GEORGE BORROW PASOU POR CERPONZÓNS
Hai un tempo que caeu nas miñas mans un libro titulado Cuentos Municipales, con prólogo de Enrique Gil, unha serie de personaxes escriben o seu paso por varias cidades españolas. Referente á nosa cidade de Pontevedra, no libro aparecen dous personaxes, un era Ramón María del Valle-Inclán e o outro, George Borrow, máis coñecido por *Jorgito el Inglés*.
George Borrow naceu en 1803, fillo de militar, pasou a súa infancia entre Inglaterra e Escocia.
Desde moi pequeno douselle moi ben os idiomas, así que ao morrer o seu pai decidiuse por facer carreira en Londres como tradutor, pero a fortuna non lle acompañou.
Con 30 anos, a súa vida dá un xiro, un pastor da Sociedade Bíblica británica, indúceo a que difunda o Novo Testamento por varios países. A súa inusitada capacidade para os idiomas, a súa mocidade , xunto á súa excentricidade e as ganas de aventura que tiña lanzárono a percorrer primeiramente Rusia e despois a España no ano 1836 ata o 1840.
Percorreu aqueles camiños de todas as formas posibles, dilixencia, sobre un cabalo, unha mula, un borrico….Na súa biografía acredita que era un pouco raro, que tiña unha gran capacidade para os idiomas é excepcionais dotes de observación, así o reflicte tempo despois a súa obra La Biblia en España. O escritor Julio Llamazares, tamén viaxeiro, afirmaba hai pouco tempo que George Borrow é “o escritor inglés que máis fondo e detido percorreu os camiños españois ao longo do século XIX”.
Os españois daquela época sempre lembraron con agarimo a Don Jorgito el Inglés, cargado cos seus Novos Testamentos, para ir deixándoos polas librerías por onde pasaba.
Na súa etapa por Galicia, recollín estas anotacións :
Tras quince días en Santiago, Borrow viaxa a Vigo. Pernoita en Padrón e, ao día seguinte, Caldas de los Reyes, ateigada de xente que acudía a curarse coas augas.
Cualifica Pontevedra de cidade monumental. A pesar da suntuosidad dos seus edificios públicos e da riqueza da terra contigua, estima que a cidade está en gran decadencia; quéixase da sucidade, da miseria e do mal xenio da posadera, ademais a pousada era unha miseria, o compañeiro de George, de nome Antonio, queixouse á posadera da calidade dalgúns dos comestibles que lles servía, a posadera na lingua do país, a única que sabía falar, comezou a maldicirlle violentamente e ameazoulle : como tentes producir desorde na miña casa, bótovos á rúa, a ti, aos cabalos e ao teu amo.
En Pontevedra vende os seus Testamentos o notario señor García, un patriota entusiasta da cidade e crítico cos vigueses, que aspiraban a arrebatarlle a capitalidade: unha capital de provincia non ten necesidade de bahía, senón de bos edificios públicos onde poidan reunirse os deputados provinciais a tratar dos seus asuntos, edificios dos que carece Vigo…..
Recolle nas súas anotacións Jorgito que a maior parte dos pobos eran un conxunto de miserables chozas, con teitume de bálago ( Palla longa dos cereais que queda despois de quitarlles a espiga), empapada de humidade e cuberta frecuentemente de vexetación silvestre. Había cheas de esterco diante das portas e abundaban os charcos e lameiras. Como podedes ler, as súas primeiras impresións son case repugnantes.
Ademais, aqueles camiños, especialmente os que unían as capitais do norte de Galicia, estaban en mans de despiadados bandoleiros que non dubidaban en degollar ás súas vítimas. Contra eles, o goberno mandaba aos migueletes, unha especie de Garda Civil (aínda non fora creada) que tiñan tan malas maneiras como os mesmos delincuentes.
Na súa referencia a Pontevedra, comentaba Jorgito, que deixaban atrás a cidade de Caldas de los Reyes, ateigada de xente naqueles días que acudía a curarse coas augas dos mananciais que alí había. Como lle dicían que por este traxecto non había ladróns, viaxaban sós e sen escolta. Refírese ao Camiño Real, que construíra en gran parte o Arcebispo Malvar, como pintoresco e belo, aínda que algo solitario, sobretodo despois de deixar Caldas.
Seguía Jorgito falando sobre o seu paso despois de Caldas : é un camiño montuoso e canso, tivemos moita calor, e as nubes de moscas, unha das pragas de Galicia, molestaban tanto aos nosos cabalos que nos obrigaron a cortar ramas de árbores para protexerlles a cabeza e o pescozo contra os atormentadores aguillóns daqueles insectos sedientos de sangue.
Xa lle advertían que naquela época do ano recomendábanlle que para viaxar en cabalo por Galicia era bo levar unha rede fina para defensa do animal, era un remedio seguro e cómodo, en Galicia este remedio era completamente descoñecido polo que observara, con todo, Jorgito, cría que quizais fose o país do mundo en que máis se necesitaba usar dita rede.
Jorgito ía recollendo a inimizade que había entre Pontevedra e Vigo, a de Santiago coa Coruña, a desconfianza da xente, a superstición, as estradas infestadas de bandidos e moita miseria….
Antes de irse en dirección a Vigo, o notario señor García seguíalle demostrando a gran fobia que tiña cara á veciña cidade de Vigo. «Dígolle a vostede, amigo, que me importaría moi pouco que ardese Vigo con cuantos mentecatos e bribons encerra.
