carlos III vendo o que Bernardo Ward ( ministro da Real Junta de Comercio y Moneda) propuxera no reinado de Fernando VI, os seis grandes camiños que partirían de Madrid en dirección á Coruña, Badajoz, Cádiz, Alacante e á raia de Francia ( tanto por Perpiñán como por Bayona ), iba realizar un modelo centralista, era por lóxica acorde coas ideas da nova monarquia.
Cando se suscita a súa construción, o tráfico rodado entre Galicia e Castilla era complicado polas dificultades do terreo. Ademais, esta rexión tiña poucos camiños, e a maioría estaban en mal estado, o que facía que só fose posible o transporte a lomos, algo que poñía en perigo vidas, o estado da carga, e aumentaba os custos.
Con respecto a nos, todo viña relacionado dado que na segunda metade do século XVIII, as diversas cidades galegas deciden expoñer ao goberno a súa situación, intentando atopar o xeito de cambiala, cousa que sucederá (polo menos aparentemente), cando se suscite a construción do camiño real ou estrada xeral de Galicia.
Esta vía vai constar de tres tramos: Benavente-A Coruña; A Coruña-Santiago; Santiago-Tui. En 1761 empezarase a construír o primeiro tramo.
O Camiño Real a Galicia no seu momento suscitou un gran debate, os máis ilustrados do momento defendían a ruta norte ( Benavente/Coruña), en cambio outros consideraban mellor a ruta sur ( Benavente/Vigo).
Así foi que o primeiro enxeñeiro xefe do Camino Real Gallego, José Crame, defendía a opción do trazado da ruta sur, pois había máis poboación e ademais había menos montaña. En cambio a coroa decidiu pola ruta norte ( debido máis ben por intereses políticos), dado que a monarquia impuxo o seu criterio, o enxeñeiro José Crame foi relevado do cargo e destinárono para A Habana.
Pero os representantes políticos das provincias do norte decidiron presionar para que se construísen ligazóns transversais que partisen dende o camiño norte cara ao sur, de esta maneira retrasaron en gran medida o acceso sur de Galicia a Meseta.
A situación deu un longo debate político, a rivalidade Coruña/ Vigo estaba xa presente naqueles anos…..
“los reyes solo han abierto una carretera desde Astorga hasta la Coruña por el país más esteril, sin duda con el solo objeto de conducir por ella trenes de artillería o los tesoros de la América a la Corte: dos Arzobispos gallegos dignos de los mayores elogios, los señores Rajoy y Malvar, han construido un camino hermoso desde la Coruña hasta el Puente S. Payo; por lo demás Galicia se halla en el estado primitivo de la naturaleza. Se ha mirado hasta aquí con bárbara indiferencia que fuese o no comunicable el mejor puerto de la España, como lo considera el sabio Jovellanos en su informe sobre la ley agraria, el famoso Vigo, con el país más pingüe de la Europa, quales son las riberas del Sil, del Miño y del Avia”.
Camiño Real Transversal de Santiago a Pontevedra:
Cando se decide realizar este camiño habían varias opcións de trazado, ao final decidíronse por Padrón (despois de que o enxeñeiro Francisco Sabatini redactase varias alternativas), estando á fronte do proxecto o enxeñeiro Bartolomé Amphoux.
Polo que respecta ao tramo entre Ponte Valga e Pontevedra foi construído por mediación do arcebispo Sebastián Malvar que financiou as obras, dicir que durante a realización das obras, neste tramo atoparíanse miliarios da Vía XIX.
Foi a partir do ano 1776 aproximadamente, cando se comezaron as obras da estrada desde Santiago a Tui, eran 108 quilómetros de percorrido e polo ano 1804 só chegara a Ponte Sampaio.
Mentres se comezaba a falar sobre as obras, non todo o mundo estaba de acordo na realización destas camiños principais, preferían que antes se levará a cabo a creación de camiños interiores nas provincias, pois si estes camiños interiores non estaban o suficientemente en condicións, moi mal íase a garantir a comercialización óptima para afluir aos camiños principais.
Un personaxe daquel momento como era Jovellanos, apuntaba que este tipo de modelo que se quería impoñer impediría ás provincias intervir nos seus propios traballos.
