6- TEMPO DE CASTAÑAS.

POR SANTOS E SAN MARTIÑO…CASTAÑAS E VIÑO

Que recordos máis gratos tráenme estas datas, refírome ao día de Santos e San Martiño…….

Era moi pequeno, tería tres ou catro anos, viviamos na taberna de Maruja, nun daqueles fríos días de outono, onde a única calefacción que tiñamos na habitación era un ladrillo metido no fondo da cama, recentemente quentado na cociña de ferro, envolto nunha manta (así era a forma de ter quentes os pés), non había máis que o ladrillo, anos despois chegou a bolsa de auga quente. O colchón donde dormin os primeiros anos estaba feito de recheo de follas de mazorcas de millo, así que entre o colchón de mazorcas e o ladrillo funme quentando e criando…..

Os colchons de mazorcas eran dos que máis se utilizaban naquela época, xunto cos de lan de ovella, enchíanse con follas de mazorcas , que era precisamente por estas datas cando se adoitaban reencher ou renovar. No outono cando as hortas se desmantelaban, por final de tempada, recollíanse as mazorcas, estendíanse e secábanse ao sol, recordo moi vagamente que no eirado xuntábanse os maiores, aproveitaban para falar e de paso ían esfollando , deixando espidas as mazorcas, estas follas empregábanse para facer un novo colchón ou ben para mellorar ou renovar o que xa tiñamos, por certo, uns colchons que se facían bastante sonoros cando as follas estaban demasiado secas, dabas a volta na cama e despertabas a todos da casa jajaja.

Aquel día de Santos atopábame mal, miña nai tíñanme na cama da miña irmá, así ela coidábame de noite, tamén de día cando podía, estaba ao meu carón seguido, menos cando tiña que baixar a atender na taberna ou ir o Colexio de Carballo.

Maricarmen atendía pola mañán aos paisanos que paraban a tomar a súa copa de caña e o seu café de pota ou ben podía aparecer a señora Casilda, que moi cedo viña a polo seu cuarterón de aceite, o seu medio quilo de tercerilla e unha tableta de chocolate, que tiña que ser do de Chaparro, do gordo.

E tamén podía vir Adonis, entraba na taberna a fume de carozo pedíndolle uns cordóns negros para os seus zapatos……cando miña irmán tardaba en vir xunto miña, eu poñíame a chorar, quería ter alguén o meu carón.

A cousa era que ese día estaba eu moi dolorido e non paraba de chorar, a miña irmá subiu de novo á habitación, para tranquilizarme tróuxome uns xoguetes dela é un conto, recórdoo aínda coma se fose hoxe, Mariuca La Castañera…..

O CONTO DE MARIUCA

Que recordos ! Cantos centos de veces lin ese conto !

E quizáis debido ao conto, a cousa é que desde moi pequeno gustáronme as castañas, así é que cando estou comendo nelas, venme á mente “Mariuca La Castañera“.

Por elo, as castañas, a partir daquel primeiro día en que tiven o conto de Mariuca nas miñas mans, forman parte das miñas vivencias de xuventude.

A tradición cóntanos que o tempo propio para realizar o Magosto está entre o día un e once de Novembro, é dicir, entre o Día de Santos e o día de San Martiño.

Aínda lembro os días finais do mes de Outubro e os primeiros de Novembro, aqueles que adoitabamos subir ata a Igrexa para xogar no campo que estaba situado á beira da que hoxe coñecemos pola Casa do Pobo, naqueles anos máis coñecida polo Colexio de Carballo.

Adoitabamos xogar case sempre ás bólas e ao trompo, o escondite tamén, e cos aros…..e por suposto tamén non faltaban os nosos partidos de fútbol, pero dependendo da época aproveitabamos a pandilla para ir a por mazás, figos, uvas e por suposto as castañas, daquela éramos muitos, xa cos fillos e fillas dos Caseiros do cura é cos fillos de José é Obdulia da Balea tiñamos un equipo de fútbol jajaja.

Moi preto de onde adoitabamos estar a xogar están os castiñeiros do cura, aqueles días case non xogabamos, directamente iamos a por castañas, enormes de grandes !. Adoitabamos coller unhas poucas e comelas crúas no momento, aínda que ás veces levabamos algunhas para casa, pero case sempre as comiamos no atrio.

Sentados no muro que había detrás da Igrexa, o que dividía o atrio da leira da casa de Carballo, alí comiamos as castañas ata o anoitecer, mentres nos entretiñamos contándonos algúns chistes ou falando da serie Bonanza, a nosa serie favorita de televisión, adoitabamos ir os domingos pola tarde a vela a casa do cura, pois era dos poucos sitios da parroquia onde había ese aparello que a moitos veciños non era do seu agrado, decían que aquel aparato non ía traer boa cousa….recordo dunha señora que vivía sola en Pidre, os poucos días  posta a televisión na súa casa (agasallo dos seus fillos) púxose a vela, uns minutos máis tarde desfixoa , aquelas mulleres que estaban a saír na pantalla, case espidas, enfurencerona de tal forma que saíu a por unhas cantas pedras o seu eirado, subiu as escaleiras e nada máis chegar onde a televisión descargou contra a pantalla todas aquelas pedras que traía no regazo do mandil jajaja.
Á noitiña íame para casa, facíao polas escaleiras situadas á beira da casa dos caseiros do cura, baixaba por aquel fermoso camiño feito muitisimos anos antes de lousas de pedra, todas elas perfectamente alistadas unha a unha e que co paso dos anos a modernidade é a ignorancia daqueles tempos quixo poñer por encima delas un manto de alquitrán que asfixiou e deixou enterrados anos de historia.

Polo camiño adoitaba cruzarme con algúns dos veciños do lugar, o señor Faustino era habitual velo, raro que fora coa súa dona, a señora Eusebia, él pasaba ou ben en dirección á súa casa, situada na Bouza, ou ben en dirección á taberna dos meus pais, a tomar unhas chiquitas e xogar unha partida a virisca. 

Tamén me atopaba con Genoveva, ( Genoveva foi a nodriza de Pepe Señoráns, para quen non saiba que era a función de nodriza direivos que era a muller que aleitaba a un recién e que non era fillo seu, tamén recibían o nome de ama de cría ou ama de leite), acordo de vela na taberna a facer a compra, era mui faladora, tiña dous veciños que muito me rin con eles, con Tutú e Tata, dous veciños que as súas casas estaban unha fronte á outra e que casualidades da vida, están enterrados no noso Camposanto hoxe en día un fronte ao outro, que simpáticos eran !

Polo enlosado camiño que vos comento, só recordar alguns veciños  do lugar, xa empezan a virme máis imaxes dos veciños e veciñas que vivían por alí.

O primeiro que podía atoparme era ao señor Agustin, O Mandila, xunto á súa muller Herminia. Ás veces en fronte da súa casa adoitaba estar Maxuca, e á beira mesmo José O Toco, que vivía co seu cuñado José e a súa irmá Isolina.

Tamén recordo a Lorenzo, de alcume O Mandila e á sua dona Elisa, A Raposa.

Despois estaban o matrimonio formado por Constante, O Porrelo e Pepa, e os poucos metros de distancia vivía a señora Manuela, A Opeira, creo recordar que era así como se lle coñecía.

Á beira dela vivían o señor Faustino Solla e súa muller, a señora Rosa.

Muitas das veces que subía e baixaba polo camiño adoitaba ver pasar camiño do lugar de A Bouza, ao señor Joaquín Casas e á sua muller Claudina Guiadanes, gardo un grato recordo do señor Joaquín, era dos poucos veciños que me daba propina cando ía cobrarlle o recibo da Asociación do Gando.

Tamén polos camiños andaba Lola, A Chela,a maioría das veces sola, o seu marido Manolo madrugaba muito para ir traballar a Pontevedra, nunha empresa de construcción, un home traballador que podía contar moito sobre a vida que lle tocou vivir.

Tamén solía ver pasar a Rosa, A Lavaradas, recordoa vivir entre A Bouza e A Rons, andaba co seu carro de vacas dun lado para outro, que muller traballadora e loitadora !

