25- O MAL DO GATO, DA SABANDIXA…

O AIRE DO GATO

Cando se collía o Aire do Gato, tiña uns síntomas moi parecidos ao Aire de Defunto, en varios artigos consultados escríbese como se quitaba, eran mui variados os Remedios, na nosa parroquia tamén tiñan o seu, este Aire do Gato normalmente prodigábase en propagarse nos nenos….

Nun destes artigos dice que se quitaba o aire buscando o gato causante do mal ( e se non se atopaba o culpable, collíase un da mesma cor), seguidamente enterrábase vivo deixandolle a cabeza fóra. Era despois de que o gato enterrado desta maneira ao morrer de fame, cando o enfermo curábase.
Tamén Lis Quibén recolle na nosa parroquia como se curaba o Aire do Gato :

En Cerponzones(Pontevedra), utilizan en vez del roble el “pexegueiro” ( melocotonero), y a su sombra se colocan dos mujeres de nombre María con el niño enfermo, una lo coge y se lo dá a la otra, diciendo :
“María, toma”, y la otra, al recibirlo, pregunta: “María, ¿Ti que me das ?”, y se lo devuelve, mientras la primera dice : “María, trae acá”. 

Esto lo hacen tres veces al día y durante nueve seguidos.

Na parroquia de Xeve tiñan unha forma moi similar á da nosa parroquia para sacar o Aire do Gato, ou Enguenido, como lle chamaban alí. Tiñan en común as “Marías”, como tamén en Laza (Ourense), esta destacada intervención do nome María en curacións é debido ao respeto que causa o nome por vir da nai de Jesús, e tamén por atribuírlle virtudes en curar algunhas enfermidades.

Tamén teñen remedios parecidos no caso do Aire de Sabandixa.

Cando estás afectado por un aire que procede de un animal o normal e que o aire bótano as femias, e normalmente cando están preñadas, en celo ou recién paridas.

Estos aires soen afectar os máis cativos, pero cando o aire ven de unha sabandixa afecta a todos por un igual, sexan nenos ou maiores.

Cando colles o aire e debido a que o animal se ve amenazado polo home, e quere defenderse soltando os aires ou líquidos que teñen nas súas bolsas, o pouco tempo xa empezas a notar coma a pel vai collendo un cor avermallento, e seguidamente comenzan a sairche uns grans, ademáis da infección etc.

O pouco de comenzar esta doencia acudias o curandeiro da parroquia, ou de outro lugar que tivese boa fama en curar os males de aires, esta xente ten cada unha o seu remedio para curar. Un destes remedios que estaba mui extendido por varias parroquias veciñas era a de coller un pouquiño de fiúncho, xunto cunha rama de allo, mollanse en auga ou en viño tinto, despois de mollados pasabase pola parte afectada nove veces durante un día, recitando o mismo tempo un salmo e facendo cruces polo sitio afectado.

O salmo que ben podía recitarse na nosa parroquia podía decir máis ou menos así:

Pola ponte da Rons

uns pasaron e outros non,

se é pinta ou pitón,

se é culebra ou culebrón,

se é sapo ou sapón,

se é lagarto ou lagartón,

se non tódolos bichos

desa nación.

Que non crezan,

nin avivezan,

nin fagan cousa

que mal pareza.

Te bendizo, te disciplino

con tres ramos de fiollo

e viño tinto.

Pola gracias de Dios

e da Virxe María

un Padrenuestro

e un Ave María.

Son moitos os remedios que había para quitar este Aire, o que máis me chamou a atención de todolos remedios era que o primeiro que se facía era coller unha sabandixa e queimala.

Despois as cinzas da sabandixa bótavase encima da ferida, que anteriormente era lavada con auga quente, esto facíase durante nove días, sempre tendo cuidado de ir facendo coa cinza a forma da cruz. Noutros lugares usaban as cinzas mesturada con aceite e ruda, facendo a señal da cruz co salmo correspondente.
(Fonte: MUSEO DO POBO GALEGO; Monografías; “La medicina popular en Galicia”, autor; Victor Lis Quiben; Prólogo: Fermín Bouza Brey, Publicación: 1949), MEDICINA POPULAR, autor Elisardo Becoña.