Pero tamén se daba a circunstancia que axudou moito a poder chegar a realizarse estes camiños dada a relativa paz social que había neses anos.
Devanditos camiños tiveron os seus altos e baixos para finalizar a súa construción, dado os custos que algúns deles chegaron a ter, finalizaron con bastantes anos de atraso.Estes camiños, na súa idea e forma, eran importados de Francia e caracterizábanse por ser grandes vías que enlazaban puntos principais ou ben estratéxicos , o que facía que o resto do territorio quedaba prácticamente illado, todo iso respondía máis ben sempre a cuestións políticas.Son numerosos os comentarios que sinalaban a gran anchura dos camiños principais e o estreitos que eran os camiños locais.
COMPOSICIÓN DAS BRIGADAS QUE TRABALLAN FACENDO OS CAMIÑOS :
Sobre o ano 1756, Tomás Fernández de Mesa comentaba que si se tiñan boas comunicacións lograríase que os negocios chegaríanse a realizar puntualmente, e así se aforraría moito diñeiro nas viaxes, dando lugar a relanzar a economía española, bastante atrasada con respecto ás demais cidades europeas.
Unha das normas que se poñerían en marcha para poder circular por estes camiños eran as ” REGLAS QUE DEBEN OBSERVARSE PARA LA CONSERVACIÓN DE LOS CAMINOS GENERALES”.
Estas regras tiveron gran importancia para que así se evitarán que os camiños se desgastarán.
As principais regras que podemos destacar eran : Os carros usarían rodas de llanta ancha e sen clavos prominentes, ademais os carros de llanta estreita e clavos prominentes pagarían o dobre portazgo polos danos que causarían, e prohibíase arrastrar madeiras por devanditos camiños.
**Extraída da Carta Geométrica de Domingo Fontan a foto do Camiño Real é a información.
Inicio das obras
As obras do camiño de Galicia comezáronse a raíz das representacións enviadas ao Consejo de Castilla polos deputados do reino de Galicia e o Comandante Xeral do mesmo, de maneira que en 1.760 as sete “ciudades capitales” galegas, a través da súa Audiencia, propuxeron tres tipos de tributos para a financiación: un maravedí en azumbre de viño, o residuo anual do sal, e o repartimiento por terzas e sextas partes.
Ao final, as obras sufragáronse co célebre imposto de dous reais en fanega de sal, establecido polo Decreto de 1.761, e incrementado nun para o caso concreto de Galicia. O primeiro trazado do camiño fíxoo o enxeñeiro José Crane no ano 1.762, aínda que non foi éste o que prosperóu, senón o proposto polo marqués de Croix. Os traballos propiamente devanditos comezaron na primavera de 1.763
El Juzgado de Correos y Caminos
de la Real Intendencia de Galicia y su archivo
PEDRO LÓPEZ GÓMEZ Universidad de A Coruña
Como en el resto de España, será en el XVIII cuando se pongan las bases administrativas, técnicas y económicas para la realización de las carreteras modernas. Las obras públicas formarán parte de la articulación territorial del Estado desde el punto de vista espacial, y su ejecución se encomendará a los ingenieros militares, cuya labor exigirá una labor previa de inventario y cartografiado. El R.D. de 10 de junio de 1761 será la base de la articulación radial de las carreteras españolas, de los grandes «caminos reales», cuya defensa técnica corrió a cargo de Fernández Mesa y del P. Martín Sarmiento10.
A las autoridades locales y vecindarios correspondía el cuidado de los cami- nos, veredas, puentes, etc., y a la Real Audiencia o a la Intendencia la supervisión de las obras, interfiriendo en ello el poder de los señores que cobraban los portazgos, como hacía la Condesa de Salvatierra con el Puente de Fillaboa, o los mutuos celos de las ciudades. Sólo personas ilustradas y clarividentes como el Arzobispo Rajoy, que emprendió las obras de la carretera de Santiago a Puente Valga, y su sucesor, el Arzobispo Malvar, que sufragó a su propia costa el tramo de Ponte Sampaio a Tui de este camino real, dentro de los límites del arzobispado, comprendían la importancia de unas buenas comunicaciones…..