Tamén estaban as irmans Pilar e Flora, andaban tamén entre os lugares de A Bouza e Tilve, como Rosa , eran coñecidas polas Cacharulas, despois, un pouco máis abaixo da casa de Señoráns vivía Antonio Alvite e a súa muller Lola, en fronte, o seu inseparable amigo Adonis coa súa señora Josefa, ( Antonio e Adonis, eran coñocidos como Tutú e Tata ) e despois a señora Rosa é a súa filla Fina.

E un pouco máis adiante recordo a Basilia, que vivía cos seus pais Jesus Canoza e a súa muller Pepa.

Ah ! Esquecíame de Agustin Guiadanes e tamén Pepa, a súa muller.

Ao final do camiño vivía Hermosinda, pegada á estrada, en fronte xa estaba a taberna de Maruja, onde este neno comeu as súas primeiras castañas e probou o viño tinto aos catro anos.

Chegando a Rons, a señora Sara esperaba os seus netos na porta da casa, solía decirnos cando lle daban as castañas :

“Santo que estás no canizo, bota castañas embaixo
que anque non teño mandil,  apáñochas no refaixo”

Pero non só iamos para casa cunhas cantas castañas, tiñamos que pillar algunha cabaza….había que coller algunha que vísemos polas leiras que tivesen plantadas, sempre buscando a mellor feita e que fose mui grande.

Moitas veces tocáballe ao señor José ! O Da Rons, o do muiño, coma a maioría das veces, ía quedarse sen unha das súas cabazas, sempre estabamos merodeando o muiño e as súas leiras aledañas, os seus frutales eran nosos preferidos.

Logo de coller a cabaza, tocaba preparala para a ocasión.

Cortabamos a cabaza pola parte superior do tallo, de tal xeito que o anaco que cortabamos servise logo de tapa, seguidamente raspábamos todo o interior, ata deixala completamente oca. Na grosa casca dun lateral faciamos dous buracos en forma de ollos e debaixo unha ampla boca de tal xeito que fose unha imaxe que metese medo.

No interior do cascarón metiamos unha vela, prendiámoslle lume e xa tiñamos o efecto de luz necesario para que de noite vísese o máis lonxe posible.

Finalizabamos a nosa obra colocando a cabaza nun lugar que fose o máis alto posible, faciámolo pensando en que fose ben visible e ademais buscabamos que ao estar tan alta era máis difícil que nola collesen ou tirasen.

Normalmente a cabaza estaba exposta nun muro próximo á Ponte Malvar (Ponte da Rons), alí mui preto tiñamos a nosa cabana, era o centro de operacións onde planeábamos as nosas andanzas diarias, ademáis aproveitabamos para escoitar música é tamén para ler os contos do Jabato e o Capitán Trueno, daquela eran os nosos heroes !

 Podo asegurarvos que máis dun veciño levou un bo susto, entre eles José O Toco, recórdoo saíndo da taberna en dirección á súa casa en Tilve, José vivía a escasos metros do palomar da Casa Reitoral.

José saía, como dicía, da taberna e aos poucos metros xa se atopaba coa cabaza, parábase, e quedaba todo pensativo e serio vendo para ela, engurraba o ceño e colocaba a boina para atrás, facía supoñer que algo ía dicir, mentres tanto nós estabamos escondidos a escasos metros, tumbados, en silencio, na leira dabeira, propiedade dun señor que lle chamaban o Comandante, e José contestaba á cabaza cunha serie de improperios dignos de gravar para ter de recordo, pena que naqueles anos non había os adiantos de hoxe en día.

JOSÉ, O TOCO.

Volvendo á castaña, tema central destes recordos da miña niñez, todos sabemos que foi un alimento tradicional en Galicia, acompañamiento de carnes e de leite. 

Fai moitos anos, Galicia pasou unha época de hambruna e a castaña tivo unha gran importancia na alimentación dos nosos antepasados, mentres a pataca non pasou a ser parte importante nos nosos fogares, alá polo século XIX, foi a castaña a axudou a espantar as penurias que se pasaba na maioría das casas.

Por estas datas as castañas sempre están presentes en todas as casas, non ía ser menos a taberna, todos os anos a miña nai preparaba uns cantos quilos de castañas, ben asadas ou ben cocidas, iso xa ía na preferencia que tivese ela no momento de ir preparalas.

Así como o do conto de Mariuca, tamén recordo a tradición que durante anos se viña facendo na taberna, primeiro na de Maruja e despois durante muitisimos anos, na taberna da Rons.

Á taberna, nos días de visitar o cemiterio, triplicába a clientela, moitas familias visitaban xuntas o camposanto, alí paraban de todos los lugares da Parroquia prácticamente, era unha tradición a de visitar o cemiterio que hoxe en día aínda segue viva, cantas anos viñeron os veciños do Bravo, os da Conexa, ou os da Balé…..

Logo de pasar a tarde no cemiterio o parar na taberna fíxerase costume en moitas daquelas familias, esperábanlle unhas cuncas de viño tinto novo e unhas castañas que sementaban aquel vello mostrador dibuxado de marcas das cuncas do tinto país na súa madeira , nin a lejía pura era capaz de limpalas, estaban alí como un elemento máis de decoración, coma si fosen petroglifos, nas mesas ocorría outro tanto, máis tazas e máis castañas, excepto algún Fis Fas de laranxa que adoitaban tomar os máis pequenos, aínda que había algúns que xa se lle daba a probar aquel tintorro recentemente saído da barrica e que deixaba ben marcada tanto a cunca como os dentes.

O viño era da nosa colleita e a preparación do mesmo era unha das tradicións que máis me gustaba, o que máis me atraía era o pisar as uvas e despois o prensarlas na lajareta, pasábame horas e horas rodeado daquel cheiro a viño que se desprendía conforme iba pisando nas uvas.

Recordo que as castañas, cando lle facía a compra todolos sábados á miña nai (empecéi sobre os dez años), comprábaas normalmente nas inmediacions da Praza de Abastos a miña nai indicábame onde tiña que ir, vaite a de Valentin Muiños, ou a Ultramarinos Calvete, que me dixeron que lle chegaron unhas mui boas , decíame como escollelas, e ver antes de nada os prezos nun sitio e noutro, eu escollía aquelas que me parecían as máis adecuadas pola súa textura firme e o seu sabor doce, antes collía unha e a probaba, así sabía o que levaba.

Un dos días que máis lembro das celebracións de Santos,  foi cando había caído unha tralla de tronos impresionantes, todo día así, recordo que salin un momento a fora da taberna, era xa noite pechada, a auga corría por todos lados, e de repente vexo vir na oscuridade unha fila de velas alumeando o carreiro que había o carón da carretera, eran aquelas mulleres veciñas de Meán, pasaban sempre de noite, normalmente os días que había rosario é o nos actos de Santos, quizáis eran todas viúvas, pensaba eu, porque sempre iban vestidas de negro e sempre eran as mismas.
Cada unha delas levaba na man o candil, dentro, unha pequena vela acendida alumeaballe o camiño, daquela apenas había alumeado publico, pasaron por diante miña sin que me viran, eu estaba agochado no alboio que estaba situado diante da taberna, ían en fila pasando a Ponte Malvar, o pouco mergullabanse na oscuridade, e xa non as miraba, tan só o vento facia abalar os candiles que levaban, corredoira arriba hacia Meán ali as perdía de vista, nunca probaban as castañas da Rons, seguramente na súa casa as tendrían feitas, ou tamén que daquela non estaba ben visto que unha muller viúva entrase na Taberna.

Comer castañas no día de difuntos ademáis de un placer, equivale a unha manifestación pública de fe na vida eterna.

Facendo unha lectura por algúns libros de antigas recetas culinarias, recollin varias relacionadas coas castañas :

–CASTAÑAS ASADAS, na cociña ou mesmo no souto. Ó estar é conveniente tapalas así quentes cunhas follas de berza ou de nabo durante varios minutos para que amolezan, seica saben muito mellor.

–CASTAÑAS COCIDAS

–CASTAÑAS CON LEITE. Antes cócense en auga e logo bótanse no leite.

–CALDO DE CASTAÑAS CON NABIZAS. Bótanse señor a tona nin a paraza a cocer cando as fabas. Levan unto ou touciño.