4- LENDA DE MOURAS E MOUROS.

A LENDA DA MOURA.

A MULLER DE BRANCO

Contan os máis vellos da Parroquia……

A nosa Parroquia de Cerponzóns está chea de Lendas e Historias, historias de serpes, como da que se di procede o seu nome, do latín ‘serpo’, aparecendo a súa primeira mención nun documento do rei Afonso V, que a chamaba Serpentiones; pero tamén de antigas lendas de Mouras, como a que dicía que polas nosas terras de Cerponzóns andaba unha muller vestida de branco que preguntaba ás mozas do lugar se querían que as peitease, e logo de facerlles cocer un bolo de pan e meterllo na boca a unha serpe, esta dáballes un paquetiño que ó chegar á casa debían meter nunha arca, e ó día seguinte esa arca aparecía chea de ouro.

A lenda da muller vestida de branco é unha máis das tantas que hai no noso territorio, é curioso que nunha gran maioría destas lendas o protagonismo é o da muller, e o son en cuestións primordiales, como son a creación e a morte, dándolle ao home unha serie de relatos de tipo máis secundario.

Así é que a vida e a morte son nas lendas dominadas pola figura feminina, a cal reciben varios nomes : Doas, Damas, Mulleres Bonitas, Bruxas, Meigas, Vellas, Xigantas…todos estes nomes agrúpanse comúnmente nun : MOURAS

As Mouras sempre tiñan unha intención, tratar de quen as atopase fose sometido a unha serie de probas, e si a superaba sería recompensado, senón fose así, sería castigado.

A nosa lenda sucedida en Cerponzons tamén tivo unha serie de probas e coas mesmas consecuencias que se contan.

De sempre a visión das Mouras lucíndose ou peiteándose garda un significado solar, en moitos relatos europeos coméntanse que as Mouras, ao peitearse, provocaban a saída do sol.

O sol e o feminino está moi vinculado, desde o máis antigo, desde os tempos máis primitivos, pois o sol, xunto a terra e a auga, pertencía ao principio creador feminino, isto era debido porque nas linguas celtas, o substantivo sol era feminino.

Unha lenda recolleita por Xesús Pisón e un exemplo claro :

Unha nena do Chaíño, de Frexulfe viña para a casa cun feixe de molime cando viu unha muller sentada nunha pena con dous peites de ouro na man. A muller pediulle á nena que a peitease, mais esta tomou medo e escapou ás presas. E niso fíxose denoite.

(Os peites son de ouro porque as ninfas teñen os cabelos “de sol”,  é este non pode ter trato cunha substancia menos nobre, igual que sucede con diversos obxectos máxicos dás nosas lendas, tal é a trabe de ouro, que semella sustentar a orde primitiva)

O 8 DE AGOSTO DO 1993, UN ARTIGO DE BUENAVENTURA APARICIO, FALA DA MITOLOXÍA DO OURO NO MUNICIPIO PONTEVEDRÉS, COMPARTO UNHA PARTE DE DITO ARTIGO:

La geografía de los tesoros en el municipio pontevedrés…

Es conocido que los tesouros guardan una íntima relación con las aguas, morada favorita de la mouras, señoras de extraordinaria belleza y dueñas de fabulosas riquezas. Algunas fuentes del municipio pontevedrés alcanzaron cierto renombre al considerarse que ocultaban tesoros. Es el caso de la Fonte da Moura, en Campañó, de la Fonte Santiña en Santa María de Xeve o de la Fonte de Carramal, en Salcedo.

Los pozos, en ocasiones, también pueden ser lugares idóneos para albergar el codiciado oro. La Poza da Moura de Tomeza guarda enterrada una yunta de bueyes y una grada del preciado metal y en el pozo de la Finca das Sete Anas, en Cerponzons, una moura custodia un tesoro.