En Vigo atópase unha cidade vital, cuxas rúas estaban abarrotadas e todo era ruído e xolda, a súa estancia non foi moi afortunada, non dou vendido ningún exemplar do Novo Testamento e ademáis foi tomado por espía cando ascendeu o monte do Castro para ver a ría desde unha perspectiva privilexiada.
Ref. Cuentos Municipales é La España de las aventuras de George Borrow (Ana Moreno)
NO DIARIO DE PONTEVEDRA, O 16/08/1975, X. PORTO MATALABOS, PUBLICABA O SEGUINTE:
CANDO XORXE BORROW PASOÚ POR CALDAS.
Un dos nosos persoaxes inesquecibres é aquel albino inglés de barba roiba e fillo de militar, que se chamóu Mister George Borrow, autor de varios libros interesantes, sobre de diversos temas, pero, de forma concreta, de un, verdadeiramente delicioso, titulado “The Bible in Spain”, con prólogo de propio autor. na da- ta do 26 de mes de Santos do ano de gracia de 1842, e traducido o castelán “La Biblia en España”-, coa firma de Manuel Azaña. o home de Priego de Córdoba nue chegaria a Presidente da República, na “Nreliminar”, cáseque oitenta anos despois de e salira de aquel obradoiro londinense, a primeira edi- ción de tan singular e suxestiva obra, que ben merecería a distinción de “episodio nacional”.
Dos seus 57 capítulos, nos que se divide o libro, dez de eles dendes do 24 6 34-, fa- lan de Galicia. Pero hai un concretamente, o 28, no que Caldas de Reis participa, como etapa lóxica que foi sempre e decote, no des- cansado camiño compostelán a Pontevedra, polo que Xorxe Borrow viaxóu “solo e sin es- colta”, despois de “estar uns quince días en Santiago”, pasando por Padrón, que é “un pe- queno porto situado nunha ría”.
“O camiño e belo e pintoresco-conta o noso amigo-, ainda que algo solitario, sobre todo despois de que deixamos atrás á peque- na cidade de Caldas”. E sigue escribindo que: “Caldas ten. o parecer, moi ben posto o seu nome, pois álzase nunha confluencia de ma- nantios e cando pasamos por ali, estaba atei- gada de xente que acudía a curarse con aque- las augas
A prosa de Borrow non se complica a vida e vai contando as cousas como si é que estu- vese falando co seu palafreneiro. Asi di: “Nos. meus viaxes puden darme conta que sempre hai vestixios de volcáns preto dos manantios de augas quentes, xa sea montañas fendidas ou grandes penedos que emergullen isolados polas chalras ou polas encostas. como si os fitáns houbesen estado xogando ós bolos. E este derradeiro risco é o que domina en Cal- das, tendo en conta que a vertente sur da montaña está cubert de inmensas pedras de granito, espulsadas, r’e alounha vedraña erup-
ción, das propias entos da terra.” Tales cousas come ha Don Xerxe Borrow, aucl inglés que non a “sir” fai agora 113 anos xurios, cand des sinue esperan- Algo máis da Adiministración que todo
aquelo que xa leva conseguido, dendes dos pasados tempos das “aquas coelonis” do itine- rario antoninense, que haberia de elevala a vila forte, pra chegar a ser berce-có permiso dos cambadeses de Castrelo, de aquel Rei de tan azarosa xuventude como foi Alfonso VII, chamado Emperador, pra honra e alcurnia de Galia, donde lle prestaron vasallaxe un cento de Condes casteláns e máis os propios Reis de Portugal, de Aragón e de Navarra, despois de ser coroado e unxido, con grande suntuo- sidade e pompa, na propla Basilica do noso Señor Santiago.
“Dendes de Caldas a Pontevedra -prosi- gue Borrow-o camiño é montesío e cansa- do; tuvemos molto calor e as nubens de mos- cas, unha das calamidades de Galicia, moles- taban tanto ós nosos cabalos que nos obliga- ron a cortar algunhas ramas de carballo, pra poder protexerlle as testas e o pescozo, con- tra os atormentadores aguillóns de aquelcs bl- chosos sedentos de sangue.”
Pero todo esto sucedéu en tempos idos, posto que hoxe, si é que Xorxe Borrow vol- vera a pasar por Caldas, no seu empeño de dl- fundir as Escrituras evanxelistas por estas te- rras, non haberia de vivir familiarmente con campesiños, pastores e arrieiros, de quen che- góu a comer o pan e o bacallau, nin haberia de vir montado no seu pobre xumento de ferra- duras as catro patas, ronzal e albarda, sinón que circularia nun elegante “Rolls Royce”, poida que amarelo, con “roulotte” e volante a man dereita, ou, polo menos, por aquelo de gardar as formas, no democrático “Castro- mil” da Cruña a Vigo, xa que coidamos que o “auto stop” no lle iría ben pra o seu traballo, nin o tren do “The West” lle serviría de moito, entre rapazas novas de vislumeantes bikinis, monxas de solemnes rezos, preiteantes de augas ou serventias, quintos de Figueirido ou mariñeiros, xentes de ben, emigrantes e contri- buintes, cregos, turistas ou, simpremente, man- tidas.
Do que estamos seguriños é que si o tal Xorxe Borrow, volvera a pasar por Caldas, cal- quera día, camino de Perdecanai e da encos- ta longa de San Antoniño, non habería de cru- zar a ponte do río que ven da Graña de Umia, sin antes probar o viño novo do “Mui- ño.”
10 AGOSTO 1980. DIÁRIO DE PONTEVEDRA.
JOAQUÍN COBO PORTILLO.
O Roque de Cerponzóns 