–CALDO DE CASTAÑAS CON BERZAS. O mesmo que o anterior

–CASTAÑAS DA SALMOIRA. Cócense coa tona e bótaselle moita salmoira, polo que quedan salgadas por fóra pero de bo gusto por dentro.Son propias da época da matanza dos porcos, despois de San Martiño.

Os 7 xeitos máis populares de facer castañas ( Copiado da web de Orgullo Galego)

1. Castañas asadas

As castañas asadas ou torradas son un dos xeitos máis populares de facer castañas. É unha das formas máis sinxelas e rápidas de comelas, xa que non precisas doutros ingredientes. Para facer castañas asadas, podes metelas no forno, no microondas, na tixola ou facelas á brasa. 

Non precisas máis que un puñado de castañas e un chisco de sal. 600 g acostúmanse usar para 4 racións.

Instrucións para asar castañas no forno:

1. Fai un pequeno corte en cada unha das castañas, para que non estoupen coa calor.
2. Méteas no forno a 200 ºC durante 25 minutos.

Instrucións para asar castañas no microondas:

1. Fai un corte pequeno en cada unha das catañas.
2. Méteas no microondas, a 800 W de potencia durante 2-3 minutos.

2. Castañas cocidas

As castañas fervidas tamén son unha opción sinxela e que podes gozar como guarnición ou soas. A miúdo esta receita vai acompañada de anís, que lles da un recendo moi especial. 

Ingredientes:

• Castañas
• Sal
• Auga
• Grans de anís (opcional)

1. Limpa as castañas e failles un pequeno corte a cada unha delas, para que non estoupen coa calor.
2. Engádeas a unha pota con auga, sal e anís.
3. Cóceas durante 40-50 minutos a lume medio.

3. Castañas fritas

Para fritir castañas, só tes que pelalas empregando o método de asalas previamente na tixola. 

1. Nunha tixola sen aceite, agrega as castañas a lume medio-alto.
2. Deixa arrefriar as castañas e pélaas.
3. Entón enche unha tixola con aceite e acende o lume. Cando estea quente, engade as castañas xa peladas ata que fiquen douradas.

Tamén podes cortar as castañas en anacos ou en láminas finas. Non esquezas que canto máis pequenos sexan os anacos, menos tempo che levará fritilos!

4. Castañas guisadas

Estes froitos son moi versátiles e podes engadilos a practicamente calquera prato. Pódelas empregar nos teus guisos, caldos ou estufados, do mesmo xeito no que engades as patacas ou outros vexetais. 

5. Marrons glacés ou castañas confeitadas

A versión máis sofisticada e doce das castañas é seguramente o marron glacé. Esta receita típica do sur de Francia e do norte de Italia consiste en confeitar castañas con azucre. As castañas confeitadas ou marron glacé son ideais para rematar unha cea de Nadal ou calquera outra xuntanza especial. 

Ingredientes (para 6 persoas):

• 40 g de castañas
• 200 g de azucre branco
• 200 ml de auga
• Canela (en po ou en rama)
• Casca de limón

Instrucións:

1. Facer un pequeno burato ou corte en cada unha das castañas.
2. Cocer 40 g de castañas en 200 ml de auga durante 10 minutos.
3. Pelar as castañas cocidas, aclaralas e reservalas.
4. Nunha pota pequena, facer ferver a mesma cantidade de auga que de azucre. Engadir a casca de limón e a canela e deixar reducir uns minutos ata que se faga o almibre.
5. Volver a cocer as castañas, desta vez durante 20 minutos a lume amodo, sen que fervan demasiado para que non se esnaquicen.
6. Engadir as castañas ao almibre e deixalas durante 10 minutos.
7. Apagar o lume e deixar arrefriar ata o día seguinte (unhas 24 horas).

Para facer un auténtico marron glacé, deberías repetir o proceso do baño no almibre durante os dous días seguintes. Tamén pódelas servir glaseadas, confeitadas ou en almibre cun só baño. Outra maneira de servir as castañas caramelizadas ou glaseadas é cubríndoas cun baño de chocolate.

6. Marmelada de castañas ou crema de castañas

Seguindo a liña doce do marron glacé, atopamos a marmelada de castañas, que podes facer na casa practicamente cos mesmos ingredientes. Para un resultado máis cremoso, podes facer a seguinte receita, utilizando leite ou nata en troques da auga. 

Ingredientes:

• 500 g de castañas peladas e xa cocidas
• 250 g de azucre branco
• 80 g de azucre moreno
• 1 vaso de auga
• Vainilla (opcional)

Instrucións: 

1. Cocer as castañas en auga e pelalas.
2. Nunha pota, engadir o vaso de auga e os dous tipos de azucre. Co lume a intensidade media, facer que ferva ata ter un almibre lixeiro. 
3. Engadir ao almibre as castañas, esmagándoas coas mans. Engadir a vainilla e mesturar ben.
4. Deixar que a mestura ferva e entón baixar o lume ao mínimo. Deixar cocer a mestura durante 30 minutos ou ata que teña unha consistencia semellante ao dunha marmelada.

7. Fariña de castañas: saúdable e sen glute!

Xa temos dito que as castañas son un alimento versátil, que serve para case calquera prato, tamén na repostería. A fariña de castañas pódela conseguir asando as castañas e moéndoas ata que fique un po fino. Pódela utilizar para facer pan, biscoitos, bicas, etc. utilizándoa no canto da fariña de trigo.

Para rematar deixo unha receita de coello con castañas e setas :

Ingredientes:

* 1 coello troceado

* Fariña para empanar os cortes

* 1/2 kg. de castañas peladas

* 1 corte de touciño magro

* 1 cebola

* 2 dentes de allo

* 40ml. de viño branco seco

* Caldo de verduras ou de polo

* Sal e aceite de oliva

* Para a picada: piñons e un dente de allo

* Mestura de setas fritas con 2 allos tenros, para acompañar

Elaboración:

Pélanse as castañas, póñense en auga fría e azucre (3 partes de auga por 1 de azucre), e férvense uns 8 minutos. Unha vez frías, escurrense, e hai que reservar o zume.

Nunha cazuela con aceite quente, póñense os cortes de coello enfariñados e o corte de touciño, salalo e douralo. Logo tapar a cazuela, baixar o lume e deixar cocer uns 10 minutos máis a lume lento.

Despois engádese a cebola e os dentes de allo ben troceados, e se sofríe ata que a cebola estea branda.

A continuación botar o viño branco e deixar reducir. Logo engadir un cucharón de caldo e un do zume de cocer as castañas, e deixar cocer a lume lento uns 15 minutos máis. Remover de cando en vez a cazuela.

Sacar os cortes da cazuela, retirar o touciño e pasar a salsa polo colador chinés. Vólvese a poñer o coello na cazuela, coas castañas e engádese a salsa cunha picada por encima (co allo e os piñons). Cocer 10 minutos.

Frítense as setas cos dous allos tenros troceados.

Sérvese nunha fonte o coello coas castañas e a salsa, e a parte as setas.

PALOMARES/ POMBAIS

POMBAIS

Antigamente as casas importantes, xa fosen de campesiños, nobres ou curas, tiñan o seu pombal, o cal era un lugar de onde se obtiñan aves para a comida, na nosa Parroquia tamén contamos con algún, aunque quedan xa poucos, sucede tamén con moitas máis cousas,neste caso co paso do tempo foise perdendo o costume de criar pombas e hoxe en día practicamente non queda case ningún, mesmo que os que quedan, a maioría están abandonados, e se lle preguntas a algún mozo se sabe para que se usaban esas construcións, seguramente non saberían que contestar.

Normalmente adoitabamos velos en propiedades que adoitaban telos situados algo apartados da casa, a necesidade de hixiene e a humidade do medio, determinaba a súa ubicación elevada, nun lugar seco, abrigado dos ventos e expostos ao mediodía solar. 

Tanto en España coma en muitos paises de Europa, tiñan  formas variadas, en Galicia a maioría tiñan a forma circular, cunha cuberta cónica de tella do país, as vertentes adoitaban ser empinadas para que o estercol das pombas que se pousaban no tellado non chegase a atascar as canles, e ademais así se evitaba a produción de pingueiras e filtracións, interiormente tiñan ocos para acoller as pombas, que entraban e saían libremente.