En la geografía de los tesoros no podían faltar los ríos. En el cauce del río Lérez, en San Andrés de Xeve, en el lugar de Couso, se encuentra el Peñón da Moura que oculta en su interior tres minas: una de oro, otra de plata y la tercera de azufre y en el Regato da Moura, en Fontáns, parroquia de Santa María de Xeve, los mouros tenían mucho oro amonedado y otras prendas de mucho valor. Mouras encantadas junto a tesoros de fábula se aparecían en diversos lugares de las parroquias pontevedresas, como en Conchidos (San Vicente de Cerponzóns) o en Pedralonga, en Marcón. En Mollabao, en Puntemolinos, había tres rocas que gozaban de gran predicamento entre las gentes de finales del pasado siglo. Eran conocidas con el nombre de Las Tres Hermanas y fueron destruidas cuando se construyó un horno de cal. Cuenta la leyenda que bajo ellas se ocultaban tesoros de plata y de oro protegidos por un mortífero veneno.

Tamén temos un exemplo de outra lenda, donde o pan intervén coma na nosa de Cerponzóns :

 En Guilfonso había tres irmás que se chamaban Ana, Xoana e Viviana. Un día, ao pasaren o río, saíu o Encanto e levounas. O pai das rapazas, vendo que non voltaban para a casa, foi na súa procura e ao chegar ao río díxolle o Encanto: 

—Toma estes tres bolos de pan. Mañá, ao nacer o día, halos botar no río dicindo os nomes das nenas, e tenta con botalos enteiros, que se os botas encetados non as verás máis.
O home foise para a casa cos bolos, e para que a muller non llos vise agachounos na corte. Ao chegar a noite, a muller foille dar ás vacas e atopou os bolos, e como tiña fame deulle unha dentada a un deles, e o bolo sangrou. A muller agachouno onde estaba e foise deitar sen dicir palabra. Á mañá, cediño, o home voltou cos bolos para o río, guindou un deles na auga e dixo: 

—Ana. 

E saíu un cabalo coa filla máis vella. O home botou outro bolo e dixo: 

—Xoana. 

E saíu outro cabalo coa filla mediana. E botou o bolo encetado e dixo: 

—Viviana. 

E o cabalo que traía a máis nova non deu saído do río porque lle faltaba unha pata. Entón a rapaza díxolle ao pai: 

—Lévelle esta fita á mamá e dígalle que a amarre á cintura, que senón non me ha ver máis.
O home desconfiou daquelas palabras e amarrou a fita arredor dun carballo, e no momento a árbore arrancouse do sitio e afondou no río…..

Na festividade de San Xoán un aspecto importante a saber é a lenda da Moura nesta noite :

E na noite de San Xoán cando coincide co solsticio de  verán, de sempre sabemos que e unha noite máxica, onde ocorren fenómenos extraordinarios. Unha noite onde as forzas secretas dá natureza reinan de unha forma máxica, onde poden suceder cousas que normalmente non ocorren.

Se dí que non amencer do día de San Xoán o Sol baila non ceo, e as Mouras gustanlle de aparecer neste día, seica hai lendas que din que nesa mañan o Sol ponse a bailar por riba dá Moura.

Hai un artigo de R. Quintía onde di que o baile do Sol non é o único prodixio que ocorre leste día : a galiña dos pitos de ouro adoita saír na mañanciña de San Xoán, e as mouras e donas que habitan nas fontes encantadas e as lavandeiras saen dos  seus agochos e déixanse ver na noite de San Xoán. 

O carácter liminal dá noite de San Xoán fai que esta data sexa idónea para que a Moura amose os seus encantos e propicie os seus encontros. 
Fontes :

Fai clic para acceder a CANCI%C3%93N%20mitolox%C3%ADa%20da%20NAI%20no%20Valadouro(1).pdf

No apartado OUTRAS LENDAS DE MOUROS E MOURAS, da revista CEDOFEITA, escrito por Jaime Iglesias Gonzalez, fai referencia a un sucedido que ten que ver coa nosa parroquia :

Os mouros que vivían no monte Casteliño tiñan camelos e levábanos a beber ó Bravo, a un lugar que lle chaman o Pozo do Liño.

Os mouros das lendas adoitan ter cabalos, vacas, mulos é ata porcos, pero é a primeira vez que escoito que eran propietarios de camelos.

Probablemente esta informante teña no seu maxín a trabucada idea de que os mouros son africanos.

1- O ENTROIDO

FEBREIRO DO 2022

Este ano celebrouse o Entroido na parroquia cun gran acontecemento, uns días antes anunciouse a chegada do trasatlántico FUCHIÑOS.
A súa chegada foi festexada ao grande, pois nel chegaban paisanos e paisanas da nosa parroquia, que levaban anos nas Américas.
O atraque do trasatlántico estaba previsto para as 17:30 horas, pero debido ao pouco espazo de entrada que había tiveron que reclamar a presenza duns chimpins remolcadores para poder chegar ao porto de MOUDIN, coma puderon foron levandoo, seica hubo algunha que outra discusión, pois había quen tiña intencións de remolcalo costa abaixo en dirección ao Rio Rons e atracar no Caeiro...outros eran partidários de levar o trasatlántico O SALGUEIRAL, outros A GALIANA, había quen opinaba que mellor nas CASTIÑEIRAS ou no TALLON DO RIO…o final imperou a cordura, entraron polo lugar de A PEZA e atracou en MOUDIN.
Non faltou ninguén ! Alí estaban esperando as autoridades competentes polos seus familiares e veciños, enorme os abrazos e os bicos que se deron, entremezclados con bágoas de emoción e tenrura. Mexaron de ledicia por eles mesmos.
Máis tarde, na zona VIP do Centro Social foron obsequiados con filloas, orellas, flan, tarta de pasas, bizcoito, patacas fritidas de bolsa, champán, sidra, ata lles ofreceron kiwis ! Non faltou de nada !

Un día despois apareceu pola parroquia o único supervivente da Santa Compaña, a única asociacion milenaria que temos en Cerponzóns e que tamén se viu mermada debido ao puñetero Covid19, un único compoñente quedou en pé.
Segundo algúns comentarios, houbo veciños que o viron pasar por Liborei, Tilve, Pidre, Meán…parece ser que buscando adeptos para formar parte da SANTA COMPAÑA SERPENTIONENSE.
Espero que haxa quen se some a esta petición, pois non debemos deixar morrer as tradicións e menos esta!

O ENTROIDO

Pouco sabemos de como se viviu o Entroido na nosa parroquia antes da Guerra Civil, o que si recordamos os máis maiores é que logo da Guerra Civil os Entroidos prohibíronse en todo o Estado debido á crítica social e política que se adoitaba facer, en Galicia foi unha das poucas rexións que se seguiron celebrando, e onde máis se festexaba era naquelas zonas peor comunicadas, dado que estaban afastadas das autoridades. Despois sobre os anos sesenta foi cando comezaron nas cidades os bailes de disfraces e bailes infantís, cun control moi exhaustivo, dado que non se podían celebrar na rúa, só nas sociedades e teatros estaban permitidos. A partir dos anos setenta foise retirando a prohibición e xa nos oitenta foi o momento máis álxido ao celebrarse nas rúas e os Concellos ser parte importante na organización dos carnavais.

A finais dos anos sesenta, principios dos setenta, Lito, o seu irmán Manolo e máis eu celebrabamos o Entroido ao noso xeito e como podiamos, o mesmo ocorría cos demais nenos e nenas da Parroquia. Nosos disfraces eran sempre moi simples, unhas vellas roupas das nosas avóas e de careta unha caixa de zapatos cunha goma, con estas caixas non é que quixésemos imitar ás “pantallas” de Xinzo, dado que cunhas pinturas faciamos unhas caras en grao sumo tenebrosas, o que sucedía era que non tiñamos medios para ir a Pontevedra, a mercar caretas ao Gran Garaje, lugar situado na rúa Benito Corbal, onde era un referente naqueles anos para mercar caretas, xoguetes, petardos e un sinfín de artigos de bromas.

A nosa intención era meternos cos veciños, asustalos cos nosos disfraces, pero a maioría das veces eran os veciños os que nos metían eles o medo no corpo jajaja.

A primeira hora da tarde xuntabámonos no alboio que tiña a señora Sara, avóa de Lito e Manolo, alí disfrazabámonos e seguidamente iamos polos lugares da Parroquia, normalmente dada a nosa idade non nos deixaban ir moi lonxe debido a que os nosos maiores advertíannos do perigo dos coches.