Ainda que unha gran maioría dos Pombais eran cilíndricos e con cuberta cónica, podía habelos con forma polígonal e con cuberta a catro augas, ou tamén de planta cadrada ou rectangular, que podían ter cuberta a dúas ou catro augas.
As paredes estaban compostas por pedras, con argamasa de cal e area e pintábanse de branco cunhas cantas mans de cal. 

O pintar de cor branca o exterior  servía para que mantivésese o interior máis fresco no verán, é tamén  para que no caso de que algún animal que puidese gatear para ir a por ovos ou pichóns non pudiese facelo.

Pero a veces podían  aproveitar algún desconchado no muro, para que non pudera subir realizábase na parte superior a cornixa con voadura, así o animal non podía seguir adiante, ademais nesta cornixa as pombas pousábanse para despois entrar, ou ben tomar o sol.O interior estaba divídido en nidales, algunhas veces traballados na propia pedra do muro ou ben cadrados feitos con lousa de pedras. En moitos destes pombais existía unha mesa de pedra no centro, que é onde se lles botaba a comida.Normalmente a porta de entrada ao pombal estaba orientada cara á casa.

Á parte de conseguir alimento, a xente aproveitábase para facer provisión da Palomina, estercol que estaba considerado como un dos mellores naqueles tempos, especialmente se se mesturaba co dos cabalos. En Fez (Marrocos) a palomina séguese empregando como produto químico polos curtidores.

Co paso do tempo estes pombais foron deixando de ser útiles, e  aproveitábanse para reconvertelos en galiñeiros e en almacén de apeiros de labranza.
Nestes pombais que nos quedan na Parroquia , na propiedade da Igrexa, un está en  mellores condicións que o outro, debido a que un está  bastante alonxado do contorno da Igrexa.

 Deberíanse ter mellor cuidados,  baixo o meu punto de vista, o mellor posible en canto á súa estrutura orixinal, e mellor encalados, aínda que a limpeza da pedra e a remarcacion das xuntas queda ben e frea a deterioración, o encalado daríalle outra vistosidade.
Comentar cómo dato tan só indicativo de importancia, que os pombais alcanzaron no século XVIII por exemplo en Francia gran popularidade, chegáronse a contaron 42.000 pombais.

Os pombais en Francia naquela época estaban situados nun lugar privilexiado, onde tamén as pombas empregábanse como alimento, na economía rural tiña un lugar moi importante, pero ademais chegaron a converterse en símbolo de riqueza, a importancia de ter un pombal nas túas terras era unha demostración que o señor daquelas era poderoso, e cuantos máis pombais tivese máis demostración de poder.Os pombais estaban protexidos por unha ampla normativa xurídica.

Polos anos 1975/76 Clodio González *, percorreu Galicia en busca de pombais. Facendo un resumen do seu estudo podo dicir que efectivamente a maioría dos pombais que había naqueles anos en Galicia eran circulares, exactamente un 72% do total tiñan esta forma, mentres que un 14% eran cuadrangulares, un 4% octogonales e o resto, o 10% varíaban nas súas formas.

O seu estudo ao longo de Galicia levouno a fotografiar 300 pombais, deles 75 estaban en Coruña, 42 en Lugo, 72 en Ourense e 111 en Pontevedra.

Desde aqueles anos son moitos os pombais que foron desaparecendo, sen que ninguén se opuxese a iso.

No seu artigo que lin sobre os pombais, Clodio, comentaba o seguinte :

A posesión do pombal era un dereito señorial, exclusivo de aristócratas e eclesiásticos, de aí que se ergan de par dos pazos e das casas reitorais. A democratización non tería lugar ata o século XIX, ao seren abolidos definitivamente os dereitos señoriais que gozaban dende antigo estas clases sociais, sobre augas, montes, fontes, etc. Por iso na revolución francesa foi un dos edificios que máis destruíron os sublevados, a semellanza dos nosos devanceiros os irmandiños que escagallaron as torres, por teren que aturar dende sempre os danos debidos ás pombas ao longo do ano e, principalmente, na temporada das sementeiras. O 11 de agosto de 1789 decretábase que “le droit exclusif des colombiers est aboli”. Malia esta desfeita, en Francia quedan senlleiros exemplares por antigüidade e valor arquitectónico, sobre todo en Normandía e Aquitania. 

Centrándonos na nosa Terra, sábese que na Idade Media xa había pombais, e, quizais, coa parte inferior dedicada a galiñeiro. Así debía ser o que lle aforou no mes de xuño de 1332 o mosteiro de San Pedro de Rocas a María López, sito en Vilar de Ordelles (Esgos, Ourense): “et ainda vos y damos o poombar que esta na cortiña de Domingo Ans do Paaço, e darnos edes del cada ano por San Martiño hun capom”. 
En Francia existen rotas dos pombais que aquí tamén se poderían facer, tendo en conta os exemplares máis singulares, entre os que non faltan algúns que pola súa monumentalidade a inmensa maioría dos visitantes descoñece a función de tal construción, como ocorre cos dos mosteiros de Samos e Lourenzá. Non faltan tampouco outros que á vez son hórreos e habitáculos para as pombas, como un de Vilariño (Pereiro de Aguiar) e outro da Viña (Cea), ambos os dous en lamentable estado de conservación a última vez que os vin. A cría de pombas pasa por unha época mala, debido principalmente ao abandono do campo. Na miña nenez todos deveciamos por ter un pombal que, na inmensa maioría, era un caixón pendurado ao agarimo do beirado do hórreo ou doutra construción. Alí criaban dúas ou tres parellas de pombas, e botabamos pestes contra dos “pombos ladróns” que sabían engaiolar as pombas veciñas, rematando as máis delas no seu pombal. A ganancia era pequena, pero saborosa: un pombiño ao ano. 

Remato cunha súplica: que as diferentes administracións non permitan a destrución dos pombais, por formar parte consubstancial do noso patrimonio relacionado cos pazos, as casas reitorais e as casas grandes. Sen eles, estes conxuntos arquitectónicos quedan mutilados para sempre.

*http://www.galiciahoxe.com/opinion/gh/salvemos-pombais/idNoticia-491900/

Si queres saber máis sobre os Pombais, deixo esta dirección que conta dos tipos que hai  por España e Europa :

Fai clic para acceder a paloma05.pdf

OS NOSOS DA PARROQUIA :

Son poucos os que hai na Parroquia, comenzamos polos que son propiedade da Igrexa.

PATRIMONIO GALEGO :

Tipo de ben: Alpendres e edificios auxiliares, 

Concello: Pontevedra 

Parroquia: Cerponzóns (San Vicente) 

Lugar: Tilve 

Outra denominación do ben: 

Cronoloxía: Idade Moderna (XVI-XVIII), 

Descrición:

O pombal atópase nun parque público a carón do cemiterio de Cerponzóns en Tilve. De planta circular, os seus muros son de perpiaño de granito, sendo no interior onde os ocos do niños son de cantería e cachotería. Ten un oco de acceso ao interior pero non conserva nin porta nin tellado. Polo exterior amosa unha sobre cornixa.

No catastro do marqués de Ensenada (1749) recollese a existencia de catro pombais: o chamado do Cura, de Don Francisco Araujo, de Don Joseph Fontanes e o de Benito Castro. Non sabería dicir a cal deles se corresponde este do que se fai ficha.
Propiedade: Descoñecida 
Uso actual: Sen uso 

Código no Catálogo da Xunta: 

Categoría do Ben: Non está inventariado 

Elementos mobles: 

Tradición oral: 

Referencias bibliográficas:

“Patrimonio Histórico de Cerponzóns: Palomares e hórreos” [En liña] Pontevedra: Serpenties, 2014. [Consultado en 7-06-2014]. Dispoñible en: http://serpenties.blogspot.com.es/search/label/PALOMARES%20E%20H%C3%93RREOS

Afeccións
Ten camiño de acceso?: Si 
Está cuberto de maleza: Non 

Está afectado por algunha obra: Non 

Estado de conservación: Bo 

Atópase en perigo nestes momentos?:

Non conserva a cuberta nin a porta.

Este outro está máis abandoado :

Sabemos que en Cerponzons no ano 1752,  cando se fixo o Interrogatorio do Marqués da Ensenada están recollidos os pombais que había daquela na Parroquia.

En total aparecen que na parroquia había sete.

Catro perteñecian o cura, Don Julián Rega Saavedra Montenegro,  o cal tiña 120 pares de palomas, outro con un total de 80 pares propiedade de D. Francisco Araujo e D. Joseph Fontanes tiña un tamén con 80 pares, tamén se fai referencia de outro veciño de nome D.Benito Castro, que era dono de outro pombal con 50 pares.

Hoxe en día daqueles sete pombais que había na parroquia sobre os anos 1700, quédannos dous, os dous situados en terreos da Igrexa.

Dos outros só podo dicir que un deles, propiedade de Don Benito Castro , estaría situado no lugar de O Vigario.

Mentres que os outros non puiden atopar moitas máis referencias que o que atopei no Interrogatorio do Marqués da Ensenada, onde nos di que un dos propietarios dun pombal, D. Joseph Fontanes, era de Campaño, e D. Francisco Araujo, reflectíase no documento como forasteiro.

Seguramente os dous que hai agora nas fincas propiedade da Igrexa son os que se fai referencia no Interrogatorio ….Si así fora, agora ten máis de 300 anos ! Pero si supoñemos que cando se fai o Interrogatorio estos pombais xa esistian, podemos incluso pensar que podían estar feitos desde a época dos curas Juan Osorio é José Osorio Galos ( 1636/1710) que desempeñaronron nestes anos o seu oficio na Parroquia.

Ou quizáis xa estaban polos anos 1544/1572, donde desempeñaban a labor pastoral Alonso Galos, e despois Pedro Galos…

Pero parece ser que son da metade do S. XVIII, según D. Manuel Miguez Alonso, actual cura párroco da Parroquia de Cerponzons, os do Interrogatorio seguramente naqueles anos eran de madeira.

No lugar de Pidre fai pouco que unha familia mandou facer un palomar na súa finca, mui ben feitiño por certo, fai uns meses pasei polo lugar cos gaiteiros e quixémoslle facer unha foto para que quede de recordo :

RECORDOS DE NENO :

Aínda que o pombal aparece en menor medida que os hórreos, en moitas casas rurais modestas existían pequenos pombais encostados á casa.

Este tipo de pombais requirían menos esforzo á hora da súa realización , tanto construtivo como de mantemento.

Eu aínda lembro o que tiñamos en casa, o meu pai era un excelente albanel e fixera un ao longo da parede traseira exterior da nosa casa , alí habería uns doce ocos e cada dous por tres lembro unha das comidas favoritas que tiñamos os dous : arroz con pichón.

Teño tamén  o recordo de cando era un neno, antes de entrar en misa os nenos e nenas pasabamos o tempo en xogar á beira do pombal, ben ao fútbol ou moitas das veces ao escondite, o pombal era un dos lugares que escolliamos para escondernos.

ESPERANZA :

Parece ser que na actualidade está a asistirse á recuperación de sistemas de produción , o que actualmente se coñecen como ” alternativos”, os cales ofrecen produtos de alta calidade, que respectan o medio ambiente e onde os consumidores valórano cada vez máis, neste caso a cría de pombas.

En terras de Castela son xa uns cuantos agricultores que apostaron por recuperar e poñer en valor os pombais, para así poder explotar este tipo de produción no pombal tradicional.

En moitos lugares casteláns xa os reconstruíron total ou parcialmente, oxalá na nosa Galicia chéguense a recuperar tamén, porque se non é para produción, ben pode ser para ofertar como Rutas de Turismo Rural e ser unha nova oferta que lle podemos ofrecer ao turismo que nos visita.

A COCIÑA GALEGA, por ÁLVARO CUNQUEIRO

Nos rios hai patos, que en moitas partes chaman parrulos, e nos pombais, pombas. Para a cociña, pichóns. Os patos cómenos guisados, xeralmente, ou asados, coma polos. Pero non están mui corridos polo país,e agora veñen patos de granxa, non dos que andan a vagar polas represas dos muiños, ou por un prado, e xa os dan nos restaurantes ” a la naranja “. Eu coido que quizabes sexa unha receita vella, digamos do XVIII, a do pato con nabos, que se asa o pato, e cando xa está pártese, e na grasa na que se asou, que ten un sabor moi de seu, refóganse nabos cocidos, cortados en rodaxas, e bótanse sobre deles o pato partido, déixase facer un pouco, e sérvese. vaille bien á salsa un pouco de viño branco seco e algo de limón.

En Galicia debeu de xantarse moito pichón. Pazos e rectorais tiñan pombais, ” -palomar y ciprés, pazo es”, di o refrán -, e nas aldeas, en cada unha máis de dúas casas tiñan pombas. 

Os pichóns guísanse con hervellas e patacas novas en maio e por Xan Xoán, e fan moi sabrosas empanadas e pastelóns. Pero no común das xentes nosas labregas, o pichón é unha carne para enfermos, e un caldo de pichón é o pedido para xente mui delicada, cunha xema de ovo e media copia de xefes, se o estómago llo admite.

 Uns pichóns ao espeto-soamente salgados, fretados con aceite ou manteiga de vaca cocida, e cun dente de allo enteiro que se lles pasa pola pel a cada pichón tres ou catro veces-, é receita que non hai que deixar perder. Hai quien lles adentra unha mazá pequena e un torresmo frebudo, e eu non desapido. E cunhas castañas cocidas ou asadas, van moi ben. En muitos lugares de Galicia saben facer os pichóns con salsa rubia. A salsa non debe levar aceite, senón manteiga de porco, e se a fariña que se tosta para espesar a salsa é de centeo, mellor que mellor. O pichón pide algo de pementa.

 Faláronme dun crego a quen na súa cociña lle recheaban os pichóns cando xa estaban nos minutos finais do asado, con ostras. Eu disinto destas recetas, xa dixen que por filosofía coquinaria, por respeto aos sabores das cousas. Así eu tomo primeiro as ostras, ben frescas e frías, e despois doulle a un pichonciño ben asado, e fago un almozo apropiado.

EN PONTEVEDRA CIDADE FAI POUCO QUE RESTAURARON O QUE ESTÁ SITUADO O CARÓN DO ESTANQUE :

4- O CAMIÑO REAL, un pouco de HISTORIA

Camiño Real do reino de Galicia 

A casa de Austria estivo no trono de España durante os séculos XVI e XVII, pero a dinastía Habsburgo apenas mostróu interés pola mellora dos camiños e as vías de comunicación terrestres do seu reino peninsular. A chegada dos Borbóns a principios do século XVIII, introduciu aires renovadores nesta materia. Guiados polo asesoramento de pensadores e políticos ilustrados, impulsaron un conxunto de medidas encamiñadas a mellorar o estado dos camiños e a fomentar o tráfico de mercancías entre as diferentes rexións. Aunque comenzou coa idea Fernando VI, a Carlos III podemos atribuírlle un dos logros máis relevantes do seu reinado que foi o interese por todo o referente ás Obras Públicas, sobre todo en materia das comunicacións.

Sobre principios do 1750, os camiños existentes en toda España que eran útiles para a circulación rodada contaba con apenas dez mil quilómetros.Falábase de que eran uns camiños que máis ben eran pistas de terra, con trazados espontáneos sobre piso natural e carentes de pavimento, o que ocasionaba no verán unhas sendas polvorientas e en época de inverno barrancos impracticables.

Os problemas de comunicación territorial cos que se atopan os Borbóns ao chegar a España eran tremendos, por iso, decídese elaborar un sistema de estradas que comunicarían a Corte cos principais puntos da xeografía peninsular.Foi cuando no reinado de Carlos III iban a rexirse a través dun método para a construción dos “Caminos Reales”, onde se recollía no Real Reglamento e Instrucción.

Carlos III designa executar por Real Decreto do 10 de Xuño de 1761 e asinado tamén polo Marqués de Squilace ( Secretariode Estado e Facenda).
Unha das primeiras medidas que se tomaron foi a de nomear a Squilace, Superintendente General de Caminos.