Así que íamos ata Liborei e Tilve, e ao final terminábamos na taberna da Rons.

En Liborei sempre acabábamos fuxindo como raios cando nos atopabamos coa muda, parábase ante nós e comezaba a “falar” e non paraba, o seu xeito de xesticular e as súas formas de intentar querer saber quen eramos facíanos escapar de medo por si decatábase de quen eramos e fose co conto aos nosos pais a dicirlles que nos meteramos con ela, é que a muda tiña o seu xenio, vaia que si tiña….

Despois collíamos dirección Tilve, normalmente parabamos nas casas dos veciños con quen tiñamos máis confianza e faciámoslles nosas trastadas, cantando e xesticulando, ademáis de imitar coas nosas voces a outras persoas e así dar lugar á confusión, que risas cos veciños que intentaban querer saber quen podiamos ser, empezaban a dicir en voz alta  quen serán estas mascaritas? que si eramos tal ou cal fillo de fulano ou mengano, que si éramos unhas nenas…..jajajaja

Sempre tiñamos fixo uns cantos lugares onde non podiamos deixar de ir, un deles era o achegarnos ao muiño do señor José, O Jaxe, e claro, como sempre faciamoslle as mil e unha ! Mira que tiña paciencia connosco ! Porque o señor José si que sabía quen eramos, á primeira ! Era visto, sempre eramos os mesmos de sempre que andabamoslle facendo trastadas jajajaja, tras facéndolle a trastada correspondente saíamos a fume de carozo en dirección a casa da señora Hermosinda.

A visita á señora Hermosinda sempre a deixabamos para o final, porque ela recibíanos cun sorriso e cunha invitación, invitábanos á súa cociña, onde sempre me chamaba a atención aquel pozo de auga frente a cociña de ferro.

Alí tíñanos preparada unha tortilla de pan e de beber unhas gaseosas, que ben nos sabía !

Mentres comiamos a tortilla iámoslle contando todas as trastadas que fixeramos e non parábamos de rir cando comentabamos que non nos recoñocían, Hermosinda ríase das nosas travesuras e terminaba dicíndonos que fósemos para casa con coidado, que era xa de noite e podía atropelarnos un coche.

A nosa seguinte parada era na taberna da Rons, alí chegabamos todos satisfeitos polo ben que o habíamos pasado, e contabamos de novo a nosa xornada de Entroido, mentres tanto os clientes do bar ríanse connosco e comentaban algún disfraz que viran nos bailes, un deles  fóra moi falado en todala parroquia, foi un disfraz realizado a base de follas de eucalipto, cosidas unha a unha entre si , imaxinarvos que traballo ! A paciencia que tivo que ter para realizar ese disfraz ! Co paso dos anos non recordo exactamente quen dos irmáns Casás o confeccionara, ou Juan ou Canducho, un dos dous foi.

Pero fai pouco foi Juan quen me sacou da duda, fun eu o que fixo o disfraz ! E fun con él pola Parroquia e despois estiven no baile da Cañota, levaba unha carpeta atada con unha bimbia con uns papeis dentro que lle leía a xente.

Tamén a quen lle gustaba moito disfrazarse era aos irmáns Antonio e Angel, quen non recorda as súas andanzas !

Estaban en todas ! E por suposto nos carnavales non podían faltar nos bailes cos seus disfraces, que gratos recordos deixáronnos Antonio e Angel ! Como tamén Manolo !

Antonio, Manolo e Angel

 

Pero non só eramos nós tres os que nos disfrazabámonos, a todos os nenos e nenas gustáballes disfrazarse, e iso quedou demostrado cando en Pontevedra os carnavais saen á rúa, un grupo deses nenos e nenas deciden volver recordar aqueles tempos de disfrazarse sendo raparigos e non tardan moito en xuntarse un bo grupo deles para organizarse e desfilar por Pontevedra.

O lugar escolleito para ir preparando todo foi na Fontairiña, e o resultado foi o que podedes observar nas fotografías que lles fixen eu aquel día, estaban moi ben caracterizados e pasáronllo xenial !