O Real Decreto do 10 de Xuño do 1761 :

https://drive.google.com/open?id=0B4s6e6y9_tQYNVBVdFhfQ1U1N28 

Todo comenzou cando Carlos III vendo o que Bernardo Ward ( ministro da Real Junta de Comercio y Moneda) propuxera no reinado de Fernando VI, os seis grandes camiños que partirían de Madrid en dirección á Coruña, Badajoz, Cádiz, Alacante e á raia de Francia ( tanto por Perpiñán como por Bayona ), iba realizar un modelo centralista, era por lóxica acorde coas ideas da nova monarquia.

Cando se suscita a súa construción, o tráfico rodado entre Galicia e Castilla era complicado polas dificultades do terreo. Ademais, esta rexión tiña poucos camiños, e a maioría estaban en mal estado, o que facía que só fose posible o transporte a lomos, algo que poñía en perigo vidas, o estado da carga, e aumentaba os custos. 

Con respecto a nos, todo viña relacionado dado que na segunda metade do século XVIII, as diversas cidades galegas deciden expoñer ao goberno a súa situación, intentando atopar o xeito de cambiala, cousa que sucederá (polo menos aparentemente), cando se suscite a construción do camiño real ou estrada xeral de Galicia. 

Esta vía vai constar de tres tramos: Benavente-A Coruña; A Coruña-Santiago; Santiago-Tui. En 1761 empezarase a construír o primeiro tramo. 

O Camiño Real a Galicia no seu momento suscitou un gran debate, os máis ilustrados do momento defendían a ruta norte ( Benavente/Coruña), en cambio outros consideraban mellor a ruta sur ( Benavente/Vigo).

Así foi que o primeiro enxeñeiro xefe do Camino Real Gallego, José Crame, defendía a opción do trazado da ruta sur, pois había máis poboación e ademais había menos montaña. En cambio a coroa decidiu pola ruta norte ( debido máis ben por intereses políticos), dado que a monarquia impuxo o seu criterio, o enxeñeiro José Crame foi relevado do cargo e destinárono para A Habana.

Pero os representantes políticos das provincias do norte decidiron presionar para que se construísen ligazóns transversais que partisen dende o camiño norte cara ao sur, de esta maneira retrasaron en gran medida o acceso sur de Galicia a Meseta.

A situación deu un longo debate político, a rivalidade Coruña/ Vigo estaba xa presente naqueles anos…..

“los reyes solo han abierto una carretera desde Astorga hasta la Coruña por el país más esteril, sin duda con el solo objeto de conducir por ella trenes de artillería o los tesoros de la América a la Corte: dos Arzobispos gallegos dignos de los mayores elogios, los señores Rajoy y Malvar, han construido un camino hermoso desde la Coruña hasta el Puente S. Payo; por lo demás Galicia se halla en el estado primitivo de la naturaleza. Se ha mirado hasta aquí con bárbara indiferencia que fuese o no comunicable el mejor puerto de la España, como lo considera el sabio Jovellanos en su informe sobre la ley agraria, el famoso Vigo, con el país más pingüe de la Europa, quales son las riberas del Sil, del Miño y del Avia”.

Camiño Real Transversal de Santiago a Pontevedra:

Cando se decide realizar este camiño habían varias opcións de trazado, ao final decidíronse por Padrón (despois de que o enxeñeiro Francisco Sabatini redactase varias alternativas), estando á fronte do proxecto o enxeñeiro Bartolomé Amphoux.

Polo que respecta ao tramo entre Ponte Valga e Pontevedra foi construído por mediación do arcebispo Sebastián Malvar que financiou as obras, dicir que durante a realización das obras, neste tramo atoparíanse miliarios da Vía XIX. 

Foi a partir do ano 1776 aproximadamente, cando se comezaron as obras da estrada desde Santiago a Tui, eran 108 quilómetros de percorrido e polo ano 1804 só chegara a Ponte Sampaio.

Mentres se comezaba a falar sobre as obras, non todo o mundo estaba de acordo na realización destas camiños principais, preferían que antes se levará a cabo a creación de camiños interiores nas provincias, pois si estes camiños interiores non estaban o suficientemente en condicións, moi mal íase a garantir a comercialización óptima para afluir aos camiños principais.

Un personaxe daquel momento como era Jovellanos, apuntaba que este tipo de modelo que se quería impoñer impediría ás provincias intervir nos seus propios traballos.

Pero tamén se daba a circunstancia que axudou moito a poder chegar a realizarse estes camiños dada a relativa paz social que había neses anos.
Devanditos camiños tiveron os seus altos e baixos para finalizar a súa construción, dado os custos que algúns deles chegaron a ter, finalizaron con bastantes anos de atraso.Estes camiños, na súa idea e forma, eran importados de Francia e caracterizábanse por ser grandes vías que enlazaban puntos principais ou ben estratéxicos , o que facía que o resto do territorio quedaba prácticamente illado, todo iso respondía máis ben sempre a cuestións políticas.Son numerosos os comentarios que sinalaban a gran anchura dos camiños principais e o estreitos que eran os camiños locais.

COMPOSICIÓN DAS BRIGADAS QUE TRABALLAN FACENDO OS CAMIÑOS :

Sobre o ano 1756, Tomás Fernández de Mesa comentaba que si se tiñan boas comunicacións lograríase que os negocios chegaríanse a realizar puntualmente, e así se aforraría moito diñeiro nas viaxes, dando lugar a relanzar a economía española, bastante atrasada con respecto ás demais cidades europeas.

Unha das normas que se poñerían en marcha para poder circular por estes camiños eran as ” REGLAS QUE DEBEN OBSERVARSE PARA LA CONSERVACIÓN DE LOS CAMINOS GENERALES”.

Estas regras tiveron gran importancia para que así se evitarán que os camiños se desgastarán.

As principais regras que podemos destacar eran : Os carros usarían rodas de llanta ancha e sen clavos prominentes, ademais os carros de llanta estreita e clavos prominentes pagarían o dobre portazgo polos danos que causarían, e prohibíase arrastrar madeiras por devanditos camiños.

**Extraída da Carta Geométrica de Domingo Fontan a foto do Camiño Real é a información.

Inicio das obras 

As obras do camiño de Galicia comezáronse a raíz das representacións enviadas ao Consejo de Castilla polos deputados do reino de Galicia e o Comandante Xeral do mesmo, de maneira que en 1.760 as sete “ciudades capitales” galegas, a través da súa Audiencia, propuxeron tres tipos de tributos para a financiación: un maravedí en azumbre de viño, o residuo anual do sal, e o repartimiento por terzas e sextas partes. 

Ao final, as obras sufragáronse co célebre imposto de dous reais en fanega de sal, establecido polo Decreto de 1.761, e incrementado nun para o caso concreto de Galicia. O primeiro trazado do camiño fíxoo o enxeñeiro José Crane no ano 1.762, aínda que non foi éste o que prosperóu, senón o proposto polo marqués de Croix. Os traballos propiamente devanditos comezaron na primavera de 1.763

El Juzgado de Correos y Caminos
de la Real Intendencia de Galicia y su archivo

PEDRO LÓPEZ GÓMEZ Universidad de A Coruña

Como en el resto de España, será en el XVIII cuando se pongan las bases administrativas, técnicas y económicas para la realización de las carreteras modernas. Las obras públicas formarán parte de la articulación territorial del Estado desde el punto de vista espacial, y su ejecución se encomendará a los ingenieros militares, cuya labor exigirá una labor previa de inventario y cartografiado. El R.D. de 10 de junio de 1761 será la base de la articulación radial de las carreteras españolas, de los grandes «caminos reales», cuya defensa técnica corrió a cargo de Fernández Mesa y del P. Martín Sarmiento10. 
A las autoridades locales y vecindarios correspondía el cuidado de los cami- nos, veredas, puentes, etc., y a la Real Audiencia o a la Intendencia la supervisión de las obras, interfiriendo en ello el poder de los señores que cobraban los portazgos, como hacía la Condesa de Salvatierra con el Puente de Fillaboa, o los mutuos celos de las ciudades. Sólo personas ilustradas y clarividentes como el Arzobispo Rajoy, que emprendió las obras de la carretera de Santiago a Puente Valga, y su sucesor, el Arzobispo Malvar, que sufragó a su propia costa el tramo de Ponte Sampaio a Tui de este camino real, dentro de los límites del arzobispado, comprendían la importancia de unas buenas comunicaciones…..

https://ruc.udc.es/dspace/bitstream/handle/2183/12768/CC-88_art_6.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Situación económica de Galicia :

https://drive.google.com/open?id=0B4s6e6y9_tQYTkowMm1JeGdUMFE

Parte da Información que se publica foi encontrada nas seguintes ligazóns :

https://carreterasengalicia.jimdo.com/2017/09/08/la-red-de-caminos-del-siglo-xviii-en-galicia/

Fai clic para acceder a CNHC1_052.pdf

Fai clic para acceder a 050107_Lindoso.pdf

Relacionado co Camiño e a N 550 :

https://roquecerponzons.wordpress.com/category/a-carretera-n-550/

CANCIÓNS DE XUVENTUDE.

AS CANCIÓNS QUE LEVO SEMPRE CONMIGO, TEMAS QUE ME MARCARON NA VIDA.

O tren que me leva pola beira do Miño, me leva e me leva polo meu camiño.

O tren vai andando pasiño a pasiño, e vaime levando cara o meu destiño…

ANDRÉS DO BARRO.

22/12/1989

Tal día coma hoxe fai 33 que nos deixaba Andrés do Barro…

Andrés Lapique do Barro (Ferrol, 1 de outubro de 1947 )(Madrid, 22 de decembro de 1989) Cantautor.

O meu recordo de niñez lévame a aqueles días onde sendo un cativo, nos momentos que tiña libres despois do colexio, dedicaba esas horas en axudar aos meus pais na faena do campo ou na tenda ultramarinos que tiñamos .

Un dos traballos encomendados era a de levar a nosa vaca a pastar polas corredoiras ou nas leiras da Rons ou do Cañoto.

E alí ía eu co meu pequeno transistor escoitando aquela música que retransmitía Radio Pontevedra, onde soaba dia si e día tamén o noso Andrés Dobarro, corría o ano 1969 cando quedoume grabado un tema para sempre…..

Non sei si saberedes que Andrés do Barro e o único cantante que alcanzou o número 1 en España cunha canción escrita en galego.

Os temas de Andrés interpretados en galego foron de gran axuda para que o meu agarimo polo noso idioma fose cada vez a máis, o meu paso por diferentes colexios, tanto no rural como na cidade non nos deixaban que falásemos a nosa lingua galega.

Aínda a miña memoria retén as risas dalgúns mestres e compañeiros que se metían conmigo porque falaba en galego, en moitas das ocasións o mestre de quenda chamábame a atención e castigaba con escribir duascentas veces unha frase : En clase se habla y escribe en castellano.

Anos máis tarde, xa no Instituto Sánchez Canton foron Fuxan Os Ventos, os que tamén me deron folgos suficientes para seguir amando a nosa fala, non esquezo áquel día no paraninfo a súa actuacion.
Dábame igual o que me dixesen, paríronme así, falando galego e escoitándoo desde o mesmo momento que vin a luz, na miña casa os meus pais e os meus avós criáronme é educáronme en galego.
Por iso antes de entrar e logo de saír do colexio a miña canción favorita durante muito tempo era esta que hoxe quero compartir con todos vos, un tema que me acompañaba a todas partes, coma cando ía a coller o vello trolebús que me levaba coma o tren de Andrés…..

https://youtu.be/94s3mBmoghc

Entrevista en Disco Expres, 11/01/1970 :

ANO 1971 :

ANO 1971, TEATRO MALVAR DE PONTEVEDRA

Fai pouco saiu á venda o disco de Andres Do Barro “Su Disco Perdido y Todas las Grabaciones en Belter (1973-1975). Un disco que recolle as cancións espalladas por recopilatorios de Belter que son moi difíciles de atopar, e o máis importante: 5 cancións inéditas procedentes do disco perdido gravado por Andrés a comezos dos 80.

Cancións como “Que lonxe fun” ou “O meu país” que son algunhas das mellores composicións que fixo Andrés nunca. 
Non deixedes de facervos co este traballo de gran valor.

O noso amigo GOGUE tamén participou nun evento relacionado con Andrés:

Entrevista no Diario de Pontevedra a JUAN PARDO (1973)

Juan Pardo, en clave de fu y fa

“La culpa de lo que pasa en el mundo musical español, la tiene los “sobres”

“Y la Prensa especializada que los recibe❞

“A ANDRES DO BARRO SE LO CARGARON LOS ESPECIALISTAS”

Juan el de los Vandalos, el de los Pekenikes de los cuatro muleros”, el de los Brincos de capa española y cascabeles, el de Juan y Junior. Juan Pardo, uno de los hombres claves en la historia de la música pop española. “Yo tenia veinte años cuando empecé con una guitarra. Entonces se pedia otra serie de cosas, que eran más sencillas, por razón de las grabaciones. Las grabaciones, las técnicas y las canciones avanzan, y entonces se quedan más los que han empezado con la época. Digamos que la veterania juega una baza muy importante. Ahora tengo treinta años. Asusta un poco tener treinta años, porque ya entras en una decena que no te hace ninguna gracia: dejas “los veinte”, confesaba no hace mucho a Iñigo.

Han pasado casi dos años desde nuestra primera charla en el Pabellón de los Deportes de Vigo. Sigue igual: con su imagen triste: meloso para la pop-fan quinceañera; educado y nada sospechoso para los papás y las mamás; sencillo, con su cruz al cuello y sus músicos elegantemente uniformados para las actuaciones; su amabilidad con los periodistas… No tienes más que sugerirle un tema, y antes de que termines la pregunta ya está contestando, muy suave, bajito; habla y divaga; y es tarde; y no debes cortarle y concretar, bombardearlo casi con ese montón de preguntas que se te antojan; no es la ocasión, el mejor momento, después de la actuación de tarde, en su habitación del hotel, porque el “manager” quiere cenar y esperan los compañeros de la radio…

DE LA EXCITACION DE LAS “GALAS” Y DEL PUBLICO QUE MANDA

-Efectivamente, yo dejé las “galas” el pasado mes de octubre. Y hace escasamente un par de meses aún no pensaba en volver. Pero ml representante Lasso de la Vega, que es un tio estupendo, aunque está medio loco, me dijo que tenia que trabajar y que ya estaba todo el verano firmado, así que me convenció. Voy a actuar solamente los tres meses de verano. Más que nada, para no anquilosarme, para no perder el contacto con el público. Naturalmente que estaría mucho mejor en casa, con mi mujer y mi hija, que recorriendo toda España en coche; pero es que el contacto con la gente es muy importante. De todas formas, como te dije, el dia 16 de octubre paro… Sl. claro, en parte estas actuaciones vienen motivadas por mi nuevo LP “My Guitar”, para respaldar el disco. Si te soy sincero, me encuentro muy bien. He preparado un grupo sensacional, todos estupendos músicos, y tenemos montadas tantas cosas que yo no sé que presentar… Tenemos el LP “My Guitar” completo, tenemos de David Bowie. Claro, la gente te fuerza un poco a que le cantes las canciones que ya conocen y eso me desespera: te entra la culpabilidad de que estás haciendo siempre lo mismo. Pero es lógico que el público te pida lo más conocido de tu repertorio. Yo estoy buscando la medida ideal. Y en estos momentos creo que lo ideal es: cuatro o cinco canciones nuevas, nuevisimas, que a ti te interesa presentar; y otras cuatro o cinco variables por diversos motivos… Precisamente el otro día hablaba yo con Juan Manuel Serrat sobre esto. Me contaba que en su reciente presentación, nueva presentación, en Cataluña, había cantado todas sus nuevas canciones. Y él se quejaba: “Siempre me piden lo mismo!”. Es que no nos damos cuenta que la gente nos vé, normalmente, una vez al año; entonces lógicamente desea que le cantemos lo más conocido, aunque suponga para nosotros, dia a dia repetir siempre lo mismo. Sin darse cuenta, pierdes la medida muy fácilmente, por eso yo creo que me vino bien el parón. Así tienes tlempo de reflexionar un poco, “peinar” las canciones, las mismas canciones, de diferentes maneras y eso.

-Tienes un verano completo de “galas” por delante. ¿Qué es lo que más te apetece y lo que menos del “programa”?

-No lo sé. Quizás esa especie de excitación que tiene el presentarse de nuevo, el superar actuaciones pasadas, el ver como acoje el público tus nuevas canciones …. ¿Qué no tengo ya nada que superar en España? Bueno, para mi es una separación brutal el mantenerte; sobre todo, en este país. Si, creo que aquí somos más exigentes que en el extranjero, mucho más. Yo he visto como a gente española muy importante el público se le ponía en contra porque no habían hecho una nueva pirueta. Esto es terrible, te entra un sudor frio…. Y lo que me horroriza de las actuaciones es no poder estar en casa. Soy un tío muy casero. Los viajes, los aviones, eso es lo que no me gusta. Cada vez le tengo más miedo al avión. Ya he vivido no se cuántas situaciones de emergencia y supongo que algún día, las cosas no iran tan bien como las otras veces.

-Tu siempre has tenido detrás, acompañandote, conjuntos muy buenos. Concre- tamente, me acuerdo mucho del último que tuviste. ¿Como es el actual?

-Bueno, todos necesitamos renovarnos. Con el grupo anterior, que era muy bueno como tú dices, pasaban dos cosas, una buena y otra mala. La buena era que estábamos muy compenetrados y en cualquier momento surgia la Improvisación: pero al mismo tiempo, esa compenetración conducta a la rutina… Los que tengo ahora, de cuatro, tres eran prácticamente desconocidos. El guitarra y el bajo estaban en el mismo grupo, en Valencia, y hacían música de baile. Otro, el organista, recorrió casi todo el mundo en el “Cabo San Roque”. Y el único conocido es el batería, Alberto. que estuvo con “Los Canarios”, un bateria muy reconocido… Solamente hemos tenido dos semanas de ensayos, no seguidas, porque, en medio, preparamos un programa de televisión “en directo”. Debutamos en Valencia. Y Pontevedra ha sido nuestra segunda actuación.

-¿Te presentarás en Madrid a finales de verano con este grupo?

-A mi, las presentaciones en Madrid me tienen sin cuidado. Parece que tienen que ser concretamente para la Prensa especializada. y yo no estoy de acuerdo con eso. Cuando yo trabajo lo hago para presentarme ante el público en general. Ante los especialistas me estoy presentando continuamente desde el momento que grabo discos y actúo por toda España. ¿Que cuándo acaba la etapa romántica de nuestra música pop y empieza el profesionalismo o pseudoprofesionalismo? No lo sé, no me lo he preguntado nunca… ¿Con Los Brincos? Si, si, seguramente fue con Los Brincos, porque aparecieron detrás de nosotros, a la sombra, una serie de gente, managers, secretarios, etc., que nos abrieron los ojos al dinero. De todas formas, ya te digo que nunca me habia parado a pensar esto.

-Bien, Juan, ¿cómo está el mundillo musical español en estos momentos?

-Yo, de verdad, lo veo muy confuso. Creo que está un poco “desmadrado” todo. Por culpa de los “sobres”. Vamos hacia el mundo del toreo. Unos discos se escuchan una burrada, mientras que otros apenas si se escuchan. La culpa es de las casas de discos por ofrecer los “sobres”: y también, claro, de la Prensa especializada que los recibe, ya que nadie la obliga a aceptarlos. Es que resulta increible. Caemos en los extremismos de manera inaudita. Se ataca a las “canciones del verano” y, al mismo tiempo, se las programa muchisimo. Y de esto se pasa, por ejemplo, a programar el último corte de la cara B del LP de “Yes”. ¿Peculiaridades de nuestro mundillo, dices? El descontrol, un poquitin de despiste, muchos “sobres” demasiados intereses creados que, además, no están bien orientados. Y en otros mercados no pasan estas cosas, o al menos, no se dan de la forma que se dan aqui. Inglaterra, por ejemplo: valores comerciales: “The Sweet”. Pues es un grupo sensacional. Harán música chicle o como quieras llamarla, pero caray!, no se pueden comparar con “Fórmula V”. porque se los comen a trozos… -Hacia dónde camina la música a escala mundial? -Yo no soy un brujo para saberlo… ¿El “gay power”? A mi, más que musical, el “gay power” me parece digamos un movimiento “fisico” es la liberación del hombre, que se acerca o iguala a la mujer. La coquetería masculina había estado hasta ahora un poco escondida. Daba vergüenza decir, por ejemplo: “Qué hombre tan guapo”. Pero se han ido sacudiendo de ella. Y resulta que parece ser había un montón de “tios” que estaban locos por ponerse pestañas postizas y eso… Ello no quiere decir que sean “maricas”. A lo mejor, son unos “tios” normales y corrientes, que sólo estaban deseando sentirse más guapos.

DE CAMILO SESTO, MANOLO GALVAN, CRISTINA Y QUEIMADA.

-Hablemos, si te parece, de tus producciones. Empecemos por Camilo Sesto, que está ya muy bien situado, ¿Hasta que punto necesita de ti ahora?

-Camilo no necesita de mi para nada; pero tampoco necesitaba al principio. Yo no soy el Inventor de Camilo. Simplemente confié en él, le hice los discos y funcionó. Ahora todo es más fácil, tenemos mucho tiempo para hacer los discos, disponemos de más medios… ¿Que al no me pasará lo que con Do Barro? ¿A qué te refieres? Mira a Do Barro se lo cargaron los especialistas: le hablaron tanto de Juan Pardo, que

llegó a cogerle mania. “Y tú qué serias sin Juan Pardo:

Pues seria Andrés Do Barro! producido por otro! Es lo que hablábamos antes del “desmadre” español. La cosa con Do Barro no terminó como yo esperaba y eso me molestó mucho, porque éramos muy amigos. Yo le había dicho: “El dia que quieras ser libre, me lo dices”. Pero no se atrevió. Y pasó lo que pasó. Yo tenia dos caminos, uno, enfadarme, mandarle un abogado y hacerle valer el contrato; dos, mandarle el contrato y decirle: “Mételo donde te quepa”. Y opté por el segundo. Pero te juro que no me alegré de que las cosas le hayan salido mal.

-Manolo Galvan no acaba de “pegar”.

-Es cierto, sus canciones no funcionan aqui, y en sudamérica, sin embargo, ha tenido tres números unos. Esto es un misterio. Yo trabajo con Manolo porque creo que tiene fuerza y personalidad, que es lo que hace falta, pero… La respuesta del público

es un misterio. Yo me encuentro con gente que me dice: “Oye. Juan, a ti que te han funcionado las cosas con diez mil “tios” ¿funcionará éste?”.

Y yo que sé! No lo sabe nadle. Nadie sabe…música ?….Cristina sigue ácado la mejor voz femenina que hay en España con bastante diferencia. Y te lo digo con conocimiento de causa! que la he conocido en un estudio de grabación. El cambio a “señora – Importante que canta muy bien le está costando, pero entrando. Se va a seguir insistiendo porque si, porque no hay otra voz en España así.

-Juan, hay que hablar de “Queimada”, ya sabes…

-Yo tengo una espina clavada con “Queimada”; pero no por mi, porque te aseguro

que yo hice lo que pude, lo que sabia. Sin embargo “Queimada” no arrancó. Tuvimos la mala suerte de cambiar de compañía de discos! después los cambios en el grupo; la “mill”. A mi me parecen unos “tios” divinos que tenían que haber funcionado mucho más fuerte.

“Adonis” estaba bien. ¿Porque no funcionó? Dímelo tú, lo sabes?

Con Luis yo siempre me he entendido maravillosamente y les he dicho que cuando pasen por Madrid me llamen. Si, existen muchas posibilidades de que vuelva a producir: todas.

Ya: digo: era tarde y mis compañeros de la radio esperaban; y tenia que cenar y actuar otra vez. Estuvo bien. Cumplió. No más.

Rafael. L. Torre